Weekend: Fransiyadan Falastinga xushxabar, Rossiya bosqiniga sherik bo‘lgan xitoyliklar

AQSH Prezidenti Donald Tramp o‘zi boshlagan savdo urushida ba’zi davlatlarning bo‘yin egishiga erishayotgan bo‘lsa-da, asosiy ko‘zlangan maqsadi – Xitoy bilan rejalar barbod bo‘lishiga yaqin. Tramp boshchiligidagi AQSHning bugungi Xitoyga hozircha “tishi o‘tmayapti”.

Yevropaning ayni damdagi eng asosiy yetakchisi sifatida ko‘riladigan Fransiyaga G‘azodagi qirg‘inlarning dod-faryodlari nihoyat yetib kelgandek ko‘rinadi. Mamlakat Prezidenti Emmanuel Makron Falastinni davlat sifatida tan olmoqchi. Agar u bu bilan AQSHga qarshi qurol sifatida foydalanishni reja qilmagan bo‘lsa, mazkur qaror Falastin tarixidagi burilish nuqta bo‘lishi shubhasiz.

Tugab borayotgan hafta so‘ngida oxirgi 10 kunlikda butun dunyoni xavotirga solgan AQSH va Eronning ehtimoliy to‘qnashuvini tinch yo‘l bilan hal qilish bo‘yicha uchrashuv bo‘lib o‘tdi. Hozircha bu borada qandaydir yaxshi natijalar borligi aytildi.

Yevropada “yangi Tramp” paydo bo‘ldi. Aniqrog‘i uzoq yillardan buyon Fransiyadagi oppozitsiya yetakchisi Marin Le Penga chiqarilgan sud hukmi va uni prezidentlik poygasidan chetlatilishi ortidan ushbu ayol siyosatchini Trampga qiyoslash boshlandi. 

Tugab borayotgan hafta davomida dunyoda ro‘y bergan muhim voqea-hodisalar tafsiloti bilan QALAMPIR.UZ'ning Weekend dasturi va biz boshladik.

“Chuchvarani xom sanagan” Tramp

Yadro urushida g‘oliblar bo‘lmaydi deyishadi. Hech kim g‘alaba qozonmaydigan va taraflarning birontasiga naf keltirmaydigan yana bir shunday to‘qnashuv mavjud. Bu asosiy quroli ko‘tarilgan bojlar hisoblanmish savdo urushidir. Tramp tomonidan fevral oyida asta-sekin start berilgan bu mojaro bugunga kelib kutilganidan ortiq keskinlashdi. Iqtisodiy sferada kechayotgan bu jarayon bir necha 10 yilliklardan buyon shakllangan dunyo siyosiy tizimini tubdan o‘zgartirish ehtimoli juda yuqori. Chunki mazkur mojarodagi tomonlar ayni damda ikkita: AQSH va yer yuzidagi quruqlikning qolgan qismi. Jarayon aynan shunisi bilan qiziq ko‘rinish oldi. Bundan tashqari, bir necha yillar ilgari kimdir taxmin qilsa, hech kim ishonmaydigan voqealar aynan shu savdo urushining ortidan reallikka aylanishga yaqin. Yevropa Ittifoqi va Xitoyning AQSHga qarshi birlashuv ehtimoli shular jumlasidandir. 

AQSH Prezidenti Donald Tramp joriy yil 20 yanvar kuni inauguratsiya marosimida aytgan rejasiga muvofiq fevral oyida Meksika, Kanada va Xitoydan keladigan tovarlarga yangi boj tariflarini joriy etdi. Nishondagi ushbu 3 davlat Trampning bu harakatiga o‘z noroziliklarini bildirdi. Meksika va Kanada esa Trampning migratsiya va narkotrafik masalalaridagi talabini qondirish evaziga bu qarorni 1 oyga muzlatishga erishdi. Biroq muddat o‘z yakuniga yetgach, qaror o‘z kuchida qoldi va dunyo miqyosida yangi “urush”ni boshlab berdi. Dastlab, 10-25 foiz atrofida joriy qilingan yangi tariflar vaqt o‘tib Trampni qoniqtirmadi. 2 aprel kuni AQSHning amaldagi Prezidenti butun dunyo bo‘ylab deyarli barcha davlatlarga boj stavkalarini joriy qildi. Ularning soni 185 tadir. Bundan pingvinlardan boshqa birov yashamaydigan orol ham chetda qolmadi. Eng yuqori bojlar Xitoy, Vetnam va Kambodja mahsulotlariga qo‘llanildi. Donald Tramp AQSH iqtisodiyotida favqulodda holat e’lon qilib, shu orqali bojlarni belgilash bo‘yicha keng vakolatlarga ega bo‘ldi.

