Rossiya harbiy elitasining Ukrainadagi yo‘qotishlari haqida nimalar ma’lum?

Qariyb uch yil davomida Ukrainaga bostirib kirgan Rossiya armiyasi kamida 6083 nafar elita mutaxassisini yo‘qotgan, ularni tayyorlash uchun ko‘p yillik mehnat va millionlab dollar sarflangan. Bu haqda BBC hisobotida keltirilgan.

Bu raqamga havo-desant kuchlarining yuqori jangovar bo‘linmalari, dengiz piyodalari korpusi, Mudofaa vazirligi va Rossiya Gvardiyasi maxsus kuchlari bo‘linmalarining mansabdor harbiy xizmatchilari, shuningdek, harbiy uchuvchilar kiritilgan.

Umuman olganda, ochiq ma’lumotlarga asoslanib, BBC “Mediazona” nashri va ko‘ngillilar guruhi bilan birgalikda Ukrainaga keng ko‘lamli bosqin paytida halok bo‘lgan 88 ming 55 nafar rossiyalik harbiylarning ismlarini aniqlashga muvaffaq bo‘lgan.

Elitaning o‘zgaruvchan roli

Ushbu yo‘qotishlarni ko‘rib chiqishda Ukrainaga bostirib kirish paytida halok bo‘lgan Rossiya harbiy xizmatchilarining martabasiga alohida e’tibor berilgan.

Urushning birinchi oylarida parashyutchilar, dengiz piyodalari va Bosh razvedka boshqarmasi maxsus kuchlarining elita bo‘linmalari muhim rol o‘ynagan. Shu bilan birga, ular eng katta yo‘qotishlarga duch kelgan va qayta tashkil etish uchun orqaga chekinishga majbur bo‘lgan. Va bir muncha vaqt frontdagi ishlarning og‘irligi mahbuslar va safarbar qilingan odamlardan iborat bo‘linmalarning zimmasiga o‘tgan.

Biroq, havo va dengiz bo‘linmalari frontdagi muhim muammolarni hal qilishda davom etmoqda va katta yo‘qotishlarga duchor bo‘lmoqda. 2022 yil 1 sentyabrga qadar 900 nafar Rossiya harbiy elitasining o‘limi tasdiqlangan.

2025 yil boshiga kelib, eng kuchli bo‘linmalardagi yo‘qotishlar soni qariyb yetti barobar ortdi va 6000 kishidan oshdi.

Harbiy va elita bo‘linmalarining front chizig‘idagi roli muhimligicha qolmoqda. Ularga frontning eng muhim yoki qiyin sohalaridagi maqsadli operatsiyalar ishonib topshirilgan. Masalan, “Vagner” xususiy harbiy kompaniyasi Donetsk viloyatidagi Baxmutga hujum qilish uchun mahbuslar otryadlarini yuborganida, parashyutchilar otryadlari qanotlarni ushlab turgan.

Dengiz bo‘linmalari (xususan, 155 va 40-brigadalar) 2022-2024 yillar davomida Ugledarga bir necha oy davom etgan hujum paytida bardosh bilan harakat qilgan. Endi 155 va 810-brigadalar Kursk viloyatidagi janglarda yo‘qotishlarga duch kelmoqda. Va 40-brigada dengiz piyodalari yaqinda Ukrainaning Donetsk viloyatidagi “Yangi Komar” qishlog‘ini egallab oldi. 

Havo-desant kuchlari

2025 yil boshiga kelib, 3240 nafar professional parashyutchilarning o‘limi tasdiqlangan – ular Ukraina bilan urush boshlanishidan oldin Havo-desant kuchlarida xizmat qilishni boshlagan, uzoq muddatli tayyorgarlikdan o‘tgan yoki harbiy universitetlarni bitirganlar. Halok bo‘lganlar orasida 654 zobit bor.

Havo-desant bo‘linmalarining umumiy yo‘qotishlari 3957 nafar harbiy xizmatchilarni tashkil etgan. Oddiy desantchilardan tashqari, safarbarlik paytida havo-desant bo‘linmalariga yuborilgan yana 253 kishi halok bo‘ldi.

