Xitoy Trampning Rossiyaga burilishidan xavotirdami?

north_east

Tramp Si va Putin bilan 3 tomonlama sammit o‘tkazmoqchi

AQSH Prezidenti Donald Tramp Ukrainadagi urushni o‘z uslubida tugatishga urinishidan Kiyev va uning yevropalik tarafdorlarini bir chetda qoldirib, Rossiyaga asosiy imtiyozlarni berishga tayyor ko‘rinadi. Ammo ular AQSHning ko‘p yillik tashqi siyosatini tez sur’atda diplomatiya portlashiga olib kelgan Trampning Rossiyaga bo‘lgan e’tiborining oqibati bilan kurashayotgan yagona asosiy o‘yinchilar emas.

Pekinda ham voqealarning keskin burilishlari AQSHning tinchlik tashabbusi Xitoy yetakchisi Si Szinpinning Rossiya Prezidenti Vladimir Putin bilan puxta ishlab chiqilgan hamkorligiga va Xitoyning Tramp ma’muriyati bilan beqaror munosabatlariga qanday ta’sir qilishi haqida savollar tug‘dirayotgani ko‘rinib turibdi. Bu haqda CNN yozdi.

Ma’lumki, bir necha hafta oldin Xitoy Trampning Ukrainadagi tinchlik sa’y-harakatlarida muhim rol o‘ynashga tayyor edi. AQSH rahbari Xitoyning Rossiya ustidan iqtisodiy ta’siridan foydalanib, mojaroga barham berish uchun Si Szinpin bilan hamkorlik qilishni bir necha bor taklif qilgan edi – bu Pekin uchun muhim vosita, chunki u dunyodagi eng yirik iqtisodiyot bilan savdo urushining oldini olishga qaratilgan.

Ustiga-ustak bu Pekinning uzoq vaqtdan beri o‘zini betaraf tomon va global janubning ovozi sifatida ko‘rsatishga qaratilgan sa’y-harakatlari bilan mos keladi, u keskin mojaroda tinchlikka vositachilik qilishga tayyor, hatto NATO uni Moskva mudofaa sanoatini ikki tomonlama maqsadlarda ishlatiladigan mahsulotlar bilan ta’minlashda ayblagan bo‘lsa ham. Xitoy buni “oddiy savdo” deb ataydi.

Biroq hozir Pekin na Rossiya ittifoqchisi, na global tortishuvlarning ovozi sifatida muzokaralarda ishtirok etmayapti – hech bo‘lmaganda, hozirgacha. Kuzatuvchilarning ta’kidlashicha, voqealarning tez o‘zgarishi Xitoy rasmiylarini hayratda qoldirgan va ular ijobiy tomon izlashga harakat qilmoqda.

“Teskari Nikson”mi?

Ko‘p yillar davomida “eski do‘sti” Putin bilan shaxsiy aloqalarni va mamlakatining Rossiya bilan munosabatlarini astoydil o‘rnatgan, shimoliy qo‘shnisini G‘arb bilan kattaroq hokimiyat kurashida asosiy sherik sifatida ko‘radigan Si Szinpin uchun so‘nggi voqealar katta xavf bo‘lishi mumkin.

Xitoy rahbari uch yil muqaddam Rossiya tanklari Ukraina chegarasidan o‘tganda puxta o‘ylangan tavakkalchilikka qo‘l urgandi. Uning bu bosqinni qoralamaslik va o‘z mamlakati Putinning hayotiy yo‘li bo‘lishini tanlagani (Rossiya neftini to‘ldirish va Moskvani asosiy mahsulotlar bilan ta’minlash) ortidan Pekin Yevropaning ishonchini yo‘qotdi va Amerikaning Osiyodagi ittifoqchilari NATO bilan yanada yaqinroq hamkorlik qilishni kuchaytirdi.

Xitoy rasmiylari so‘nggi kunlarda AQSH va Rossiya o‘rtasida tinchlik muzokaralarini boshlash bo‘yicha “kelishuv”ni ma’qullaganliklarini bildirishdi.

