Россия ҳарбий элитасининг Украинадаги йўқотишлари ҳақида нималар маълум?

Қарийб уч йил давомида Украинага бостириб кирган Россия армияси камида 6083 нафар элита мутахассисини йўқотган, уларни тайёрлаш учун кўп йиллик меҳнат ва миллионлаб доллар сарфланган. Бу ҳақда BBC ҳисоботида келтирилган.

Бу рақамга ҳаво-десант кучларининг юқори жанговар бўлинмалари, денгиз пиёдалари корпуси, Мудофаа вазирлиги ва Россия Гвардияси махсус кучлари бўлинмаларининг мансабдор ҳарбий хизматчилари, шунингдек, ҳарбий учувчилар киритилган.

Умуман олганда, очиқ маълумотларга асосланиб, BBC “Медиазона” нашри ва кўнгиллилар гуруҳи билан биргаликда Украинага кенг кўламли босқин пайтида ҳалок бўлган 88 минг 55 нафар россиялик ҳарбийларнинг исмларини аниқлашга муваффақ бўлган.

Элитанинг ўзгарувчан роли

Ушбу йўқотишларни кўриб чиқишда Украинага бостириб кириш пайтида ҳалок бўлган Россия ҳарбий хизматчиларининг мартабасига алоҳида эътибор берилган.

Урушнинг биринчи ойларида парашютчилар, денгиз пиёдалари ва Бош разведка бошқармаси махсус кучларининг элита бўлинмалари муҳим роль ўйнаган. Шу билан бирга, улар энг катта йўқотишларга дуч келган ва қайта ташкил этиш учун орқага чекинишга мажбур бўлган. Ва бир мунча вақт фронтдаги ишларнинг оғирлиги маҳбуслар ва сафарбар қилинган одамлардан иборат бўлинмаларнинг зиммасига ўтган.

Бироқ, ҳаво ва денгиз бўлинмалари фронтдаги муҳим муаммоларни ҳал қилишда давом этмоқда ва катта йўқотишларга дучор бўлмоқда. 2022 йил 1 сентябрга қадар 900 нафар Россия ҳарбий элитасининг ўлими тасдиқланган.

2025 йил бошига келиб, энг кучли бўлинмалардаги йўқотишлар сони қарийб етти баробар ортди ва 6000 кишидан ошди.

Ҳарбий ва элита бўлинмаларининг фронт чизиғидаги роли муҳимлигича қолмоқда. Уларга фронтнинг энг муҳим ёки қийин соҳаларидаги мақсадли операциялар ишониб топширилган. Масалан, “Вагнер” хусусий ҳарбий компанияси Донецк вилоятидаги Бахмутга ҳужум қилиш учун маҳбуслар отрядларини юборганида, парашютчилар отрядлари қанотларни ушлаб турган.

Денгиз бўлинмалари (хусусан, 155 ва 40-бригадалар) 2022-2024 йиллар давомида Угледарга бир неча ой давом этган ҳужум пайтида бардош билан ҳаракат қилган. Энди 155 ва 810-бригадалар Курск вилоятидаги жангларда йўқотишларга дуч келмоқда. Ва 40-бригада денгиз пиёдалари яқинда Украинанинг Донецк вилоятидаги “Янги Комар” қишлоғини эгаллаб олди. 

Ҳаво-десант кучлари

2025 йил бошига келиб, 3240 нафар профессионал парашютчиларнинг ўлими тасдиқланган – улар Украина билан уруш бошланишидан олдин Ҳаво-десант кучларида хизмат қилишни бошлаган, узоқ муддатли тайёргарликдан ўтган ёки ҳарбий университетларни битирганлар. Ҳалок бўлганлар орасида 654 зобит бор.

Ҳаво-десант бўлинмаларининг умумий йўқотишлари 3957 нафар ҳарбий хизматчиларни ташкил этган. Оддий десантчилардан ташқари, сафарбарлик пайтида ҳаво-десант бўлинмаларига юборилган яна 253 киши ҳалок бўлди.