Yana 419 kishi o‘lgan ko‘ngillilar bo‘lib, ular keng ko‘lamli bosqin boshlanganidan keyin havo-desant bo‘linmalari bilan shartnoma imzolagan. Ularni oddiy havo-desant askarlaridan ajratib turadigan narsa bu tayyorgarlik uchun sarflangan vaqtdir. Hozirda ko‘ngillilar frontga jo‘natilgunga qadar faqat bir-ikki hafta o‘qitiladi. Ilgari faqat parashyutchilarning asosiy tayyorgarligi olti oydan bir yilgacha davom etgan.

Havo-desant bo‘linmalarining bilvosita jiddiy yo‘qotishlari Rossiya koloniyalari asirlaridan tuzilgan bo‘linmalar havo-desant polklari tarkibiga tayinlana boshlaganligidan dalolat beradi.

Masalan, ko‘p marta sudlangan Arjan Sholkin ehtiyotsizlik oqibatida tanishini o‘ldirgani uchun oxirgi jazosini oldi. 2023 yil may oyida u 56-havo desant-hujum polkining “Bo‘ron” otryadiga qabul qilingan. U bilan bir xil polkda xizmat qilgan Aleksey Chumashev to‘qqiz marta turli xil jinoyatlarda (oxirgi marta giyohvand moddalarni sotishda) sudlangan. Ikkala mahbus ham 26 avgust kuni frontda atigi uch oy yashab, vafot etdi. Hammasi bo‘lib, Havo-desant kuchlariga tayinlangan bo‘linmalar tarkibida halok bo‘lgan 45 mahbusning ismi aniqlangan.

Ochiq ma’lumotlarga ko‘ra, Kostromadagi 331-gvardiya havo-desant polki eng katta yo‘qotishlarga duch kelgan. Birgina ochiq manbalarga asoslanib, 237 kishining, jumladan, polk komandiri va yana 40 nafar ofitserning halok bo‘lgani aniqlangan.

331-polkning parashyutchilari Rossiya armiyasining eng kuchli bo‘linmalaridan biri hisoblangan. Ular muntazam ravishda turli idoralararo musobaqalarda g‘olib bo‘lgan va 9 may kuni Moskvadagi Qizil maydon toshlari bo‘ylab bir necha bor yurgan. Polk askarlari va ofitserlarining ismlari Rossiya armiyasining Bolqondagi operatsiyalarida qayd etilgan, Chechenistonda jang qilgan, shuningdek, 2014 yilda Ukrainaning Donetsk viloyatidagi jangovar harakatlarda qatnashgan.

331-polkning 59 askari faqat urushning birinchi oyida – Gostomel va Kiyev yaqinidagi Moun qishlog‘iga bostirib kirishga urinish paytida halok bo‘ldi. 2024 yilda Kostroma desantchilari Donetsk viloyatidagi Chasov Yar va Baxmut yaqinidagi hujum paytida halok bo‘lgan. 

331-polkdagi o‘limlarning haqiqiy soni 480 kishiga yetishi mumkin. Agar bunga og‘ir yaradorlarning taxminiy soni qo‘shiladigan bo‘lsa (har bir o‘lgan uchun taxminan ikkita yarador bor, ular olingan jarohatlarning tabiati bo‘yicha tiklanish imkoni bo‘lmagan holda), polkda 1400-1500 kishi bedarak yo‘qolgan bo‘lishi mumkin. Bu Ukrainaga bostirib kirish boshlanishidagi 331-polkning taxminiy kuchiga teng yoki hatto biroz oshib ketishi mumkin.

Ulyanovskdagi 31-gvardiya havo-desant brigadasi ham jiddiy yo‘qotishlarga uchradi – kamida 214 kishi halok bo‘ldi. 2017 yilda ushbu bo‘linma Rossiya Havo-desant kuchlarining eng yaxshi havo-desant hujumi bo‘linmasi unvonini oldi.

31-brigadaning harbiy xizmatchilari 2014 yilda Donbassda paydo bo‘lgan. Keyin Ilovaysk yaqinidagi janglarda Ulyanovsk parashyutchilari birinchi yo‘qotishlarga duch keldi – uch kishi halok bo‘ldi. 2022 yilda bosqinning dastlabki ikki haftasida brigada 68 kishini yo‘qotdi. Nekrologlarga ko‘ra, bular Gostomelga hujum paytida yo‘qotishlar edi.