Ammo eng murakkab jarayon bular emas. Tramp ochgan savdo urushidagi asosiy nishon Xitoy bo‘lib qolmoqda. Yuqorida Xitoyga 34 foizlik tarif joriy qilingani haqida so‘z bordi. Biroq bu umumiy miqdor emas. 2 apreldagi yangilikdan keyin Xitoy, Kanada va Yevropa Ittifoqini hisobga olmaganda, ko‘plab dunyo davlatlari o‘z munosabatini bildirdi, ammo bu bayonotlar juda vazmin va ehtiyotkorona ko‘rinishda bo‘ldi. Ular siyosiy etiketdan ancha yiroq bo‘lgan Trampga dushman bo‘lib qolishdan cho‘chishi ko‘rinib turibdi va bu yo‘lda “qariya”ning nishoniga aylanib qolmaslik hozir eng ustuvor masalalardan biriga aylangani tabiiy. Donald Trampning AQSHga kiradigan barcha tovarlarga boj solish va Qo‘shma Shtatlarning eng yirik savdo hamkorlariga alohida tariflar joriy etish haqidagi qarori mamlakatdagi fond bozorining qulashiga olib keldi. AQSHning eng yirik kompaniyalari aksiyalari 2 trillion dollarga arzonlashgan. AQSH bozorining umumiy kapitalizatsiyasi 2,7 trillion dollarga kamaygan – bu 2020 yildan beri eng yirik ko‘rsatkichdir. 
“The News York Times” nashriga ko‘ra, Trampning eng yirik donorlaridan ayrimlari milliardlab zarar ko‘rgan: Tesla aksiyalari qulashidan Ilon Mask 6 milliard dollar yo‘qotgan bo‘lsa, Blackstone Group investitsiya fondi rahbari Stiven Shvarsman 3 milliard dollardan ayrilgan. “Forbes” xabariga ko‘ra, Trampning o‘zi ham bu tariflari ortidan qisqa vaqt ichida yarim milliard dollar yo‘qotgan. 

