AQSH senatorlari Kiyevga lend-liz asosida qurol yetkazish bo‘yicha qonunni tasdiqladi

AQSH Kongressi Senati kecha, 6 aprel kuni Kiyevga harbiy yordam ko‘rsatishni soddalashtirish maqsadida Ukrainaga Lend-liz (AQSH Ikkinchi Jahon urushidagi ittifoqchilarini o‘q-dorilar, jihozlar, oziq-ovqat, tibbiy asbob-uskunalar va dori-darmonlar, strategik xom ashyo, shu jumladan neft mahsulotlari bilan ta’minlaydigan hukumat dasturi) asosida qurol yetkazib berish to‘g‘risidagi qonun loyihasini ma’qulladi. Kongress yuqori palatasi saytida qayd etilganidek, 19 yanvar kuni respublikachi Jon Kornin boshchiligidagi senatorlar guruhi tashabbusi bilan qabul qilingan hujjat bir ovozdan ma’qullandi. 

Loyihaning muqaddimasida aytilishicha, u Qo‘shma Shtatlar Prezidentiga Ukraina hukumati bilan Ukrainadagi tinch aholini Rossiya bosqinidan himoya qilish va boshqa maqsadlarda vaqtincha foydalanish uchun harbiy texnika va mol-mulk berish to‘g‘risida shartnomalar tuzish huquqini beradi. 

Hujjatda aytilishicha, agar mojaro tugasa va Rossiya Federatsiyasi Ukraina bilan sharqiy chegarada o‘z qo‘shinlari sonini 2021 yil 1 martgacha bo‘lgan darajaga kamaytirsa, bu vakolatlar tugaydi.

Qonun loyihasi, shuningdek, Prezident Ukrainaga berilgan harbiy texnika tinch aholini himoya qilish uchun zarur ekanligini Kongressga isbotlashi kerak.

Uning so‘zlariga ko‘ra, qonun loyihasi Ukrainani qurol-yarog‘ bilan ta’minlash yo‘lidagi to‘siqlarni bartaraf etishga, ularni yetkazib berishni tezlashtirishga yordam beradi, biroq yangi dastur yaratmaydi.

Qonunga aylanishi uchun ushbu hujjat Kongress Vakillar palatasi a’zolarining ma’qullashi va Prezident Jo Baydenning imzosini olishi kerak.

Shuningdek, bugun, 7 aprel kuni bo‘lib o‘tishi kutilayotgan yig‘ilishda Vakillar palatasida Rossiya bilan normal savdo aloqalarini to‘xtatish to‘g‘risidagi qonun ham ovozga qo‘yilishi kutilmoqda. 

Lend-liz – Amerika Qo‘shma Shtatlari Ikkinchi Jahon urushidagi ittifoqchilarini turli xil qurollar, harbiy texnika, o‘q-dorilar, jihozlar, oziq-ovqat, tibbiy asbob-uskunalar va dori-darmonlar, strategik xom ashyo, shu jumladan neft mahsulotlari bilan ta’minlagan davlat dasturi. Qo‘shma Shtatlarning asosiy mijozlari Buyuk Britaniya Millatlar Hamdo‘stligi va SSSR mamlakatlari edi.

Ushbu dastur konsepsiyasi Qo‘shma Shtatlar Prezidentiga mudofaasi o‘z mamlakati uchun hayotiy deb hisoblangan har qanday davlatga yordam berish vakolatini berdi.  Dastur AQSH Kongressi tomonidan 1941 yil 11 martda qabul qilingan va quyidagi shartlar qo‘yilgan:

•    lend-liz asosida berilgan, urush tugaganidan keyin qolgan va fuqarolik maqsadlari uchun yaroqli bo‘lgan mol-mulk AQSH tomonidan uzoq muddatli kreditlar (asosan foizsiz kreditlar) asosida to‘liq yoki qisman to‘lanadi;

•    Amerika tomoni manfaatdor bo‘lgan taqdirda, urushdan keyin vayron bo‘lmagan va yo‘qolmagan texnika va jihozlar AQSHga qaytarilishi kerak.

Dastlab, Lend-liz dasturiga Britaniya imperiyasi mamlakatlari va Xitoy jalb qilingan. 1941 yil noyabr oyidan boshlab SSSR dasturga qo‘shildi va urush oxiriga kelib AQSHning deyarli barcha ittifoqchilari uning ishtirokchisi bo‘lishdi. 1942 yilda Qo‘shma Shtatlar Buyuk Britaniya, Avstraliya, Yangi Zelandiya va “Erkin Fransiya” bilan yana bir shartnoma imzoladi, bu "teskari" Lend-liz deb ataladi. Uning so‘zlariga ko‘ra, ittifoqchilar allaqachon AQSH armiyasini tovarlar, xizmatlar va transport xizmatlari, ularning harbiy bazalari bilan ta’minlashgan.

1945 yil 21 avgustda Prezident Trumen lend-liz dasturi tugatilganligini e’lon qildi, ammo Buyuk Britaniya va Xitoy naqd pul va kreditlar asosida tovarlar olishda davom etdilar.