Yo‘qotishlarning ikkinchi katta to‘lqini 2023 yil bahorida, parashyutchilar “Vagner” xususiy harbiy kompaniyasining Baxmutga yurishini qo‘llab-quvvatlaganida sodir bo‘ldi. O‘lim yoki og‘ir jarohat tufayli 31-brigada askarlarining umumiy soni brigadaning urushdan oldingi kuchiga yaqinlashishi mumkin. 2023 yilning kuzida Ulyanovsk brigadasi asosida 104-havo-desant diviziyasi tashkil etilishi e’lon qilindi. Birliklarni o‘zgartirish ham katta miqdordagi yo‘qotishlarning bilvosita dalili bo‘lishi mumkin.

Yirik elita havo-desant otryadi – Moskva yaqinidagi Kubinka shahrida joylashgan 45-maxsus kuchlar brigadasidagi yo‘qotishlar haqida ham ma’lumotlar yig‘ilgan. O‘n yil davomida brigada Rossiya armiyasining eng yuqori qismi hisoblangan. Bu yerda sabotaj va razvedka operatsiyalari bo‘yicha mutaxassislar tayyorlanadi.

Ochiq manbalardan foydalangan holda BBS Ukrainada 45-maxsus kuchlar brigadasining 54 nafar harbiy xizmatchisi, jumladan, to‘rt ofitser halok bo‘lganini aniqlashga muvaffaq bo‘lgan. Bu bo‘linma mavjud bo‘lgan oldingi 30 yillikdan ko‘proq hisoblanadi.

Spetsnaz GRU (Bosh razvedka boshqarmasi)

2025 yilga kelib Bosh razvedka boshqarmasi maxsus kuchlarining 580 harbiy xizmatchisining o‘limi aniqlandi, ularning deyarli har beshdan biri ofitserlar bo‘lgan (108 kishi).

E’lon qilingan nekrolog(ta’ziyanoma)larga ko‘ra, 24-gvardiya maxsus kuchlari brigadasi Ukrainaga bostirib kirish paytida eng katta yo‘qotishlarga duch kelgan. Brigadaning kamida 80 a’zosi, jumladan 10 ofitser, podpolkovnik halok bo‘ldi.

14-maxsus kuchlar brigadasi kamida 37 kishini, shu jumladan polkovnik unvoniga ega ofitserni yo‘qotdi.

Bu juda nozik yo‘qotishlar, chunki Bosh razvedka boshqarmasi jangchilarini tor mutaxassisliklarga o‘rgatish ko‘p yillar talab qilishi mumkin. Ayniqsa, halok bo‘lgan komandirlarning o‘rnini boshqasi bilan to‘ldirish qiyin. Faqat bir xil harbiy mutaxassislikdagi ofitserlar o‘z o‘rinlarini to‘liq egallashi mumkin.

Tegishli malakaga ega bo‘lgan leytenantni tayyorlash uchun kamida to‘rt yillik harbiy maktabda o‘qish va yiliga yuz minglab rubl investitsiya talab etiladi. Mutaxassislarning ta’kidlashicha, o‘qishni tugatgandan so‘ng ham, Bosh razvedka boshqarmasi maxsus kuchlari ofitseriga zarur tajriba va bilimlarni olish uchun yana bir necha yillik o‘qish va tayyorgarlik kerak bo‘ladi. 

Dengiz piyodalari korpusi

Rossiya dengiz piyodalarining bo‘linmalari ushbu urushning barcha asosiy janglarida qatnashpft: Kiyev va Mariupolga hujum qilishdan tortib Rossiyaning Kursk viloyatidagi harbiy amaliyotlargacha.

1247 yuqori martabali dengiz piyodalarining o‘limi tasdiqlangan. Halok bo‘lganlar orasida 214 zobit bor. Dengiz piyodalariga biriktirilgan safarbar, ko‘ngilli va asirlar otryadlarini hisobga olgan holda tahlillar dengiz bo‘linmalarining umumiy yo‘qotishlari 1685 kishini tashkil etganini ko‘rsatmoqda.