“Xitoy tinchlik muzokaralari uchun barcha sa’y-harakatlarni qo‘llab-quvvatlaydi”, dedi Xitoy tashqi ishlar vaziri Van I 18 fevral kuni Birlashgan Millatlar Tashkiloti Xavfsizlik Kengashi yig‘ilishida.

Xuddi shu kuni Rossiya va AQSHning yuqori darajadagi rasmiylari Saudiya Arabistonida Ukrainadagi janglarni tugatish bo‘yicha muzokaralar uchun asos yaratish uchun uchrashgan.

Ammo so‘nggi kunlarda amerikalik rasmiylarning izohlari Pekin e’tiborini AQSHning Rossiya bilan hamkorlik qilishdagi potensial maqsadlariga qaratgan bo‘lishi mumkin. AQSHning bosh diplomati Marko Rubio Ar-Riyodda muhokama qilingan to‘rtta asosiy masala qatorida Vashington va Moskva o‘rtasidagi kelajakdagi “geosiyosiy va iqtisodiy hamkorlik” imkoniyatlarini tilga oldi.

Bir necha kun oldin Tramp ma’muriyatining Rossiya-Ukraina bo‘yicha vakili Kit Kellogg esa Myunxendagi panel muhokamasida AQSH Putinni o‘zi uchun “noqulay bo‘lgan” harakatlarga “majburlash”ga umid qilishini aytgandi. Bunday harakatlar esa Rossiyaning Eron, Shimoliy Koreya va Xitoy bilan aloqalarining uzoqlashishi bo‘lishi mumkin.

Kuzatuvchilar Vashington Rossiya-Xitoy munosabatlarini buzishi mumkinligiga shubha bilan qarashadi, chunki ularning AQSH boshchiligidagi tartiblarga qarshi chuqur uyg‘unligi va Moskvaning Pekinga mustahkamlangan iqtisodiy qaramligi bor. Ammo Xitoyda Tramp o‘zaro munosabatlarni yo‘qotishi mumkinmi degan xavotirlar paydo bo‘lishi mumkin. Bu, ehtimol, qo‘shnilar o‘rtasidagi o‘tmishdagi ishonchsizlik aks-sadolari bilan bog‘liq.

1969 yilda Sovet Rossiyasi va Xitoy Xalq Respublikasi o‘rtasida uzoq davom etgan umumiy chegara bo‘ylab achchiq hududiy tortishuvlar boshlangan va u faqat 1990 yillarda hal qilindi. O‘shanda AQSH prezidenti Richard Nikson va uning maslahatchisi Genri Kissinjer tomonidan diplomatik to‘ntarish ishlab chiqilgan. Ular Pekin bilan munosabatlarni o‘rnatish va Sovuq urush davridagi kuchlar muvozanatini AQSH foydasiga o‘zgartirish uchun kommunistlar tomonidan boshqariladigan qo‘shnilar o‘rtasidagi bo‘linishdan foydalangan.

Garchi bu tarix takrorlanishi dargumon bo‘lsa-da, kuzatuvchilarga ko‘ra, hatto sodiqlikdagi yangi o‘zgarishlar ham Vashington maqsadlari uchun foydalidir.

“Agar bu “teskari Nikson”ning atigi 30 foizi bo‘lsa ham ... bu shubha urug‘ini sepadi. Bu Si Szinpin so‘nggi 12 yil davomida Rossiya bilan qurgan strategik hamjihatlikni shubha ostiga qo‘yadi – balki u unchalik ishonchli emas, balki unchalik mustahkam emasdir. Agar kun kelib Xitoy Tayvanga bostirib kirishga qaror qilsa, xitoyliklar orqasiga qarab, Rossiya nima qilar ekan, deb hayron bo‘lishadi. Qo‘shma Shtatlar uchun esa bu to‘siq”, deydi Vashingtondagi Stimson Cyenter tahlil markazining Xitoy dasturi direktori Yun Sun.

Stolda joy bormi?

Ammo boshqalarga ko‘ra, Pekin Moskva bilan aloqalariga ko‘proq ishonch bildirishi mumkin.

