26 та 1 тага қарши. Европаликлар Украина бўйича келиша олдими?
Олам
−
07 Март 17258
Кеча, 6 март куни бўлиб ўтган Украина бўйича Европа Иттифоқининг махсус саммитидаги интрига деярли охиригача сақланиб қолди: блок Киевни қўллаб-қувватлаш учун бирлашган фронтни тақдим этадими?
Европа Иттифоқи раҳбарлари консенсусга эришишга ҳаракат қилди, ЕИ элчилари йиғилиш бошланишига қадар бир неча ҳафта давомида умумий баёнот матни устида бирга ишлади, кўплаб дипломатлар овоз беришга ижодий ёндашиш ва “конструктив тийилиш”га умид билдирди, бироқ Виктор Орбан вакили бўлган Венгрия қатъийлигича қолди.
Венгрия раҳбари Европа Иттифоқининг Украина бўйича позициясидан узоқлашди ва баёнот 27 эмас, 26 ҳукумат ва давлат раҳбари томонидан қабул қилинди. Саммит хулосалари матнига Украина орқали газ транзити бўйича банд қўшиш орқали Словакия билан муроса топилди.
Венгриянинг “махсус йўли” ёки изоляцияси?
Европа Кенгаши раҳбари Антониу Коштанинг тушунтиришича, бошқа 26 давлатдан фарқли ўлароқ, Венгрия Украинада тинчликка эришиш йўли ҳарбий ёрдамдан ўтишига ишонмайди.
“Венгрия Украинадаги урушга нисбатан бошқача стратегик ёндашувга эга, биз буни ҳурмат қиламиз. Аммо Венгрия ёлғиз қолди. У изоляция қилинган ва бизнинг сафимизда бўлинишга олиб келмайди”, деди Кошта.
Бунга жавобан Орбан саммит якунида Европа Иттифоқи яккаланиб қолганини, Венгрия эса АҚШ, Хитой ва Россия билан жуда яхши муносабатларга эга эканини айтди.
Европа Кенгаши Украина Россиянинг кенг кўламли тажовузидан ўзини ўзи ҳимоя қилиш ҳуқуқидан фойдаланаётганини таъкидлайди ва халқаро миқёсда тан олинган чегаралари доирасида мамлакат мустақиллиги, суверенитети ва ҳудудий яхлитлигини сўзсиз қўллаб-қувватлашини тасдиқлайди. Афтидан, бу формулалар Европа Иттифоқининг бир ҳужжатидан иккинчисига ўтади. АҚШ Президенти маъмуриятининг Киевнинг Россия томонидан босиб олинган ҳудудларни қайтариши “реал эмас”, деган баёнотлари фонида Брюссел раҳбарлари уларни жуда муҳим деб билади.
Украинада тинчлик ўрнатиш учун Европа Иттифоқи шартлари
Европа Кенгаши Украинада адолатли ва мустаҳкам тинчликка эришишга қаратилган барча саъй-ҳаракатларни олқишлайди, лекин фақат бир қатор шартлар билан: Украинасиз Украина бўйича музокаралар олиб борилиши мумкин эмас, худди Европасиз Европа хавфсизлиги бўйича музокаралар бўлиши мумкин эмаслиги сингари, шуниндек, ўт очишни тўхтатиш фақат Украинанинг мустақиллиги, суверенитети ва ҳудудий яхлитлигини ҳурмат қиладиган кенг қамровли тинчлик келишувига олиб келадиган жараённинг бир қисми сифатида қабул қилинади.
Саммитда иштирок этган Украина Президенти Владимир Зеленский Европа Кенгаши деворларини тарк этгандан кейингина сулҳ мавзуси ҳақида гапирди.