Ochiq ma’lumotlarga ko‘ra, Primoreda joylashgan 155-brigada eng katta yo‘qotishlarga duch kelgan. Vladivostok dengiz piyodalari kamida 387 kishini, shu jumladan brigada komandirining o‘rinbosarini yo‘qotgan.

Podpolkovnik Roman Kojuxov, mayor Aleksandr Abilov va kapitan Nail Shaxmanov 2024 yilning fevralida Ukrainaning Donetsk viloyati Yelenovka qishlog‘idagi harbiy bazada tantanali yig‘ilish paytida halok bo‘lgan. 155-brigada saflari ikkita HIMARS raketasi bilan urilgan.

Brigada komandiri, polkovnik Mixail Gudkov yaralangan. Z-blogerlarining so‘zlariga ko‘ra, rahbariyat urushda alohida ko‘rsatilgan harbiy xizmatchilarni taqdirlash sharafiga tantanali marosim o‘tkazgan. 2022 yilning kuzidan 2024 yilning yozigacha 155-brigadaning dengiz piyodalari Ugledar va qo‘shni Pavlovka qishlog‘ida bir necha bor frontal hujumga uchradi.

Rossiya tomonidan anneksiya qilingan Sevastopolda joylashgan 810-dengiz piyodalari brigadasida kamida 330 kishi halok bo‘ldi. Shunisi e’tiborga loyiqki, aniqlangan brigadaning kamida 84 nafar dengiz piyoda askari o‘tgan yili Rossiyaning Kursk viloyatida halok bo‘lgan.

Biroq Rossiya propagandasi Rossiya hududidagi janglarda o‘z bo‘linmalarining yo‘qotishlari haqida gapirmaslikni afzal ko‘radi. 

Harbiy uchuvchilar

Rossiyaning harbiy yo‘qotishlari orasida harbiy uchuvchilarning o‘limi alohida ajralib turadi. Jangovar samolyotlar va vertolyotlar ekipajlari dunyodagi har qanday armiyaning elitasidir. Bitta snayper uchuvchisini tayyorlash 15-17 yil davom etishi va 12-14 million dollarga tushishi mumkin.

Mutaxassislarning ta’kidlashicha, yuzlab zamonaviy va jangovar tayyor ko‘p maqsadli qiruvchi va qiruvchi-bombardimonchi samolyotlarning rasmiy mavjudligiga qaramay, Rossiya keng ko‘lamli hujum havo kampaniyasini o‘tkaza olmadi. Bu ham yetakchi parvoz mutaxassislarini yo‘qotish bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin.

267 nafar harbiy uchuvchining o‘limi havo kuchlari uchun jiddiy yo‘qotishdir. Jangovar aviatsiyaning parvoz xodimlarini poligonda uch oylik kursga ega safarbar qilinganlar bilan almashtirish mumkin emas. Ular yillar davomida tayyorgarlik ko‘rgan. Ular aviatsiya maktabida o‘qitiladi, keyin esa o‘quv markazlarida malaka oshiradi.

Halok bo‘lgan uchuvchilarning o‘rtacha yoshi 40 yoshni tashkil qiladi. Ta’kidlaganidek, uchuvchilar jangovar tajribaga ega bo‘lgan Suriyadagi urushga qaramay, Aerokosmik kuchlarda yosh tajribali aviatorlar yetarli emas edi, shuning uchun “kattalar” jangovar topshiriqlarga yuborilishi kerak edi.

55 yoshdan oshgan faxriylar ham ishga qabul qilindi. Halok bo‘lgan eng keksa uchuvchi iste’fodagi general-mayor Qanamat Bo‘tashevdir. U 63 yoshida “Vagner” xususiy harbiy kompaniyasi uchun topshiriqlarni bajarayotib vafot etgan.

Yana bir “Vagner” uchuvchisi Vyacheslav Zangiyev 62 yoshida vertolyot boshqaruviga qaytdi va 2022 yilning kuzida Baxmutga qilingan hujumda vafot etdi.