Bu orada esa AQSH “taxti”ni egallashga qaratilgan bayonotlar yangray boshladi. Kanada Bosh vaziri Mark Karni Ottava Vashington o‘rniga dunyo yetakchisi bo‘lishga tayyor ekanini ma’lum qildi. Uning so‘zlariga ko‘ra, AQSHning global ta’siri zaiflashayotgan bir vaqtda Kanada davlatlarning yangi koalitsiyasiga yetakchilik qilishga tayyor. Karni Amerika Qo‘shma Shtatlarining 80 yillik yetakchilik davri nihoyasiga yetganini qayd etgan va ishonch hamda erkin savdo asosida tuzilgan ittifoqlar davri ortda qolganini ta’kidlagan. Xitoy esa Tramp keltirib chiqargan boj inqiroziga muammo emas, balki imkoniyat sifatida qarashga harakat qilyapti. Dunyoning aksar davlatlari AQSH Prezidenti tomonidan e’lon qilingan tariflar bo‘yicha imtiyozlar so‘rab muzokaralar olib borayotgan bir paytda, Xitoy butunlay boshqacha yo‘l tutmoqda. Shu choqqacha 70 dan ortiq davlat bojlar yuzasidan muzokara qilish haqida AQSHga murojaat yo‘llagan bo‘lsa, Xitoy bu urushni oxiriga yetkazib qo‘yishga tayyorligini kerakli joylarga bildirib qo‘ydi. Trampning bozorni larzaga solgan bojlar haqidagi bayonotidan atigi 48 soat o‘tishi bilan dunyodagi ikkinchi yirik iqtisodiyot — Xitoy xuddi Kanada kabi AQSH tovarlari va kompaniyalariga qarshi jazo choralarini joriy etib, 34 foizlik bojlar bilan javob qaytardi. Shundan so‘ng ikki o‘rtada “tariflar poygasi” boshlandi. Tramp Xitoyga qo‘yilgan bojlarni 84 foizga oshirdi. Bu raqam qisqa vaqtdan so‘ng, 104 foizgacha oshirildi. O‘z navbatida Xitoy ham AQSHga 84 foizlik yangi tariflar bilan javob qaytardi. Bu qaror Donald Trampni shubhasiz sarosimaga soldi. Chunki mazkur bahsdan keyin u 75 ta davlatga 2 aprelda joriy qilingan yangi tariflarni 90 kunga kechiktirishini e’lon qildi. Lekin bu masalada Xitoy aksincha yo‘l tutgani bois unga nisbatan belgilangan miqdor 104 dan 125 foizgacha oshirilgani aytildi. 10 aprelda tarqalgan xabarlarda esa Xitoyga qo‘yilgan tariflar 125 foiz emas, balki AQSH Prezidenti Donald Tramp ixtiyoriga ko‘ra, 145 foizgacha oshirilgani ma’lum bo‘ldi. Xitoy ham bunga ilgarigisi kabi zudlik bilan javob qaytardi va AQSH mahsulotlariga boj stavkalarini 84 foizdan 125 foizgacha oshirdi. Shu tariqa ikki davlat o‘rtasidagi savdo jangi hozirgacha bo‘lgan vaqt ichida o‘zining eng yuqori cho‘qqisiga chiqdi.

Ammo bu mojaroda AQSHning ko‘plab davlatlarga nisbatan kiritgan yangi tariflarini 90 kunga kechiktirishi uning Xitoyga qarshi savdo urushida g‘alaba qozona olmasligidan qo‘rqqani bilan izohlanadi. Chunki bu orada YeI va Xitoyning ehtimoliy yaqinlashish ehtimoli juda yuqorilab ketdi.  Hatto 11 aprel kuni Xitoy Raisi Si Szinpin Pekinda Ispaniya Bosh vaziri Pedro Sanches bilan uchrashuvda Yevropa Ittifoqiga hamkorlik va AQSHga qarshi birlashish taklifini berdi. Ayni damda esa Tramp YeIga ham tariflar bo‘yicha pauza e’lon qilgan, Ittifoq ham o‘z navbatida AQSHga javob choralari qo‘llashni to‘xtatgan. Biroq, Yevrokomissiya rahbari Ursula fon der Lyayenga ko‘ra, AQSH bilan o‘tkaziladigan muzokaralar muvaffaqiyatsizlikka uchragan taqdirda, qarshi choralar yana kun tartibiga qaytadi. Bu esa bir-biriga strategik jihatdan dushmanona ruhda bo‘lgan ikki sub’ektning yaqinlashuv ehtimoli borligini anglatadi. Ustiga-ustak bugun YeI va Xitoy o‘rtasidagi savdo aylanmasi AQSH va Xitoy o‘rtasidagi aylanmadan ancha ko‘p. Masalan, 2024 yilda Xitoyning Yevropa Ittifoqi bilan savdo aylanmasi 785,82 milliard dollarni tashkil etgan. 

