Asad oilasi qay tarzda boylik to‘plagan va ular qayerda?

Suriyaning qochib ketgan sobiq rahbari Bashar Asad va uning oilasining qancha puli borligini hech kim bilmaydi. AQSH Davlat departamentining 2022 yilgi Kongressga taqdim etgan hisobotida eng yaqin va ehtimoliy raqamlar berilgan. Bu Asad va uning rafiqasi Asmaning shaxsiy boyligi 1 milliard dollardan 2 milliard dollargacha (950 million yevro va 1,5 milliard yevro) bo‘lganini ko‘rsatmoqda.

Asad oilasi Dubay, Moskva va Londonda ko‘chmas mulkka ega va o‘nlab maxfiy bank hisob raqamlariga ega.

Masalan, Britaniya ommaviy axborot vositalari Suriyada fuqarolar urushi boshlanganda, Buyuk Britaniya rasmiylari The Hongkong and Shanghai Banking Corporation xalqaro bankining Londondagi filialida 40 million funt sterling (50 million dollar, 48 million yevro) bo‘lgan Asad hisobini muzlatib qo‘ygani haqida xabar berdi.

Taxminan 1 milliard dollarlik shaxsiy boylik Asad oilasi boyligining kichik bir qismi bo‘lishi mumkin. Boshqa spekulyativ hisob-kitoblarga ko‘ra, klanning 200 tonna oltin va 22 milliard dollarga yaqin aktivlari bor. Ba’zi sharhlovchilar hatto Asadning yashirin aktivlari tarmog‘i hammasini jamlagandan keyin 122 milliard dollarga teng bo‘lishi mumkinligini taxmin qilmoqda.

Mutaxassislar Asadning “xalq odami” sifatida tarbiyalangani, mahalliy aholi esa uning oilasi oddiy mashina haydab, oddiy maktablarda o‘qiganini aytgan.

Rasmiylar tomonidan musodara qilingan pul va mol-mulk haqidagi ma’lumotlar hamda Asadning amakivachchalari Maxluflar kabi oila a’zolari bilan bog‘liq sud ishlari Asad va uning yaqinlari Suriya iqtisodidan qancha pul undirganining yana bir dalilidir.

Misol uchun, u rejim bilan kelishmaguncha, Asadning amakivachchasi Rami Maxluf Bashar Asaddan keyin Suriyaning eng boy odami bo‘lgan, deb taxmin qilinadi. Uning boyligi 5 milliarddan 10 milliard dollargacha bo‘lgan.

Maxlufning yana bir amakivachchasi Hofizning ham bank hisobi bo‘lgan, 2016 yilda Shveysariya hukumati pul yuvishda gumon qilingani uchun unga tegishli 3,2 million dollarni muzlatib qo‘ygan.

2017 yilda esa Ispaniya va Fransiya rasmiylari Asadning amakisi Rifat Asadga tegishli 600 million yevroga yaqin mulkni musodara qilgan. Bunga mehmonxonalar, restoranlar va boshqa ko‘chmas mulklar kiradi.

Asadlar qanday qilib pul topgan?

AQSH Davlat departamentining 2022 yilgi hisobotida Asadlar mamlakatdagi deyarli barcha yirik iqtisodiy operatsiyalarda bevosita yoki bilvosita ishtirok etgani yozilgan.

Ular, shuningdek, giyohvand moddalar savdosi, qurol kontrabandasi va tovlamachilik bilan shug‘ullanadi va bu faoliyatdan tushgan daromadlarni qonuniy ko‘rinadigan korporativ tuzilmalar va notijorat tashkilotlar orqali boshqaradi.

Suriyalik siyosiy iqtisodchi Karam Shaar va siyosatshunos Stiven Xeydemann Brukings instituti uchun 2024 yilgi maqolasida “Uning [Asadning] davlat rahbari sifatida davlat sektori ustidan so‘zsiz hukmronligi tufayli u davlat biznesini o‘zi nazorat qilayotgan firmalarga yo‘naltirish uchun nazoratsiz kuchga ega”, deb tushuntirilgan.

Ular bergan misollardan biri Asadning ikki yaqini tomonidan boshqariladigan kompaniyaga Suriyaning ikkita eng yirik elektr stansiyasini ta’mirlash bo‘yicha hukumat shartnomasini topshirish usulini ko‘rsatib berdi. Xabarlarga ko‘ra, qayta tiklanishi uchun ularni G‘arb sanksiyalaridan ozod qilish ko‘rib chiqilmoqda.

Ushbu ikki ekspertga ko‘ra, so‘nggi yillarda Asad daromad manbalari ustidan o‘z nazoratini mustahkamlagan va u aftidan ittifoqchilar hamda oila a’zolarining boyliklarini o‘zi uchun to‘plashga uringan.

Bunga uning milliarder amakivachchasi Rami Maxluf bilan 2020 yilgi kelishmovchiligi ham ham kiradi. O‘shanda Maxluf chetlatilgan, go‘yoki uy qamog‘iga olingan, Asad esa uning moliyaviy imperiyasini egallab olgan.

Asad oilasining pullari nima bo‘ldi?

“Reuters” axborot agentligiga ko‘ra, Bashar Asad Suriyani shoshilinch ravishda tark etganini hattoki o‘zining eng yaqin yordamchilari yoki oila a’zolariga ham aytmagani aniq. Saraton kasalligidan davolanayotgan rafiqasi Asma Asad esa allaqachon uch farzandi bilan Rossiyada edi.

Asadning uylari va ofislariga kirgan suriyaliklar tomonidan suratga olingan videolar oila juda ko‘p narsalarni, jumladan, qimmatbaho mebellar, dizaynerlik buyumlari va hashamatli mashinalar, jumladan Ferrari, Lamborghini va Rolls-Royce bilan to‘ldirilgan garajni qoldirganini ko‘rsatadi.

Britaniyaning “Financial Times” gazetasi xabar berishicha, 2018-2019 yillar oralig‘ida Suriya Markaziy banki Moskva janubi-g‘arbidagi Vnukovo aeroportiga 250 million dollarlik naqd pul o‘tkazgan.

Gazeta avvalroq Asadlar Moskvada kamida 18 ta hashamatli kvartiraga egalik qilgani haqida ham xabar bergan edi. Katta oila 2018-2019 yillar davomida Rossiyada qo‘shimcha aktivlarni sotib olgan.

Ushbu pullar nima bo‘ladi?

Agar Asadlar turli tashkilotlar tomonidan berilgan boylikning atigi bir qismiga ega bo‘lsalar ham, bu raqamlar oddiy suriyaliklarning iqtisodiy ahvoli bilan taqqoslanganda juda achinarli holatda.

Fuqarolar urushi boshlanganidan beri Suriyaning milliy daromadi yoki yalpi ichki mahsuloti taxminan 9 milliard dollarga kamaydi va Jahon bankining so‘nggi hisob-kitoblariga ko‘ra, 2024 yil oxirigacha yanada qisqarishi kutilmoqda. 2022 yil holatiga ko‘ra, qashshoqlik aholining 69 foiziga ta’sir qiladi – bu taxminan 14,5 million suriyalikka teng.

Suriyadagi ba’zi huquq tashkilotlariga Asadning boyliklarini topib, ularni qaytarib berish talabi qo‘yilgan.