Britaniya razvedkasi baholaganicha, yillar davomida Rossiyaning harbiy uchuvchilarni tayyorlash dasturi yuqori martabali amaldorlarni hayratda qoldirishga qaratilgan.

Oqibatda, bunday tizim tashabbusni bostirdi va tezda mustaqil qarorlar qabul qilish qobiliyatini rivojlantirishga yordam bermadi. Bu yosh rossiyalik harbiy aviatsiya ekipajlarining jangovar mahoratini rivojlantirishga to‘sqinlik qilishi mumkin. 

Halok bo‘lgan ofitserlar

Rossiya Qurolli kuchlari elitasining yo‘qotishlari haqida gapirganda, zobitlarni eslatib o‘tish kerak. 2025 yil yanvariga kelib 4595 nafar rossiyalik zobit halok bo‘ldi. Va bu yo‘qotishlar armiya tuzilishining o‘ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqqan holda bu eng katta yo‘qotish bo‘lgan.

Rossiya Qurolli kuchlari tarkibida faqat ofitserlar armiyaning boshqa tarmoqlari, ayniqsa artilleriya bilan sinxron aloqada bo‘lishga o‘rgatiladi. Va bunday o‘zaro ta’sirning yo‘qligi katta yo‘qotishlar bilan tayyorlanmagan hujumlarga yoki o‘z bo‘linmalarining do‘stona o‘q otishiga (ya’ni yana qo‘shimcha yo‘qotishlarga) olib keladi.

Rossiya armiyasida o‘rnatilgan tartib tufayli, faqat ofitserlar deyarli har bir kishining, hatto eng past darajadagi jangovar va taktik harakatlarga rahbarlik qilish to‘g‘risida qaror qabul qilish huquqiga ega. Bu kichik komandirlarni (leytenantdan kapitangacha) oldingi chiziqdagi deyarli ajralmas odamlarga aylantiradi. Va kichik ofitserlarning yetishmasligi, yo‘qligi yoki o‘limi bo‘linmalarni falaj qilishi yoki tartibsiz harakatlarga hamda qimmat xatolarga olib kelishi mumkin.

Nafaqadagi zobitlarni almashtirish qiyin, chunki ular kamida to‘rt yillik tayyorgarlikni talab qiladi. Shu bilan birga, nekrologlarda yosh ofitserlar kollejni tamomlagach, darhol frontga ketayotgani ko‘p tilga olinadi. 23 yoshli Pyotr Vavilov Novosibirsk kollejini imtiyozli diplom bilan tamomlagan, bu harbiy universitetlarda juda kam uchraydi.

Odatda, bir necha yuz bitiruvchilardan faqat 2-3 kishi imtiyozli diplom oladi. O‘qishni tugatgandan so‘ng, Vavilov urushga yuborildi va u yerda bir necha oy tura oldi. 2023 yilning mart oyida yosh ofitser tug‘ilib o‘sgan qishlog‘ida dafn qilindi. 

Haqiqiy yo‘qotish ko‘rsatkichlari qanday?

Rossiyaning haqiqiy yo‘qotishlari ochiq manbalar orqali aniqlanishi mumkin bo‘lganidan ancha yuqori. Harbiy ekspertlar haqiqiy o‘lganlar sonining 45 foizdan 65 foizgacha bo‘lishi mumkinligini taxmin qilmoqda.

Buning sababi, so‘nggi oylarda halok bo‘lgan ko‘plab askarlarning jasadlari hali ham jang maydonida bo‘lishi mumkin. Yuqoridagi hisob-kitoblarni va tasdiqlangan qurbonlar soni 88 ming 55 kishi ekani hisobga olinsa, Rossiya tomonida halok bo‘lganlarning haqiqiy soni 135 ming 470 nafardan 195 ming 678 nafargacha bo‘lishi mumkin.

Agar o‘zini o‘zi e’lon qilgan Donetsk va Lugansk “xalq respublikalari” bo‘linmalari tarkibida Ukrainaga qarshi jang qilganlar ro‘yxatga kiritilsa, Rossiya tomonidagi yo‘qotishlarning umumiy soni sezilarli darajada oshadi.