Ukrainaga bosqinda qatnashayotgan xitoyliklar

Rossiyaning Ukrainaga bosqiniga dastlab keng miqyosda Shimoliy Koreyadan askarlar jalb qilingandi. Bu Moskva va Pxenyan o‘rtasida davlat darajasidagi kelishuvga ko‘ra amalga oshirildi. Kim rejimi o‘shanda o‘zining minglab fuqarolarini bir chuqum don va ba’zi texnik yordamlar evaziga Rossiyaga “sotib yuborgandi”. Bu almashinuv hali hanuz davom etayotgani haqida har oy ma’lumotlar yangilanib turadi. Endi esa Ukraina yerlarida xitoyliklar ham paydo bo‘la boshladi. Hozirgacha mavjud ma’lumotlarga ko‘ra, Xitoy fuqarolari Shimoliy Koreyadan farqli o‘laroq davlat tomonidan jo‘natilmagan, aksincha ular yollanma askar sifatida bu bosqinda ishtirok etmoqda. Ularning aniq soni hozirgacha noma’lum bo‘lsa-da, bu borada bir qator taxminlar va dalillar mavjud. Joriy haftada Ukraina Qurolli kuchlari Rossiya armiyasi tomonida jang qilgan ikki nafar Xitoy fuqarosini asirga olgani ma’lum bo‘ldi. Xitoylik yollanma askarlar o‘tgan haftaning oxirida hibsga olingan. Ulardan biri 4 aprel kuni Donetsk viloyatining Belogorovka hududida 81-alohida aeromobillik brigadasi tomonidan, ikkinchisi esa 5 aprel kuni Tarasovka yaqinida 157-alohida mexanizatsiyalashgan brigada tomonidan qo‘lga olingan. Bu haqda Ukraina Prezidenti Vladimir Zelenskiy o‘zining Telegram-kanalida ma’lum qildi. Zelenskiyning so‘zlariga ko‘ra, Rossiya Federatsiyasi qo‘shinlari tarkibida Xitoy fuqarolari “ikki nafardan ko‘proq” ekani haqida ma’lumotlar mavjud. Ushbu hodisa sodir bo‘lishi bilan Zelenskiy darhol Ukraina Tashqi ishlar vaziriga Pekin bilan bog‘lanib, ularning sodir bo‘lgan voqeaga munosabatini bilish bo‘yicha topshiriq bergan.

9 aprel kuni Ukraina Tashqi ishlar vazirligi rasmiylaridan Rossiya armiyasi tomonida jang qilgan ikki nafar Xitoy fuqarosini asirga olgani va bunga Xitoyning Xitoy Tashqi ishlar vazirligidan izoh so‘ralishi ortidan Pekin tilga kirdi. Xitoy Tashqi ishlar vazirligi rasmiy vakili Lin Szyan bu boradagi so‘rovga javoban mamlakat o‘z harbiylarini Rossiya tomonida jang qilish uchun Ukrainaga yubormagani va rasmiy Pekin o‘z fuqarolaridan jangovar harakatlarga yollanmaslikni talab qilishini ma’lum qildi. Lin Szyan Xitoy hukumati Ukraina Prezidenti Vladimir Zelenskiyning Donetsk viloyatida Xitoy fuqarolari qo‘lga olingani haqida e’lon qilgan ma’lumotlarni tekshirayotganini aytgan.  Kreml so‘zamoli Dmitriy Peskov esa jurnalistlarga xitoylik asirlar haqidagi ma’lumotlarga izoh berishdan bosh tortgan. 

Oradan ko‘p o‘tmay, Ukraina Prezidenti Vladimir Zelenskiy 9 aprel kuni o‘tkazgan matbuot anjumanida Rossiya qo‘shini tarkibida kamida 155 nafar Xitoy fuqarosi Ukraina hududidagi bosqinchilik harakatlarida qatnashayotganini ma’lum qildi. Unga ko‘ra, ayni paytda Xitoy masalasi juda jiddiy va rasmiy Kiyevda Rossiya bosqinida qatnashayotgan 155 nafar xitoylikning familiyalari hamda pasport ma’lumotlari bor va ular yig‘ilishda davom etmoqda. Zelenskiyning aytishicha, hozirda Ukraina hududida Rossiya tomonidan jang qilayotgan xitoyliklar soni 155 dan ham ko‘p va ularning qayerdaligi, yoshi va xizmat polklari haqidagi ma’lumotlar ham aniq. U, shuningdek, Rossiya Xitoy fuqarolarini qanday qilib yollayotganini ham bilishini aytdi va bunda TikTok asosiy vositaga aylanganini bildirdi.