Яна 419 киши ўлган кўнгиллилар бўлиб, улар кенг кўламли босқин бошланганидан кейин ҳаво-десант бўлинмалари билан шартнома имзолаган. Уларни оддий ҳаво-десант аскарларидан ажратиб турадиган нарса бу тайёргарлик учун сарфланган вақтдир. Ҳозирда кўнгиллилар фронтга жўнатилгунга қадар фақат бир-икки ҳафта ўқитилади. Илгари фақат парашютчиларнинг асосий тайёргарлиги олти ойдан бир йилгача давом этган.

Ҳаво-десант бўлинмаларининг билвосита жиддий йўқотишлари Россия колониялари асирларидан тузилган бўлинмалар ҳаво-десант полклари таркибига тайинлана бошлаганлигидан далолат беради.

Масалан, кўп марта судланган Аржан Шолкин эҳтиётсизлик оқибатида танишини ўлдиргани учун охирги жазосини олди. 2023 йил май ойида у 56-ҳаво десант-ҳужум полкининг “Бўрон” отрядига қабул қилинган. У билан бир хил полкда хизмат қилган Алексей Чумашев тўққиз марта турли хил жиноятларда (охирги марта гиёҳванд моддаларни сотишда) судланган. Иккала маҳбус ҳам 26 август куни фронтда атиги уч ой яшаб, вафот этди. Ҳаммаси бўлиб, Ҳаво-десант кучларига тайинланган бўлинмалар таркибида ҳалок бўлган 45 маҳбуснинг исми аниқланган.

Очиқ маълумотларга кўра, Костромадаги 331-гвардия ҳаво-десант полки энг катта йўқотишларга дуч келган. Биргина очиқ манбаларга асосланиб, 237 кишининг, жумладан, полк командири ва яна 40 нафар офицернинг ҳалок бўлгани аниқланган.

331-полкнинг парашютчилари Россия армиясининг энг кучли бўлинмаларидан бири ҳисобланган. Улар мунтазам равишда турли идоралараро мусобақаларда ғолиб бўлган ва 9 май куни Москвадаги Қизил майдон тошлари бўйлаб бир неча бор юрган. Полк аскарлари ва офицерларининг исмлари Россия армиясининг Болқондаги операцияларида қайд этилган, Чеченистонда жанг қилган, шунингдек, 2014 йилда Украинанинг Донецк вилоятидаги жанговар ҳаракатларда қатнашган.

331-полкнинг 59 аскари фақат урушнинг биринчи ойида – Гостомель ва Киев яқинидаги Мощун қишлоғига бостириб киришга уриниш пайтида ҳалок бўлди. 2024 йилда Кострома десантчилари Донецк вилоятидаги Часов Яр ва Бахмут яқинидаги ҳужум пайтида ҳалок бўлган. 

331-полкдаги ўлимларнинг ҳақиқий сони 480 кишига етиши мумкин. Агар бунга оғир ярадорларнинг тахминий сони қўшиладиган бўлса (ҳар бир ўлган учун тахминан иккита ярадор бор, улар олинган жароҳатларнинг табиати бўйича тикланиш имкони бўлмаган ҳолда), полкда 1400-1500 киши бедарак йўқолган бўлиши мумкин. Бу Украинага бостириб кириш бошланишидаги 331-полкнинг тахминий кучига тенг ёки ҳатто бироз ошиб кетиши мумкин.

Ульяновскдаги 31-гвардия ҳаво-десант бригадаси ҳам жиддий йўқотишларга учради – камида 214 киши ҳалок бўлди. 2017 йилда ушбу бўлинма Россия Ҳаво-десант кучларининг энг яхши ҳаво-десант ҳужуми бўлинмаси унвонини олди.

