“Insoniyat xavf ostida”. Kelajakda qanday tabiat ofatlari kuzatilishi mumkinligi aytildi

Bugun, 28 fevral kuni Birlashgan Millatlar Tashkilotining Iqlim o‘zgarishi bo‘yicha hukumatlararo maxsus komissiyasi (IO‘BHMK) iqlim inqirozining ta’siri va ortib borayotgan xavflarni bartaraf etish uchun hozir harakat qilish muhimligi haqida yirik hisobotini e’lon qiladi.  

Unda ta’sirlar, moslashish va zaiflikka e’tibor qaratgan holda, iqlim ta’siridan dunyoning barcha qismlarida qanday zarar ko‘rilayotgani va kuchliroq choralar ko‘rilmasa, qanday qilib ko‘proq odamlar halok bo‘lishi va tirikchilik vositalari yo‘q qilinishi haqida batafsil ma’lumot berilishi kutilmoqda.

Hisobot ushbu xavflarni bartaraf etish va dunyo mintaqalari, shaharlar va boshqa yashash joylariga xos bo‘lgan zaifliklarni minimallashtirish uchun muammolar va yechimlarni ko‘rib chiqadi. Siyosatchilar uchun xulosa tabiiy, ijtimoiy va iqtisodiy fanlarning eng yaxshi olimlari tomonidan olib borilgan ma’lumotlar va so‘nggi tadqiqotlarga asoslangan. 67 mamlakatdan 270 dan ortiq olimlar hisobotga o‘z hissalarini qo‘shgan, ushbu hisobot har olti-yetti yilda chop etiladigan turkumning bir qismidir. 

Joriy hisobotlar seriyasi iqlim siyosati, qarorlar va harakatlar uchun global asos bo‘lgan 2015 yilda Iqlim o‘zgarishi bo‘yicha Parij kelishuvi qabul qilinganidan beri birinchisidir. 

Iqlim o‘zgarishining ta’siri, moslashish va zaiflik haqida nimalarni bilamiz? 

Agar ushbu o‘n yillikda karbonat angidrid va boshqa issiqxona gazlari keskin kamaymasa, XXI asrda global isish oshib ketadi. Harakatsizlik deganda iqlim tizimida katta o‘zgarishlar, jumladan, issiqlik to‘lqinlarining chastotasi va intensivligi, o‘rmon yong‘inlari, bo‘ronlar, tropik siklonlar, qurg‘oqchilik, muzliklarning erishi, qor qoplami va doimiy muzliklarning erishi, dengiz sathining ko‘tarilishiga olib keladigan yanada isish tushuniladi.

Butunjahon meteorologiya tashkiloti ma’lumotlariga ko‘ra, so‘nggi 20 yil ichida dunyo aholisining yarmidan ko‘pi, taxminan 4,5 milliard kishi ob-havo bilan bog‘liq yirik tabiiy ofatni boshidan kechirgan. Bundan tashqari, 2021 yil rekord darajadagi yettinchi eng issiq yil bo‘lgan, o‘rtacha global harorat sanoatgacha bo‘lgan darajadan taxminan 1,11 (± 0,13) daraja yuqori.

Zaiflik: halokatli zarbalar, doimiy zarar 

“Iqlim o‘zgarishi allaqachon hayotni yo‘q qilmoqda, biologik xilma-xillikni yo‘q qilmoqda va bu sayyoradagi insoniyat kelajagiga zarar yetkazmoqda”, deydi Birlashgan Millatlar Tashkilotining Iqlim o‘zgarishi bo‘yicha doiraviy konvensiyasi ijrochi kotibi Patrisiya Espinosa.

So‘nggi yillarda ko‘plab hisobotlarda vayronagarchilik va hatto g‘oyib bo‘lish haqidagi dahshatli xabarlar mavjud. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Gumanitar masalalar bo‘yicha boshqarmasi ekstremal iqlim hodisalari tufayli dunyo bo‘ylab 34 million kishi to‘yib ovqatlanmayotgani, ob-havo bilan bog‘liq tabiiy ofatlar 2019 yilning o‘zida 140 ta mamlakatda deyarli 25 million kishi uy-joyini tark etishga majbur qilgani haqida ogohlantirgan.

Ta’kidlanishicha, Afrikaga global chiqindilarning 2-3 foizi to‘g‘ri keladi, ammo iqlim o‘zgarishi 2030 yilga borib 118 million eng kambag‘al afrikaliklarni qurg‘oqchilik, suv toshqini va issiqlik to‘lqinlari xavfi ostida qoldirishi mumkin.

Qayd etilishicha, iqlim o‘zgarishi keng miqyosda, tez, shiddatli va qaytarilmas holga kelishi bilan har bir ekotizim zaif bo‘lib qoladi.

“Iqlim o‘zgarishining oqibatlari allaqachon ko‘zga tashlanmoqda. Biz bu holatni butun dunyoda kuzatdik”, deydi JST Bosh kotibi Petteri Taalas. 

Moslashuv: reaksiya bildirish emas, harakat qilish vaqti 

Ta’kidlanishicha, moslashish deganda ekologik, ijtimoiy yoki iqtisodiy tizimlarni moslashtirish tushuniladi, bu esa iqlim o‘zgarishining real yoki kutilayotgan ta’siriga javob qaytarishga yordam beradi.

Moslashuv erta ogohlantirish tizimlari va qurg‘oqchilikka chidamli ekinlardan tortib, aloqa tizimlari, biznes operatsiyalari va davlat siyosatini qayta loyihalashgacha bo‘lgan muayyan muammolarga xos bo‘lgan bir qator yechimlarni o‘z ichiga oladi. Yaxshilangan ob-havo prognozlari va erta ogohlantirish tizimlarining o‘zigina 23 000 kishining hayotini saqlab qolishi va yiliga 162 milliard dollar daromad keltirishi mumkin.

Iqlim o‘zgarishi qanchalik tez sodir bo‘lsa va moslashish bo‘yicha harakatlar qanchalik uzoq davom etsa, moslashish harakatlari shunchalik qiyin va qimmatga tushishi mumkin. Xabarda aytilishicha, dunyo iqlimga moslashish borasida sekinlik bilan rivojlanmoqda.