Markaziy Osiyodagi islom banklarining rivojlanishida asosiy muammolar qanday?

Markaziy Osiyo mamlakatlarida islom banklari past darajada rivojlanmoqda. Bu haqda S&P Global Ratings xalqaro reyting agentligining tadqiqotida so‘z boradi.

2023 yil 30 sentabr holatiga ko‘ra, mintaqada islomiy moliyalashtirishning umumiy hajmi bor-yo‘g‘i 500 million dollarni tashkil qilgan.

Agentlik ekspertlarining qayd etishicha, islomiy moliya sobiq Ittifoqning aholisi asosan musulmonlar bo‘lgan oltita davlatida: Ozarbayjon, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston, Turkmaniston va O‘zbekistonda rivojlanishning dastlabki bosqichida.

Biroq tadqiqotda ta’kidlanishicha, o‘sib borayotgan islomiy moliya sanoatini rivojlantirish uchun faqat musulmon aholining mavjudligi yetarli emas.

Unda keltirilishicha, hatto hukumat tomonidan muhim me’yoriy-huquqiy baza yaratilgan mamlakatlarda ham bunday bank mahsulotlarining aholi o‘rtasida kirib borish darajasi ancha pastligicha qolmoqda.

S&P Global Ratings tahlilchilarining tushuntirishicha, islom banklarining kirib borish darajasining pastligi bir qancha omillar, jumladan, moliyaviy mahsulotning nisbiy murakkabligi, aholi boyligining pastligi va respublikalarning dunyoviy merosi ehtimoli bilan izohlanishi mumkin.

Ularning fikricha, Tojikiston va Qirg‘izistonda islomiy bank faoliyatining jadal rivojlanishi islom banklari an’anaviy banklar bilan raqobatlasha olishidan dalolat beradi.

Tadqiqot mualliflariga ko‘ra, umuman mintaqada moliyaviy vositachilik yetarli darajada rivojlanmagan.

Ular mintaqadagi ko‘plab mamlakatlar o‘z iqtisodiyotlari hajmiga nisbatan kichik bank tizimlariga ega ekanini ta’kidlaydi.

Bu quyidagilarga bog‘liq:

• farovonlikning past darajasi (Tojikiston yoki Qirg‘iziston);
• iqtisodiyot tarkibida qazib oluvchi tarmoqlarning ustunligi (Ozarbayjon va Qozog‘iston);
• bank hisobiga kirishning nisbatan past darajasi (Qozog‘iston bundan mustasno).

“Islom bankining rivojlanishiga nafaqat ushbu sohaga xos omillar, balki ushbu mamlakatlar aholisi orasida bank xizmatlarining yetarli darajada kirib borishi ham to‘sqinlik qilmoqda”, deyiladi tadqiqotda.

Viloyat aholisi, ayniqsa, qishloqlarda moliyaviy savodxonlik darajasi ham past.

S&P Global Ratings'ning qayd etishicha, Markaziy Osiyo aholisining aksariyati musulmonlar bo‘lishiga qaramay, shariat ma’lum huquqiy me’yorlarga ta’sir ko‘rsatadigan Yaqin Sharqdagi musulmon davlatlaridan farqli o‘laroq, shariat tamoyillari sobiq Ittifoqning olti davlati sud tizimiga ta’sir ko‘rsatmaydi. Uzoq vaqt davomida huquqiy muhitni moslashtirishning qiyinligi soha rivojiga to‘siq bo‘lib kelgan.