31-бригаданинг ҳарбий хизматчилари 2014 йилда Донбассда пайдо бўлган. Кейин Иловайск яқинидаги жангларда Ульяновск парашютчилари биринчи йўқотишларга дуч келди – уч киши ҳалок бўлди. 2022 йилда босқиннинг дастлабки икки ҳафтасида бригада 68 кишини йўқотди. Некрологларга кўра, булар Гостомелга ҳужум пайтида йўқотишлар эди.

Йўқотишларнинг иккинчи катта тўлқини 2023 йил баҳорида, парашютчилар “Вагнер” хусусий ҳарбий компаниясининг Бахмутга юришини қўллаб-қувватлаганида содир бўлди. Ўлим ёки оғир жароҳат туфайли 31-бригада аскарларининг умумий сони бригаданинг урушдан олдинги кучига яқинлашиши мумкин. 2023 йилнинг кузида Ульяновск бригадаси асосида 104-ҳаво-десант дивизияси ташкил этилиши эълон қилинди. Бирликларни ўзгартириш ҳам катта миқдордаги йўқотишларнинг билвосита далили бўлиши мумкин.

Йирик элита ҳаво-десант отряди – Москва яқинидаги Кубинка шаҳрида жойлашган 45-махсус кучлар бригадасидаги йўқотишлар ҳақида ҳам маълумотлар йиғилган. Ўн йил давомида бригада Россия армиясининг энг юқори қисми ҳисобланган. Бу ерда саботаж ва разведка операциялари бўйича мутахассислар тайёрланади.

Очиқ манбалардан фойдаланган ҳолда BBС Украинада 45-махсус кучлар бригадасининг 54 нафар ҳарбий хизматчиси, жумладан, тўрт офицер ҳалок бўлганини аниқлашга муваффақ бўлган. Бу бўлинма мавжуд бўлган олдинги 30 йилликдан кўпроқ ҳисобланади.

Спецназ ГРУ (Бош разведка бошқармаси)

2025 йилга келиб Бош разведка бошқармаси махсус кучларининг 580 ҳарбий хизматчисининг ўлими аниқланди, уларнинг деярли ҳар бешдан бири офицерлар бўлган (108 киши).

Эълон қилинган некролог(таъзиянома)ларга кўра, 24-гвардия махсус кучлари бригадаси Украинага бостириб кириш пайтида энг катта йўқотишларга дуч келган. Бригаданинг камида 80 аъзоси, жумладан 10 офицер, подполковник ҳалок бўлди.

14-махсус кучлар бригадаси камида 37 кишини, шу жумладан полковник унвонига эга офицерни йўқотди.

Бу жуда нозик йўқотишлар, чунки Бош разведка бошқармаси жангчиларини тор мутахассисликларга ўргатиш кўп йиллар талаб қилиши мумкин. Айниқса, ҳалок бўлган командирларнинг ўрнини бошқаси билан тўлдириш қийин. Фақат бир хил ҳарбий мутахассисликдаги офицерлар ўз ўринларини тўлиқ эгаллаши мумкин.

Тегишли малакага эга бўлган лейтенантни тайёрлаш учун камида тўрт йиллик ҳарбий мактабда ўқиш ва йилига юз минглаб рубль инвестиция талаб этилади. Мутахассисларнинг таъкидлашича, ўқишни тугатгандан сўнг ҳам, Бош разведка бошқармаси махсус кучлари офицерига зарур тажриба ва билимларни олиш учун яна бир неча йиллик ўқиш ва тайёргарлик керак бўлади. 

Денгиз пиёдалари корпуси

Россия денгиз пиёдаларининг бўлинмалари ушбу урушнинг барча асосий жангларида қатнашпфт: Киев ва Мариуполга ҳужум қилишдан тортиб Россиянинг Курск вилоятидаги ҳарбий амалиётларгача.

1247 юқори мартабали денгиз пиёдаларининг ўлими тасдиқланган. Ҳалок бўлганлар орасида 214 зобит бор. Денгиз пиёдаларига бириктирилган сафарбар, кўнгилли ва асирлар отрядларини ҳисобга олган ҳолда таҳлиллар денгиз бўлинмаларининг умумий йўқотишлари 1685 кишини ташкил этганини кўрсатмоқда.

