Afrika davlatlari mustamlakachilardan tovon puli talab qilmoqda

Afrika davlatlari uzoq yillar davomida mustaqillik, qashshoqlik va qullikdan mahrum bo‘lgan shafqatsiz ekspluatatsiya uchun sobiq mustamlakachilaridan badal to‘lashini  talab qilmoqda. Bu haqda "Anadolu" axborot agentligi xabar berdi.

Ushbu mavzu San-Tome va Prinsipi Portugaliyadan tovon puli talab qilish niyatini e’lon qilganidan keyin yana dolzarb bo‘lib qolmoqda. Ularning aytishicha, to‘rt asrdan ko‘proq vaqt davomida Yevropa davlatlari qullikka sotish uchun 12,5 milliondan ortiq afrikaliklarni kemalarda olib ketishgan.

Afrikaliklar Braziliya va Karib havzasi kabi Amerikadagi mamlakatlarga olib kelingan va asosiy inson huquqlaridan mahrum bo‘lgan sharoitlarda yevropalik ko‘chmanchilar uchun ishlashga majbur bo‘lgan.

O‘tgan hafta Afrikaning San-Tome va Prinsipi orol davlati hukumati mustamlakachilik siyosati natijasida yetkazilgan zarar uchun Portugaliyadan tovon puli talab qilishini aytdi.

Portugaliya 1486 yildan 1975 yilgacha San-Tome va Prinsipni mustamlaka qilib, minglab odamlarni qullarga aylantirgan yoki ko‘chirgan. 50 yildan so‘ng Portugaliya hukumati mustamlakachilik o‘tmishini tan olish orqali tovon to‘lashi mumkinligi haqida xabar yubormoqda.

Portugaliya prezidenti Marselo Rebelo de Sousa 23 aprel kuni uning mamlakati qul savdosi va mustamlaka davrida sodir etilgan jinoyatlar uchun mas’ul ekanini va tovon to‘lashi kerakligini aytganidan keyin San-Tome va Prinsipi hukumati tovon pulini talab qilish niyatini e’lon qildi.

Angola, Kabo-Verde, Gvineya-Bisau, Mozambik kabi mamlakatlarning mustamlaka qilinishi nafaqat moddiy zararga, balki madaniy obidalarning vayron bo‘lishiga ham olib keldi.

Olti millionga yaqin afrikaliklar o‘g‘irlab ketilgan, Portugaliya kemalarida Atlantika bo‘ylab majburan olib o‘tilgan va ko‘plab mamlakatlarda, asosan Braziliyada qullikka sotilgan.

Gaitidagi nohukumat tashkilotlar Fransiyadan "mustaqilligini tan olish evaziga" olgan milliardlab dollar tovon pulini to‘lashni talab qilmoqda.

Gaiti 300 yillik mustamlakachilikdan so‘ng 1804 yilda mustaqillikka erishgan mintaqadagi birinchi davlat bo‘lgan.

1825 yilda Gaitini mustaqillikka erishganidan keyin tan olgan Fransiya mamlakatni katta miqdorda tovon to‘lashga majbur qildi. Mablag‘lar 1947 yilgacha mustaqillikdan keyin yo‘qotilgan daromadlar uchun har yili to‘lanishi kerak edi.

Bundan tashqari, Germaniya Namibiyaga 2021 yilda ushbu mamlakatda sodir etgan genotsid uchun 1,1 milliard yevro to‘lashga rozi bo‘lgan.

1904-1908 yillarda Namibiya Germaniyaning Janubi-G‘arbiy Afrikadagi mustamlakalaridan biri bo‘lgan davrda mamlakatning ikki yirik jamoalari - Herero va Nama xalqlarining qo‘zg‘olonlarini bostirish chog‘ida o‘n minglab odamlar halok bo‘lgan.

Mintaqada yashovchi 65-80 ming Herero va 20 ming Namaning deyarli yarmi halok bo‘lganligi taxmin qilinmoqda.

2023 yil 26 iyulda Nigerda hokimiyatni qo‘lga olgan xunta Fransiyadan “bir asrdan ortiq mustamlakachilik va tabiiy boyliklarini talon-toroj qilgani” hisobini so‘rayapti.

Mamlakat rasmiylarining aytishicha, Afrikaning yaqin tarixiga oid barcha arxiv ma’lumotlari o‘rganiladi va fransuzlarning Nigerga to‘plagan barcha qarzlarini to‘lash uchun batafsil dastur tayyorlanadi.