“Sxemalardan biri ijtimoiy tarmoqlar, xususan, TikTok va boshqa Xitoy ijtimoiy tarmoqlari orqali rossiyaliklar reklama roliklarini tarqatadi. Rasmiy Pekin bu haqda biladi. Ruslar Xitoy ijtimoiy tarmoqlari orqali ishga olish haqidagi reklama videolarini tarqatadi. Bu yashirin emas – bu muhim jihat. Balki yashirin yollovlar ham bordir”, deydi Ukraina yetakchisi.

Prezidentning so‘zlariga ko‘ra, yollangan xitoyliklar avval Moskvaga boradi, 3-4 kunlik tibbiy ko‘rikdan o‘tadi va so‘ngra 1-2 oy davomida o‘quv markazlarida tayyorgarlik ko‘radi. Migratsion va “Mir” to‘lov tizimi kartalarini olishadi va shu kartalarga pul o‘tkaziladi. Zelenskiy hozirgacha qo‘lga olingan xitoyliklarning keyingi taqdiri haqida to‘xtalar ekan, rasmiy Kiyev ularni Rossiya asirligidagi ukrainalik askarlarga almashtirishga tayyorligini bildirgan. Xorij OAV esa Rossiya tomonidan yollangan xitoyliklar haqida turli xabarlar tarqatmoqda. Masalan, “Guardian” nashri xitoyliklar Rossiyada yollanma askar sifatida xizmat qilish uchun 27 ming dollargacha bir martalik mukofot va har oy 2,5 ming dollar maosh olayotgani haqida xabar berdi. “Reuters” bu yangilik atrofidagi voqeliklarni amerikalik ikki amaldor va G‘arb razvedkasining sobiq xodimi bilan muhokama qilgan. Nashrga ko‘ra, Ukrainaga qarshi urushda Rossiya armiyasi safida jang qilayotgan 100 dan ortiq Xitoy fuqarolari yollanma askarlar bo‘lib, ular Pekin bilan bevosita aloqalarga ega emas. Biroq agentlik bilan suhbat qilgan sobiq razvedka xodimi bu yollanma askarlar, bevosita bo‘lmasa-da, jangovar harakatlar zonasiga Pekinning bilvosita roziligi bilan borgan bo‘lib, ular urushdan taktik saboqlar olish maqsadida yuborilganini ta’kidlagan.

Yevropadagi “Tramp”

Fransiyaning “Milliy birlik” partiyasi rahbari Marin Le Penga mart oyining oxirida partiya ichidan 8 deputat va 12 deputat yordamchisi qonun chiqaruvchi organ mablag‘larini o‘zlashtirganlikda aybdor deb topildi. Le Pen to‘rt yillik qamoq jazosiga hukm qilingan bo‘lib, shulardan ikki yili shartli va qolgan ikki yil davomida u elektron bilaguzuk taqishga majbur bo‘ladi. Bundan tashqari, unga besh yilga davlat lavozimlarida ishlash taqiqlangan. Biroq sudyalar hay’ati siyosatchining apellyatsiya shikoyati bo‘lishidan qat’i nazar, taqiq darhol kuchga kirishi haqida qaror chiqardi, bu Fransiyadagi standart sud amaliyotiga to‘g‘ri kelmaydi. Mazkur hukmdan keyin Italiya Bosh vaziri o‘rinbosari Matteo Salvini, Vengriya Bosh vaziri Viktor Orban va Niderlandiyadagi hukmron koalitsiya tarkibiga kiruvchi o‘ng qanot “Ozodlik” partiyasi rahbari Gert Vilders kabi o‘ng siyosatchilar o‘zlarining siyosiy hamfikri bo‘lgan Marin Le Penni qo‘llab-quvvatlashini bildirib chiqdi. Shunda Le Penni o‘ng tafakkurdagi boshqa rahbarlar, xususan, Donald Tramp ham qo‘llab-quvvatlashi taxmin qilingandi. Tez orada shunday ham bo‘ldi. AQSH Prezidenti Marin Le Penga chiqarilgan sud hukmini “jodugar ovi” deb nomlab, uni ozod qilishga chaqirdi. Tramp Le Penga nisbatan chiqarilgan hukm Yevropadagi so‘l doiralarning so‘z erkinligini o‘chirish va siyosiy raqibni yo‘q qilishdagi yana bir misol deya ta’kidladi. Oq uy rahbari o‘tmishda uning o‘zi ham shunday siyosiy ta’qiblarga uchraganini eslatdi. 