Очиқ маълумотларга кўра, Приморьеда жойлашган 155-бригада энг катта йўқотишларга дуч келган. Владивосток денгиз пиёдалари камида 387 кишини, шу жумладан бригада командирининг ўринбосарини йўқотган.

Подполковник Роман Кожухов, майор Александр Абилов ва капитан Наил Шахманов 2024 йилнинг февралида Украинанинг Донецк вилояти Еленовка қишлоғидаги ҳарбий базада тантанали йиғилиш пайтида ҳалок бўлган. 155-бригада сафлари иккита HIMARS ракетаси билан урилган.

Бригада командири, полковник Михаил Гудков яраланган. З-блогерларининг сўзларига кўра, раҳбарият урушда алоҳида кўрсатилган ҳарбий хизматчиларни тақдирлаш шарафига тантанали маросим ўтказган. 2022 йилнинг кузидан 2024 йилнинг ёзигача 155-бригаданинг денгиз пиёдалари Угледар ва қўшни Павловка қишлоғида бир неча бор фронтал ҳужумга учради.

Россия томонидан аннекция қилинган Севастополда жойлашган 810-денгиз пиёдалари бригадасида камида 330 киши ҳалок бўлди. Шуниси эътиборга лойиқки, аниқланган бригаданинг камида 84 нафар денгиз пиёда аскари ўтган йили Россиянинг Курск вилоятида ҳалок бўлган.

Бироқ Россия пропагандаси Россия ҳудудидаги жангларда ўз бўлинмаларининг йўқотишлари ҳақида гапирмасликни афзал кўради. 

Ҳарбий учувчилар

Россиянинг ҳарбий йўқотишлари орасида ҳарбий учувчиларнинг ўлими алоҳида ажралиб туради. Жанговар самолётлар ва вертолётлар экипажлари дунёдаги ҳар қандай армиянинг элитасидир. Битта снайпер учувчисини тайёрлаш 15-17 йил давом этиши ва 12-14 миллион долларга тушиши мумкин.

Мутахассисларнинг таъкидлашича, юзлаб замонавий ва жанговар тайёр кўп мақсадли қирувчи ва қирувчи-бомбардимончи самолётларнинг расмий мавжудлигига қарамай, Россия кенг кўламли ҳужум ҳаво кампаниясини ўтказа олмади. Бу ҳам етакчи парвоз мутахассисларини йўқотиш билан боғлиқ бўлиши мумкин.

267 нафар ҳарбий учувчининг ўлими ҳаво кучлари учун жиддий йўқотишдир. Жанговар авиациянинг парвоз ходимларини полигонда уч ойлик курсга эга сафарбар қилинганлар билан алмаштириш мумкин эмас. Улар йиллар давомида тайёргарлик кўрган. Улар авиация мактабида ўқитилади, кейин эса ўқув марказларида малака оширади.

Ҳалок бўлган учувчиларнинг ўртача ёши 40 ёшни ташкил қилади. Таъкидлаганидек, учувчилар жанговар тажрибага эга бўлган Суриядаги урушга қарамай, Аэрокосмик кучларда ёш тажрибали авиаторлар етарли эмас эди, шунинг учун “катталар” жанговар топшириқларга юборилиши керак эди.

55 ёшдан ошган фахрийлар ҳам ишга қабул қилинди. Ҳалок бўлган энг кекса учувчи истеъфодаги генерал-майор Қанамат Бўташевдир. У 63 ёшида “Вагнер” хусусий ҳарбий компанияси учун топшириқларни бажараётиб вафот этган.

Яна бир “Вагнер” учувчиси Вячеслав Зангиев 62 ёшида вертолёт бошқарувига қайтди ва 2022 йилнинг кузида Бахмутга қилинган ҳужумда вафот этди.