“Аввало, осмонда тинчлик ўрнатилиши ва тўлиқ назорат қилиниши мумкин (ракета зарбаларини, узоқ масофали учувчисиз самолётлар ва энергия ва бошқа фуқаролик инфратузилмасига бомбаларни тўхтатиш), денгизда тинчлик, яъни Қора денгиздаги барча ҳарбий операцияларни тўхтатиш, бу тинч ва хавфсиз юк ташишни кафолатлайди”, деб ёзди Зеленский бир неча соатдан кейин ижтимоий тармоқда.
Зеленский матбуот билан алоқасини имкон қадар чеклаб қўйди
У саммитда оммавий ахборот воситалари билан алоқа қилмади. Журналистлар матбуот анжуманини ёки ҳеч бўлмаганда унинг раҳбарлар билан учрашувдан кейин матбуотга яқинлашишини беҳуда кутган: аввалги шунга ўхшаш воқеалардан фарқли ўлароқ, бу содир бўлмади. Президент Европа Кенгаши аъзолари билан қўшма тушликдан сўнг жўнаб кетди ва НАТО Бош котиби ва Бельгия қироли билан учрашди.
Саммит бошланишига бир неча дақиқа қолганида Украина Президенти Антониу Кошта ва Еврокомиссия раҳбари Урсула фон дер Ляйен билан бирга журналистлар билан юзма-юз чиқди. У саволларга жавоб бермади, лекин бир неча миннатдорчилик сўзларини билдирди.
“Қўллаб-қувватлаганингиз учун раҳмат. Биз ёлғиз эмаслигимиз яхши. Биз буни биламиз ва ҳис қиламиз”, деб бир неча бор такрорлади Зеленский.
Бироқ Украина Президентининг Европа Кенгаши билан ишчи тушликдаги муҳокамаси деярли икки соат давом этди. Муҳокама Украина учун хавфсизлик кафолатларини ҳам ўз ичига олди – бу ерда Европа Иттифоқи Зеленскийнинг бир неча маротаба, жумладан, Доналд Трамп билан тарихий учрашувида билдирган фикрига тўлиқ қўшилади: бўлажак тинчлик шартномаси Россиянинг келажакдаги тажовузкорлигини олдини олишга ёрдам берадиган ишончли хавфсизлик кафолатлари билан бирга бўлиши керак.
Хавфсизлик кафолатлари бўйича аниқ маълумотлар йўқ. Чунки ЕИ бу кафолатлар айнан нима бўлишини ҳали ҳал қилмаган.
“Хавфсизликнинг энг яхши кафолати – украиналикларнинг ўзлари. Улар уч йилдан ортиқ қаршилик кўрсатмоқда”, деди Кошта матбуот анжуманида.
Бу ғоя саммит хулосаларида ҳам ўз ифодасини топди:
“Куч орқали тинчлик” Украина учун мумкин бўлган энг кучли позицияни талаб қилади, унинг қудратли ҳарбий салоҳияти урушни тугатиш бўйича музокаралар давомида ҳам, ундан кейин ҳам энг муҳим компонент ҳисобланади”.
Саммит ҳозирда кўпчилик ўйлантираётган саволга жавоб бермади – Европа Иттифоқи АҚШнинг Украинага ёрдам беришдан бош тортиши туфайли юзага келган бўшлиқни тўлдира оладими? Бундан ташқари, Вашингтон Киевга ёрдам беришдан бош тортгани ҳақидаги баёнотга ҳатто Европа Иттифоқининг барча давлатлари ҳам қўшилмайди.
“Мен Американинг алоқа ва разведка соҳасидаги ёрдами давом этишига аминман. Вашингтонда фикрнинг тез-тез ўзгариб туриши, бу Американинг амалдаги маъмуриятининг иш услуби бўлиб туюлиши мени бу (АҚШ ёрдамини тўхтатиш) якуний қарор эмас, деб ўйлашга мажбур қилади”, деди Полша Бош вазири Дональд Туск.
У бу “факт эмас, балки музокаралар тактикаси” эканига умид билдирди.
