Хитойнинг чекланмаган “монархи” ўз мавқеини мустаҳкамлаш арафасида

Хитой Халқ Республикаси раиси Си Цзиньпин шу ойда Хитойнинг сўнгги ўн йилдаги энг қудратли раҳбари сифатидаги ролини мустаҳкамлашга тайёр. Ушбу  мамлакатда ҳукмрон Коммунистик партия аъзолари ҳар ўн йилда икки марта раҳбарлик ўзгариши учун йиғилади ва бу  ҳозирги раис учун яна бир имкон, деб ёзмоқда СNN. 

Сўнгги йилларда бу йиғилишларда ҳокимиятнинг бироз соддалаштирилган тизимга ўтиши кузатилди. Қурултойга кўра, икки беш йиллик муддатни тугатган юқори партия раҳбари “эстафета”сини пухта танланган ворисга топшириши керак.

Аммо бу йил Си Цзиньпин бу “шаҳзода”ни йўқ қилиши кутилмоқда. Тахминларга кўра, у учинчи муддатга партиянинг бош котиби сифатида сайланади ва Хитойни кучли одамлар бошқарувининг янги даврига олиб келади. Қараб турибсизки, мамлакат яна ўша раҳбар билан биргаликда йўлида давом этади.  

Партия қурултойи нима?

Хитой Коммунистик партиясининг Миллий Конгресси (оддийгина Партия Конгресси сифатида танилган – таҳр.) тахминан бир ҳафта давом этадиган жараён бўлиб, у ҳар беш йилда бир марта – янги раҳбарларни тайинлаш, партия низомига ўзгартиришлар киритиш ҳамда мамлакатнинг сиёсий кун тартибини ишлаб чиқиш учун йиғилади.

Одатда октябрь ёки ноябрь ойларида бўлиб ўтадиган Конгрессда мамлакат бўйлаб 2300 га яқин пухта танланган Коммунистик партия аъзолари чақирилади. Бу делегатлар вилоятнинг юқори лавозимли амалдорлари ва ҳарбий офицерларидан тортиб соҳалар бўйича мутахассислар, фермерлар ва саноат ишчилари каби асосий вакиллардир. Бу йилги Конгресс олдидан эълон қилинган маълумотларга кўра, вакилларнинг чорак қисми аёлларни ташкил қилади.

Ушбу “когорта”, шунингдек, 96 миллиондан ортиқ аъзоси бўлган Хитой Коммунистик партияси дунёдаги энг йирик сиёсий партиялардан бири – таҳр.)ни ҳам ўз ичига олади. 

Бир ҳафта давом этадиган йиғилиш Хитойда ҳокимиятнинг асосий манбаи бўлган Коммунистик партия ҳақида бўлиб, охир-оқибат ҳукумат лавозимларини ким эгаллашига раҳбарлик қилади. Бироқ, бу штат ҳукумати йиғилишидан фарқ қилади.

Мисол учун, Си Цзиньпин Конгрессдан кейин партиянинг бош котиби этиб тайинланиши кутилаётган бўлса-да, у март ойида бўлиб ўтадиган қонун чиқарувчи органнинг йиллик йиғилишигача учинчи муддатга Хитой давлат раҳбари ёки раиси сифатида тасдиқланмайди.

Юқори раҳбарият қандай танланади?

Партия қурултойида овоз бериш асосий ўринда турса-да, бунга кўпчилик расмиятчилик сифатида қарайди ва ҳақиқий сайлов жараёни эмаслигига ишонади. Бунинг ўрнига, ҳақиқий қарорлар Конгрессдан анча олдин бошланган юқори раҳбарлар иштирокидаги ноаниқ жараён давомида қабул қилинади.

Хитой элита сиёсатини кузатувчиларнинг фикрига кўра, бу юқори ўринларни ким эгаллаши тўғрисидаги қарорлар, одатда, юқори партиялар раҳбарлари ўртасидаги бир неча ойлик “парда ортидаги” музокаралар давомида қабул қилинади. Бу ерда турли куч “ўйинчилари” ёки фракциялари одатда ўз номзодларини илгари суриш учун ҳаракат қиладилар ва танловлар Конгресс бошланишидан олдин ҳал қилинади..

Айтилишича, бу сафар Си Цзиньпин ўз рақибларини йўқ қилди ва ўтмишда бундай қарорларни қабул қилишда кучли роль ўйнаган деб ҳисобланган партия оқсоқолларининг доимий кучини сусайтирди.

Ким танланганини қачон билиб оламиз?

Марказий Қўмита томонидан танланганидан сўнг, партиянинг янги юқори раҳбарлари Пекиндаги Халқ мажлислари залига хореографик тарзда киради ва муҳимлик тартибида юради.

2017 йилда бўлгани каби, Си Цзиньпин янги тасдиқланган бош котиб сифатида гуруҳни хонага олиб кириши ва миллий телекўрсатувда янги доимий қўмитанинг бошқа аъзоларини таништириши кутилмоқда.

Нима учун бу Конгресс ўтмишдагилардан фарқ қилади?

Йигирма йилдан ортиқ вақт давомида ҳар бир Конгрессда янги бош котиб тайинланди.

Аммо 2017 йилдаги сўнгги Конгрессдан бери Си Цзиньпин Хитойда ҳокимиятнинг режими саналадиган барча жиҳатлар: партия, давлат ва ҳарбийлар устидан назоратни қаттиқ ушлаб туриш режаларини билдирди. Биринчидан, сўнгги Конгрессда у анъанани бузди ва Доимий қўмитага потенциал ворисни кўтармади.

Кейин Хитойнинг қонун чиқарувчи органи Хитой раисининг муддатларини чеклашни бекор қилди. Бу Си Цзиньпинга давлат раҳбари сифатида учинчи муддатга сайланишни давом эттириш имконини беради, шу билан бирга ҳақиқий куч жойлашган партия устидан ўз назоратини сақлаб қолади.

Қонунга кўра, Конгресс вақтида 68 ва ундан катта бўлган юқори лавозимли амалдорлар нафақага чиқади. 69 ёшида Си Цзиньпин ҳокимиятда қолиб, сўнгги конвенцияни ҳам бузди.

Мусулмон Зиё