Британия разведкаси баҳолаганича, йиллар давомида Россиянинг ҳарбий учувчиларни тайёрлаш дастури юқори мартабали амалдорларни ҳайратда қолдиришга қаратилган.

Оқибатда, бундай тизим ташаббусни бостирди ва тезда мустақил қарорлар қабул қилиш қобилиятини ривожлантиришга ёрдам бермади. Бу ёш россиялик ҳарбий авиация экипажларининг жанговар маҳоратини ривожлантиришга тўсқинлик қилиши мумкин. 

Ҳалок бўлган офицерлар

Россия Қуролли кучлари элитасининг йўқотишлари ҳақида гапирганда, зобитларни эслатиб ўтиш керак. 2025 йил январига келиб 4595 нафар россиялик зобит ҳалок бўлди. Ва бу йўқотишлар армия тузилишининг ўзига хос хусусиятларидан келиб чиққан ҳолда бу энг катта йўқотиш бўлган.

Россия Қуролли кучлари таркибида фақат офицерлар армиянинг бошқа тармоқлари, айниқса артиллерия билан синхрон алоқада бўлишга ўргатилади. Ва бундай ўзаро таъсирнинг йўқлиги катта йўқотишлар билан тайёрланмаган ҳужумларга ёки ўз бўлинмаларининг дўстона ўқ отишига (яъни яна қўшимча йўқотишларга) олиб келади.

Россия армиясида ўрнатилган тартиб туфайли, фақат офицерлар деярли ҳар бир кишининг, ҳатто энг паст даражадаги жанговар ва тактик ҳаракатларга раҳбарлик қилиш тўғрисида қарор қабул қилиш ҳуқуқига эга. Бу кичик командирларни (лейтенантдан капитангача) олдинги чизиқдаги деярли ажралмас одамларга айлантиради. Ва кичик офицерларнинг етишмаслиги, йўқлиги ёки ўлими бўлинмаларни фалаж қилиши ёки тартибсиз ҳаракатларга ҳамда қиммат хатоларга олиб келиши мумкин.

Нафақадаги зобитларни алмаштириш қийин, чунки улар камида тўрт йиллик тайёргарликни талаб қилади. Шу билан бирга, некрологларда ёш офицерлар коллежни тамомлагач, дарҳол фронтга кетаётгани кўп тилга олинади. 23 ёшли Пётр Вавилов Новосибирск коллежини имтиёзли диплом билан тамомлаган, бу ҳарбий университетларда жуда кам учрайди.

Одатда, бир неча юз битирувчилардан фақат 2-3 киши имтиёзли диплом олади. Ўқишни тугатгандан сўнг, Вавилов урушга юборилди ва у ерда бир неча ой тура олди. 2023 йилнинг март ойида ёш офицер туғилиб ўсган қишлоғида дафн қилинди. 

Ҳақиқий йўқотиш кўрсаткичлари қандай?

Россиянинг ҳақиқий йўқотишлари очиқ манбалар орқали аниқланиши мумкин бўлганидан анча юқори. Ҳарбий экспертлар ҳақиқий ўлганлар сонининг 45 фоиздан 65 фоизгача бўлиши мумкинлигини тахмин қилмоқда.

Бунинг сабаби, сўнгги ойларда ҳалок бўлган кўплаб аскарларнинг жасадлари ҳали ҳам жанг майдонида бўлиши мумкин. Юқоридаги ҳисоб-китобларни ва тасдиқланган қурбонлар сони 88 минг 55 киши экани ҳисобга олинса, Россия томонида ҳалок бўлганларнинг ҳақиқий сони 135 минг 470 нафардан 195 минг 678 нафаргача бўлиши мумкин.

Агар ўзини ўзи эълон қилган Донецк ва Луганск “халқ республикалари” бўлинмалари таркибида Украинага қарши жанг қилганлар рўйхатга киритилса, Россия томонидаги йўқотишларнинг умумий сони сезиларли даражада ошади.