Фидан Европадан туриб туркий давлатларни ШКТР учун бутун дунёга қарши боришга чақирди

Расмий Анқара Туркий давлатларга Кипр можаросини эслатиб, Шимолий Кипр Турк Республикасини ёлғизлатиб қўймаслик, унга нисбатан адолатсизликка биргаликда қарши туришга чақиришдан тийилмаяпти. Ушбу чақириқ бугун, 21 май куни Венгрия пойтахти Будапештда ўтказилган Туркий Давлатлар Ташкилоти давлат ва Ҳукумат раҳбарларининг норасмий саммити олдидан бўлиб ўтган Ташқи ишлар вазирлари кенгаши йиғилишида ҳам яна бир бор янгради. 

Учрашувда иштирок этган Туркия Ташқи ишлар вазири Ҳоқон Фидан кипрлик Турк биродарлар дучор бўлган ноҳақ ва ғайриинсоний яккаланишга қарши бирдамликда ҳаракат қилиш умумий масъулият эканини билдирди. Самарқанд саммитида (2022 йил) ТДТга кузатувчи аъзо сифатида қабул қилинган Шимолий Кипр Турк Республикаси туркий оиланинг ажралмас қисми эканини урғулади.  

Фидан, саммитга илк бор кузатувчи аъзо давлат мезбонлик қилганидан мамнун эканини билдирди. Халқаро тизим тинчлик, барқарорлик ва адолат замин яратолмаган бир пайтда туркий дунё ҳар он минтақавий ҳамкорликни ривожлантираётганини қайд этди.  

Туркия ташқи сиёсати раҳбари Қорабоғ масаласига ҳам тўхталди. У Туркий давлатлар номидан Қорабоғ муаммосини тўлиқ ҳал этишда барча давлатлар Озарбайжоннинг ёнида бўлишда давом этишини ваъда қилди. 

Қолаверса, Фаластинда тинч аҳолига қарши очликни қурол сифатида қўллаш ва фаластинликлар депортациясини қабул қилиб бўлмаслигини айтди. Минтақавий тинчлик ва хавфсизликни ўрнатиш учун халқаро ҳамжамиятнинг Исроилга қарши самарали ва қатъий қадамлар ташлаши муҳим эканини билдирди.  

Сурия маъмуриятининг минтақавий ва халқаро ўйинчилар билан алоқалари ва Туркиянинг санкцияларни олиб ташлашга қаратилган қизғин дипломатик саъй-ҳаракатлари натижасида аниқ натижаларга эришилганини ифода этган Фидан, бу даврда Сурияни ТДТга аъзо давлатлар томонидан қўллаб-қувватланишининг алоҳида аҳамият касб этганини маълум қилди. Шунингдек, Россия-Украина урушда дипломатик ечим бўсағасида тургани ва Истанбулда бўлиб ўтган музокаралар кенг қамровли ўт очишни тўхтатишга, кейинчалик адолатли ва мустаҳкам тинчликка йўл очишига умид қилаётганларини билдирди. 

Унинг қайд этишича, туркий дунёнинг ривожланиши ва янада қулоч ёзишида барча иштирокчи давлатларнинг кучли иродаси борлигини эътироф этган Фидан, Кенгаш йиғилиши ва саммит натижаларининг Турк дунёси интеграция жараёни учун фойдали бўлишини тилаган.

Учрашувга Венгрия Ташқи ишлар ва ташқи савдо вазири Петер Сийярто мезбонлик қилди. Унда Озарбайжон Республикаси Ташқи ишлар вазири Жейҳун Байрамов, Қозоғистон Бош вазирининг ўринбосари – Ташқи ишлар вазири Мурат Нуртлеу, Қирғизистон Республикаси Ташқи ишлар вазири Жээнбек Кулубаев, Туркия Республикаси Ташқи ишлар вазири Ҳоқон Фидан, Ўзбекистон Республикаси Ташқи ишлар вазири Бахтиёр Саидов ва ТДТ Бош котиби Кубаничбек Ўмуралиев иштирок этди.

Учрашувда вазирлар қуйидаги ҳужжатларни имзолади: 

•    “Туркий давлатлар ташкилотининг Венгриядаги ваколатхонаси ижрочи директорини тайинлаш тўғрисида”ги қарор;
•    “Турк Академиясида Шимолий Кипр Турк Республикасига кузатувчи мақомини бериш тўғрисида қарор”.

Бироқ йиғинда Туркий давлатлар ташкилотининг яна икки кузатувчи аъзоси – Туркманистон ва (тан олинмаган) Шимолий Кипр Турк Республикасидан вакил иштирок этмаган. 

Шимолий Кипр Турк Республикаси

541 – бу БМТ Хавфсизлик Кенгаши томонидан 1983 йил 18 ноябрда қабул қилинган резолюция бўлиб, уни 13 давлат ёқлаб овоз берган, Покистон қарши чиққан, Иордания эса бетараф қолган. Қарорда барча давлатлар Кипр Республикасининг суверенитети, мустақиллиги, ҳудудий яхлитлиги ва блокларга қўшилмаслигини ҳурмат қилишга ҳамда Кипр Республикаси ҳукуматидан бошқа орол ҳукуматини тан олмасликка чақирилган. Бу резолюция 1983 йил 15 ноябрда Шимолий Кипр Турк Республикасининг мустақиллик эълон қилишига жавоб тариқасида қабул қилинган. 

550-резолюцияга келсак, у 1984 йил 11 майда 13 давлат томонидан маъқулланган. Покистон қарши овоз берган, АҚШ эса бетараф қолган. Унда шундай дейилган:

“Туркия ва Кипр турк раҳбарияти ўртасида элчилар алмашинуви деб аталмиш барча сепаратистик ҳаракатларни қоралайди, уларни ноқонуний ва ҳақиқий эмас деб эълон қилади ва улардан зудлик билан воз кечишга чақиради; барча давлатларни сепаратистик ҳаракатлар оқибатида тузилган “Шимолий Кипр Турк Республикаси” деб аталмиш давлатни тан олмасликка, ҳамкорлик қилмасликка ва юқорида кўрсатилган сепаратистик тузилмага ҳеч қандай ёрдам кўрсатмасликка яна бир бор чақиради; барча давлатларни Кипр Республикасининг суверенитети, мустақиллиги, ҳудудий яхлитлиги, бирлиги ва қўшилмаслик сиёсатини ҳурмат қилишга чақиради; Варошанинг (Кипрнинг Фамагуста шаҳридаги квартал — таҳр.) исталган қисмини унинг резиденти бўлмаган шахслар томонидан жойлаштиришга уринишларини номақбул деб ҳисоблайди ва бу ҳудудни Бирлашган Миллатлар Ташкилоти маъмуриятига топширишга чақиради”.

Шу боис ҳам Туркиядан ўзга бирор давлат Шимолий Кипр Турк Республикасини тан олмаган.