Шу билан бирга, Литва Президенти Гитанас Науседа Европа давлатлари АҚШ қолдирган бўшлиқни тўлдириши мумкин, деб ҳисоблайди.
“Албатта, биз молиявий ресурсларни тўплашимиз керак. Иқтисодчи сифатида айтишим мумкинки, бу унчалик осон эмас, лекин буни амалга ошириш мумкин ва бу масъулият бизда”, деди у саммитдан олдин.
Қандай қилиб Европа Иттифоқи Украинага тезда ёрдам бериши мумкин
Шошилинч ҳарбий эҳтиёжларни қондириш учун Украина, одатдагидек, Венгрия томонидан тўсиб қўйилган бир неча миллиард евролик янги фонд яратишни таклиф қилди. Шунга қарамай, Европа Кенгаши ташаббусни кўмишдан бош тортди ва уни қайта кўриб чиқиш учун қайтариб юборди.
Энди Европа Иттифоқи бош дипломати Кая Каллас 20 ва 21 март кунлари Брюсселда бўлиб ўтадиган навбатдаги фавқулодда саммитда унинг таклифини маъқуллашига умид қилмоқда, бу сафар аниқ миқдорлар билан.
“Менинг ташаббусим икки элементдан иборат: ё сизлар фондга Украинага зарур бўлган қурол-яроғ ва ўқ-дорилар билан келасиз, ёки бошқа давлатлардан унга зарур қурол ва ўқ-дориларни сотиб олиш учун маблағ олиб келасиз”, деди у.
Агар саммит хулосаларига ишонадиган бўлсак, Европа Иттифоқи давлатларининг ўзлари, масалан, ҳаво ҳужумидан мудофаа тизимлари, ўқ-дорилар ва ракеталар етказиб бериш, Украина бригадаларини тайёрлаш ва жиҳозлаш орқали “Украинанинг шошилинч ҳарбий ва мудофаа эҳтиёжларини қондириш бўйича саъй-ҳаракатларни зудлик билан фаоллаштиришга” тайёр.
Европани қайта қуроллантириш бўйича янги режа Украинага қандай фойда келтиради?
Узоқ муддатли истиқболга келсак, бу ерда фон дер Лееннинг янги чора-тадбирлар пакети Киевга ёрдам беришга чақиради. На Венгрия, на Словакия бунга ҳеч қандай эътироз билдирмади, чунки бу Европа Иттифоқини қайта қуроллантиришга тегишли. Европани қайта қуроллантириш режаси Европа Кенгаши томонидан принципиал жиҳатдан маъқулланганидан сўнг, Европа Иттифоқи давлатлари блок бюджетидан умумий 150 миллиард евро миқдоридаги кредитлардан қурол сотиб олиши, шу жумладан Украина учун ҳам фойдаланиши мумкин бўлади.
“Бугун қабул қилаётган қарорларимиз аниқ далолат беради: биз ваъдаларимизга вафо қиляпмиз, фуқароларимиз хавфсизлиги учун мудофаа кучимизни мустаҳкамлаяпмиз. Шу билан бирга, биз Европа саноати ва технологиясининг рақобатбардошлигини оширмоқдамиз. Европа мудофаасини кучайтиришга қаратилган ҳаракатларимиз Украинага ҳам фойда келтиради. Чунки Украина хавфсизлиги Европа хавфсизлигининг асосидир”, деди Кошта.
Унинг эслатишича, 2022 йилдан буён Европа Иттифоқи ва унинг давлатлари Украинага 135 миллиард евродан ортиқ ёрдам кўрсатган ва ҳозирда улар ўз ёрдамларини оширишга бел боғлаган. Европа Кенгаши раҳбарининг сўзларига кўра, ЕИга аъзо бир қанча давлатлар Еврокомиссиянинг янги молиявий таклифлари туфайли 15 миллиард еврогача маблағ ажратиш ниятида эканини маълум қилган.
