Raisiy va Abdullohiyonning o‘limi dunyo siyosatiga qanday ta’sir ko‘rsatadi?

20 may kuni Eron Prezidenti Ibrohim Raisiy va mamlakat Tashqi ishlar vaziri Amir Abdullohiyon vafot etgani rasman tasdiqlandi. Bu voqea nafaqat Eron uchun, balki butun jahon siyosati uchun ham bir qancha oqibatlarga olib kelishi mumkin. “Asia-Plus” nashri maqolasida ushbu oqibatlar haqida so‘z boradi.

Ibrohim Raisiy: shaxs, qarashlar va Eron siyosiy tuzilishidagi o‘rni

“Ibrohim Raisiy Eronning eng ko‘zga ko‘ringan siyosatchilaridan biri edi. U yoshligida ham konservativ qarashlarga ega edi va muxolifatga nisbatan qattiq choralarni qo‘llab-quvvatlagan. U 1980 yillarning oxirida, Eron hukumati har qanday norozilikni qattiq bostirganda, bu masalada o‘zini ko‘rsatdi”, deydi nashrga yozgan maqolasida siyosatshunos Muhammad Shamsuddinov.

Bunday qarashlar uni Eron elitasining konservativ qanotining (ichki va tashqi siyosatda radikalroq choralar tarafdori) ko‘zga ko‘ringan vakillaridan biriga aylantirib, oliy hukumat vakillari bilan yaqinlashtirdi.

U Eronning oliy rahnamolari Oyatulloh Humayniy va hozirgi rahbar Sayid Ali Xomanaiy tomonidan taqdirlangan.

Vorislik muammosi

Raisiy Eronning amaldagi oliy rahbarining eng ehtimoliy vorisi hisoblangan. Ekspertlarning fikricha, uning prezidentlikka saylanishi mumkin bo‘lgan o‘tishga tayyorgarlik ko‘rilgan.

“U mamlakatda to‘liq hokimiyatni egallash uchun shaxsiy fazilatlarga ega edi. Uning o‘limi, ayniqsa, yaqin kelajakda mamlakat uchun jiddiy oqibatlarga olib kelishi mumkin”, deyiladi nashr maqolasida.

Agar Raisiy haqiqatan ham Xomanaiyning potensial vorisi bo‘lgan bo‘lsa, endi Eron kabi davlat uchun juda jiddiy bo‘lgan voris masalasi turli manfaat guruhlarini qamrab olishi mumkin bo‘lgan qizg‘in ichki elita kurashiga sabab bo‘lishi mumkin.

O‘z navbatida, bu mamlakatdagi barqarorlikka potensial xavf tug‘dirishi mumkin.

Tashqi siyosat

Raisiy tashqi siyosatida konservativ qarashlarga amal qildi. Bu Eronning mavjud dushmanlari AQSH va Isroilga nisbatan qattiq pozitsiyani egallashni anglatadi.

Konservatorlarning fikricha, faqat ana shunday yondashuv mamlakat xavfsizligini ta’minlashi va uning dushmanlaridan imtiyozlarga erishishi mumkin.

Eronning Qo‘shma Shtatlar va Isroil bilan munosabatlari Raisiy davrida yomonlashdi, ammo AQSHning sobiq prezidenti Donald Tramp 2018 yil may oyida Qo‘shma Shtatlarni JCPOA (Eron yadroviy dasturi bitimi) dan chiqargach, bu munosabatlarda inqiroz yuzaga keldi va bu davrda nufuzli general Qosim Sulaymoniy o‘ldirildi.

Hatto AQSHning aynan mana shu qadamlari Eronda konservatorlarni hokimiyatga olib kelgan degan taxminlar bor.

Rossiya va Xitoyga yaqinlashgan Raisiy

Raisiy tashqi siyosatining yana bir muhim yo‘nalishi Rossiya va Xitoy bilan munosabatlar edi. U Ukrainaga qarshi urushda Rossiyani ochiq qo‘llab-quvvatlagan. Uning fikricha, Ukrainadagi urush NATOning Sharqqa yurishining muqarrar oqibati edi. Uning davrida Eron va Rossiya harbiy sohada yanada yaqinroq hamkorlik qila boshladi.

Xitoy yo‘lida Eron ham munosabatlarni chuqurlashtirdi. U G‘arbga qarshi davlatlar o‘rtasida chuqurroq va hatto ittifoqchilik munosabatlarini qo‘llab-quvvatlagan.

“Raisiy o‘limi qisqa muddatda Eron tashqi siyosatiga ta’sir qilishi mumkin. Ammo uzoq muddatda Eron tashqi siyosatini o‘zgartirishi dargumon”, deyiladi maqolada.

Amir Abdullohiyon: Yaqin Sharq, arab dunyosi va yadroviy dastur muammosi

Abdullohiyon zamonaviy Eronning yetakchi va tajribali diplomatlaridan biri edi. U Yaqin Sharq va arab dunyosi bo‘yicha yaxshi mutaxassis bo‘lgan.

"AQSHning mintaqadan chiqib ketishi" fonida Abdullohiyonning shaxsiyati Eron uchun juda muhim edi va bu ma’lum oqibatlarga olib keldi.

Fors ko‘rfazi monarxiyalari, birinchi navbatda Saudiya Arabistoni bilan munosabatlarni normallashtirish ayniqsa muhim edi. Mamlakat tashqi siyosatining bu yo‘nalishi uchun birinchi navbatda Eron Tashqi ishlar vazirligi rahbari mas’ul edi.

Urg‘ulanishicha, bu shaxsning yo‘qolishi Eron va butun Yaqin Sharq tashqi siyosatining ushbu vektoriga katta ta’sir ko‘rsatishi mumkin.

Eronning yadroviy dasturiga to‘xtalsa, Abdullohiyon bu boradagi muzokaralarda katta tajribaga ega edi. 

“Amir Abdullohiyon bu masala bo‘yicha juda yaxshi mutaxassis sifatida bu muammoni hal qilishda katta hissa qo‘shishi mumkin edi va uning o‘limi ham bu jarayonga ta’sir qilishi mumkin. Chunki Eronning yangi savdodagi manfaatlari aynan shunday lavozimlarga ega bo‘lgan odamni talab qiladi”, deydi nashrga yozgan maqolasida siyosatshunos Muhammad Shamsuddinov.

Markaziy Osiyoga ta’sir

“Markaziy Osiyoga kelsak, menimcha, bu voqea Eronning mintaqadagi siyosatiga katta ta’sir ko‘rsatmaydi. Uning Markaziy Osiyoga nisbatan siyosati ancha izchil va juda kamdan-kam hollarda o‘tkir zigzaglarga ega, masalan, ba’zan Yaqin Sharqda va AQSH va Isroilga nisbatan sodir bo‘ladi”, deydi siyosatshunos.