“Xitoy va Rossiya munosabatlari o‘ziga xos ligada, ular so‘nggi o‘n yilliklarda mustahkam asos va mustahkam institutsional aloqalarga ega”, deydi Shanxaydagi Sharqiy Xitoy Normal Universitetining Rossiya tadqiqotlari markazi katta ilmiy xodimi Yu Bin.

Yu ikki davlatning ko‘p tomonlama munosabatlarga intilish hamda BRICS va Shanxay hamkorlik tashkiloti kabi o‘z xalqaro tashkilotlarini yaratish, shuningdek, o‘z chegaralarida barqarorlikni saqlash zarurligiga ishora qildi.

“Menimcha, ikkala tomon ham 4 yilgina u yerda (Oq uyda) bo‘ladigan Tramp uchun bunga yo‘l qo‘ymaydi. Buning o‘rniga Xitoy Rossiya va AQSH o‘rtasidagi kelishmovchiliklarni bartaraf etib, Ukrainada ma’lum darajada tinchlikka erishgandan so‘ng, Tramp ma’muriyati diqqatini Xitoyga qaratishidan tashvishda”, deydi u.

AQSH Mudofaa vaziri Pit Hegset o‘tgan hafta yevropalik mavqedoshlariga AQSH birinchi navbatda “Xitoy bilan urushni to‘xtatish"ga ustuvor ahamiyat qaratishi kerak” bo‘lgan bir paytda ularning qit’asidagi xavfsizlikka e’tibor qarata olmasligini aytgandi.

Qayd etilishicha, agar Tramp Putin bilan to‘g‘ridan to‘g‘ri muloqot qila olmaganida, Pekin Vashington bilan Rossiya rahbarini muzokaralar stoliga olib kelish orqali AQSH bilan ba’zi kelishmovchiliklarni yumshatishga harakat qilgan bo‘lishi mumkin edi, ammo hozir Xitoyning Ukraina bo‘yicha bo‘lajak tinchlik muzokaralarida biron bir rol o‘ynashi noma’lum.

Biroq, kuzatuvchilar fikricha, kelishuvga erishilsa, Pekin Birlashgan Millatlar Tashkiloti orqali Ukrainaga tinchlikparvar kuchlarini yuborishi mumkin va mamlakatni qayta tiklashda rol o‘ynashni xohlaydi.

Hozircha Xitoy rasmiylari so‘nggi kunlarda ommaviy bayonotlar bilan Ukraina inqiroziga aloqador barcha tegishli tomonlar va manfaatdor tomonlarni tinchlik muzokaralari jarayoniga kirishishga chaqirdi. Shu bilan birga, ular rol o‘ynash uchun o‘zlarining potensiallarini ko‘rsatishga harakat qildi va shu bilan birga, Trampning Putinga yaqqol murojaat qilishi Pekinning pozitsiyasi to‘g‘ri ekanligini isbotlashini nazarda tutdi.

Ayni paytda, Ukraina Xitoyni muzokaralarga o‘z ittifoqchisi sifatida jalb qilishga urinib ko‘rishi mumkinligi haqidagi istiqbolni oshirdi. Urush boshlanganidan beri Pekin tomonidan unchalik e’tiborga olinmagan Ukraina Prezidenti Vladimir Zelenskiy 15 fevral kuni Xitoyning yuqori darajadagi diplomati Van I va Ukraina rasmiylari bilan Germaniyadagi uchrashuvidan keyin shunday taklif bildirdi.

“Urushni tugatish maqsadida Putinga bosim o‘tkazishda yordam berish uchun Xitoyni jalb qilish biz uchun muhim. Biz, menimcha, birinchi marta Xitoyning qiziqishini ko‘ryapmiz. Bu asosan barcha jarayonlar tezlashayotgani bilan bog‘liq”, dedi Zelenskiy 18 fevral kuni bo‘lib o‘tgan matbuot anjumanida.

Muzokaralar stoliga kimlar o‘tirishi kerakligiga kelsak, Ukraina rahbari “xavfsizlikni kafolatlash, yordam ko‘rsatish, Putinni to‘xtatish va Ukraina tiklanishiga sarmoya kiritish uchun mas’uliyatni o‘z zimmasiga olishga tayyor” davlatlar bo‘lishi kerakligini qo‘shimcha qildi.