Insoniyatga qarshi jinoyat. BMT kutilgan va shov-shuvli hisobotni taqdim etdi

Birlashgan Millatlar Tashkilotining Inson huquqlari bo‘yicha Oliy komissari boshqarmasi Xitoyning Shinjon-Uyg‘ur avtonom rayonida inson huquqlarining buzilishi haqida hisobot e’lon qildi. 

Hisiobot Oliy komissar Mishel Bacheletning ushbu lavozimdagi muddati tugashidan bor-yo‘g‘i bir necha soat oldin, Shveysariya vaqti bilan soat 23:48 da e’lon qilindi. 

48 sahifalik hujjatda Sinszyanda yashovchi 23 uyg‘ur, 16 etnik qozoq va bir qirg‘iz bilan suhbatlar o‘rin olgan. 

Hisobot mualliflarining ma’lum qilishicha, 2016 yildan beri respondentlarning 26 nafari o‘zboshimchalik bilan hibsga olingan yoki Xitoyning qayta tarbiyalash lagerlarida majburiy mehnatga jalb qilingan. 

BMT huquq faollari ham Shinjonda terrorizm va ekstremizmga qarshi kurash bahonasida inson huquqlarining jiddiy buzilishini hujjatlashtirgan. 

Bu qonunbuzarliklar “insoniyatga qarshi jinoyat bo‘lishi mumkinligi” ta’kidlangan. 

“Inson huquqlari buzilishi bahonasida aksilterrorizmga oid qonunlar xalqaro inson huquqlari normalari va standartlari nuqtai nazaridan juda muammoli. Hukumatga keng ko‘lamli tergov, taqiq va bosim o‘tkazish huquqini beruvchi qonun juda noaniq, keng va tushunarsiz ta’riflarni o‘z ichiga oladi”, deyiladi Inson huquqlari bo‘yicha Oliy komissar boshqarmasi (IHBOKB) hisobotida. 

Hisobot mualliflari, jumladan, qayta tarbiyalash lagerlarida mahbuslarga nisbatan qiynoqlar, shafqatsiz muomala va majburiy davolash haqidagi xabarlarning to‘g‘riligini tasdiqlagan. 

“IHBOKB tomonidan taqdim etilgan hujjatlar qonunbuzarliklar bo‘yicha aniq statistik ma’lumotlarni to‘plash uchun yetarli emas, ammo qayta tarbiyalash lagerlaridagi kamsitish muhiti bunday muassasalarda inson huquqlari buzilishining keng tarqalganligini tasdiqlash uchun yetarli”, deya ta’kidladi BMT.  

Huquq faollarining ta’kidlashicha, qayta tarbiyalash lagerlarida musulmon ozchilik vakillari asosiy inson huquqlaridan mahrum, diniy o‘ziga xoslik, so‘z erkinligi, shaxsiy daxlsizlik va ko‘chib o‘tish huquqi noqonuniy ravishda taqiqlangan. 

Hisobot mualliflarining ta’kidlashicha, Xitoyning repressiv va kamsitish amaliyoti barcha chegaralardan oshib ketgan, ko‘plab aholi hibslar va qayta tarbiyalash lagerlarida majburiy mehnat tufayli oilasidan ajralib qolgan yoki bosim tufayli mamlakatni tark etishga majbur bo‘lgan. 

Hisobot Pekinni qayta tarbiyalash lagerlari, qamoqxonalar va shunga o‘xshash hibsxonalarda o‘zboshimchalik bilan ushlab turilganlarni zudlik bilan ozod qilishga, Shinjon-Uyg‘ur muxtoriyatidagi oilalari ular bilan bog‘lana olmagan shaxslarning qayerda ekani haqida ma’lumot berishga, terrorizmga qarshi qonunlarni qayta ko‘rib chiqishga, Milliy xavfsizlik va ozchiliklar huquqlari bo‘yicha zudlik bilan qayta tarbiyalash lagerlaridagi huquqlar poymol etilishi bo‘yicha tekshiruvni tashkil etish va mintaqadagi masjidlar, ibodatxonalar va qabristonlarning vayron qilingani haqidagi da’volarga aniqlik kiritib, aniq ma’lumotlarni taqdim etishga chaqirish bilan yakunlanadi.  

Eslatib o‘tamiz, 2021 yilning 10 dekabrida Birlashgan Millatlar Tashkilotining Inson huquqlari bo‘yicha Oliy komissari boshqarmasi Xitoyning harakatlari to‘g‘risidagi hisobot bir necha hafta ichida ommaga e’lon qilinishini ma’lum qildi. Oradan bir necha oy o‘tib ham hisobot chop etilmadi, bu esa xalqaro inson huquqlari tashkilotlari, xususan uyg‘urlarning e’tirozli munosabatiga sabab bo‘ldi. 

Bachelet 23-28 may kunlari Xitoyga tashrif buyurdi. Pekindagi matbuot anjumanida u hisobotning nashr sanasi haqida ma’lumot berishdan bosh tortdi.