Ташхис ҳукм эмас: аутизм билан касалланган машҳурлар

Дунёнинг энг бой одами Илон Маск АҚШ Президенти Дональд Трампнинг инаугурация маросимида биттагина ҳаракати билан ҳаммани ваҳимага солиб қўйди. 250 мингдан ортиқ одам қатнашган, бутун дунё кузатиб турган маросимда сўзга чиққан Маск ўнг қўлини олдинга чўзиб, фашистлар Германияси рамзи бўлмиш “зига” жестини такрорлади. У “Хайль Гитлер” ибораси айтилганида ишлатиладиган “зига”ни бир эмас, икки марта такрорлади. Шундан сўнг муҳокамалар марказида қолган Маскнинг бу ҳаракати ундаги аутизм билан боғлиқ экани айтилди. Хўш, ақлий фаолияти билан барчани лол қолдирган, энг баланд IQ эгаси (155-160 балл) ҳисобланган Маскнинг ҳаракатини ўз назоратидан чиқаргани айтилаётган аутизм қандай касаллик? Мақолада аутизм ва у билан оғриган машҳурлар ҳақида сўз боради.

Дунёда 75 миллиондан ортиқ одам аутизм билан касалланган ва бу кўрсаткич 2000 йилдан буён 178 фоизга ошган. Мия ривожланиши ёки ишлашидаги бузилиш оқибатида юзага келувчи бу хасталик кўп ҳолларда туғма ҳисобланади. Тиббиёт аутизмни асаб тизими касалликлари деб таснифлайди, аммо аутизм касаллик эмас, балки ривожланишдаги алоҳида ҳолат деган фикр ҳам мавжуд. Баъзи мутахассислар фикрига кўра, аутизм билан касалланган бола ўз оламида яшаши мумкин ва хаёлот оламининг ноодатийлиги уларга ўзгача фикрлаш имкониятини беради. Шунинг учун ҳам бир қанча аутист болалар ноодатий кашфиётлар ва кутилмаган ишларни амалга оширишга мойил бўлади ҳамда улғайгач кўп ҳолларда буни уддалайди. Қуйида шундай қобилиятларни юзага чиқариб, бутун дунёни лол қолдирган аутист машҳур шахсларнинг бир қанчаси билан қайта танишамиз.

Энтони Хопкинс – британиялик актёр, режиссёр, продюсер, сценарийнавис

Унинг “Тор”, “Ганнибал”, “Зорро ниқоби”, “Трансформерлар” каби кинофильмларда ижро этган роллари, айниқса, машҳур. 87 ёшли Энтони Хопкинс ўзининг аутизм билан касаллангани ҳақида 2017 йилда маълум қилган эди. Актёрнинг сўзларига кўра, аутизм спектрида бўлиш унинг карьерасига ижобий таъсир кўрсатган.

“Мен одамларга бошқача қарайман: деконструкция қилишни, характерни ажратишни яхши кўраман”, деган эди у.

Сиа – австралиялик поп юлдузи

“Cheap Thrills”, “Unstoppable” ва “I’m still here” номли кўплаб тароналари билан бутун дунёга машҳур Сиа подкастлардан бирида ўзининг аутизм спектрида экани ҳақида маълум қилганди.

“Мен 45 йил бошқаларга ўхшашим керак деб яшадим. Аммо сўнгги икки йилда ўзимни тўлиқ қабул қилишни ўргандим ва энди мен – менман”, деган эди Сиа.

Билл Гейтс – Microsoft корпорацияси асосчиларидан бири, бизнесмен

Гейтс ҳеч қачон ўзида аутизм бор ёки йўқлиги ҳақида расман жавоб бермаган, аммо анча йиллардан буён шундай фикрлар мавжуд. Мутахассислар унинг ўзини тутиши ва ҳаракатларида, мулоқот жараёнида касаллик белгилари яққол кўринишини айтади. Гейтснинг бир иш устида узоқ ишлаши, майда деталлар билан чуқур шуғулланиши ва қизиқиш доираси тор экани тахминларга туртки бўлган белгилардир. Эътиборлиси, Гейтс ҳеч қачон буларни инкор ҳам этмаган.

Илон Маск – америкалик тадбиркор, муҳандис ва миллиардер

2021 йилги “Saturday Night Live” шоусида таниқли тадбиркор Илон Маск ўзининг аутизм спектрида эканини эълон қилди. У ўзини шоуда бошловчилик қилаётган аспергер синдроми билан касалланган биринчи одам эканлигини айтган. Унда диққатни жамлаш қобилияти ва мукаммалликка интилиш хислати устунлик қилиши айтилади. Маълумот учун, аспергер – психик ривожланишнинг бузилиши, мулоқотдаги қийинчиликлар, шунингдек, чекланган, стереотипик, такрорланадиган қизиқишлар билан кенг тарқалган синдром ҳисобланади. Унинг аутизмдан нутқ ва когнитив қобилиятларнинг сақланиб қолиши билан фарқ қилади.

Марк Цукерберг – Facebook асосчиси ва Meta платформаси эгаси

20 ёшида Гарвард ётоқхонасида Facebook’ни яратган ва 23 ёшида дунёдаги энг ёш миллиардер деб топилган Цукерберг ҳам Маск каби аспергер билан хасталанган.

Бундан ташқари, жуда ҳам кўплаб машҳур бизнесмен, қўшиқчи, актёр ва актрисалар, сиёсатчи ва олимларнинг ҳам аутизм билан оғригани ҳақида тахминлар мавжуд. Масалан, дунёдаги энг машҳур репер Эминем, бутун олам тортишиш қонунининг асосчиси Исаак Ньютон, барча даврларнинг энг буюк футболчиларидан бири Лионель Месси, табиатшунос Чарльз Дарвин шулар жумласидан. Қолаверса, нисбийлик назарияси асосчиси физик олим Альберт Эйнштейнда ҳам аутизм бўлгани ҳақида қарашлар мавжуд. Унга ҳеч қачон расман аутизм ташхиси қўйилмаган бўлса-да, кўплаб мутахассислар олимда аутизмга хос хусусиятлар мавжуд бўлган деб ҳисоблашади. Эйнштейн ижтимоий ҳаётда мулоқотга киришишда ва ўзини оғзаки ифода этишда қийналган. Шу билан бир қаторда у ижодий фикрлаш ва мураккаб муаммоларни ҳал қилиш учун ажойиб қобилиятга эга бўлган.

Юқорида сўз кетган аутизм туғма хасталик бўлгани учун беморнинг болалигидаёқ ташхис қўйилганида кўпчилик ота-оналар саросимага тушиб қолишади. Шуни таъкидлаш жоизки, ташхис ҳукм эмас! Тўғри парвариш қилинганида аутист болалар тўлақонли жамиятга қўшилиб кета олади. Улғайганларида нафақат тор доирада, балки бутун дунёда ўз ўрнига эга шахслар бўлиб етишишлари исботини мақолада кўриб ўтдик.