“Men Marin Le Penni bilmayman, lekin uning shuncha yillar davomida qanchalar mehnat qilganini qadrlayman. U yo‘qotishlarga uchradi, lekin davom etdi va hozir, katta yutuq bo‘lishidan oldin, ular uni ehtimol o‘zi ham bilmagan kichik ayblov – “buxgalteriya” xatosi uchun ushlashmoqda, deb o‘ylayman. Bularning barchasi Fransiya va buyuk fransuz xalqi uchun, ular qaysi tomonda bo‘lishidan qat’i nazar, juda yomon. Marin Le Penni ozod qiling”, deb yozdi Tramp.

Bu Tramp va Le Pen bir-biriga taqqoslangan yagona epizod emas. Xususan, hafta davomida esa Fransiya poytaxti Parij shahrida bir necha ming namoyishchi Fransiyada Yevroparlament mablag‘larini talon-toroj qilgani uchun sudlangan Marin Le Pen ishtirokida miting o‘tkazildi. Yig‘ilganlar Le Penni 2027 yilgi Fransiya prezidentlik saylovlarida ishtirok etishi sud tomonidan taqiqlanishiga qarshi chiqqan. Mitinglar “Milliy birlik” partiyasi tashabbusi bilan nogironlar saroyi oldidagi maydonda bo‘lib o‘tdi. Tashkilotchilar namoyishda 10 minggacha odam ishtirok etishini kutishgan. Biroq bino oldidagi maydon to‘liq to‘lmagan. Namoyishchilarga Marin Le Penning o‘zi boshchilik qilgan. Yig‘ilganlar bir necha bor “Marin – prezident!” va “Ular bizdan 2027 yilni o‘g‘irlamaydi” degan shiorlarni aytgan. Le Penning bir qator tarafdorlari “Adolat buyruqlarni bajaradi” va “Sud diktaturasi to‘xtatilsin”, deb yozilgan plakatlarni olib yurgan. Boshqalar esa ayol siyosatchini sudlangan va shunga qaramay ikkinchi marta oliy davlat lavozimini egallashga muvaffaq bo‘lgan AQSH Prezidenti Donald Tramp bilan taqqoslagan. 

Eronga tilangan “baxt”

Joriy haftada Eron oliy rahbari Oyatulloh Ali Xomanaiy AQSH tomonidan ehtimoliy hujumga javoban mamlakat Qurolli kuchlarini yuqori jangovar tayyorgarlik holatiga keltirgani haqida xabar tarqaldi. Bu mojaroning ildizi Tramp Eronning yadroviy salohiyatini butkul yo‘q qilish istagiga borib taqalishi hech kimga sir emas. Mart oyining oxirida Tramp Eronga to‘g‘ridan to‘g‘ri tahdid qila boshladi. 30 mart kuni AQSH Prezidenti Donald Tramp agar yadro dasturi bo‘yicha muzokaralar natija bermasa, ikki hafta ichida Eronga nisbatan qo‘shimcha bojlar joriy etilishini aytgandi. Shuningdek, u Eron bitimdan butunlay voz kechgan taqdirda, misli ko‘rilmagan bombardimonlar bilan tahdid qilgandi. Bunga javoban Oyatulloh Ali Xomanaiy agar Vashington Eronga zarba berishga yoki ichkaridan isyon ko‘tarishga urinsa, uni “kuchli javob zarbasi” kutayotganini aytdi. Prezident Ma’sud Pezeshkiyon va Tashqi ishlar vaziri Abbos Aroqchi esa Eron AQSH bosimi ostida hech qanday muzokara o‘tkazmasligi hamda har qanday ehtimoliy kelishuv teng ruhda kechishi lozimligi haqida bir necha bor bayonot berdi.

Tehron vaziyat keskinlashuvi fonida mintaqa davlatlarini qayta-qayta ogohlantirdi. Iroq, Quvayt, BAA, Qatar, Turkiya va Bahrayn davlatlariga AQSH harbiy kuchlariga ko‘rsatilgan har qanday yordam dushmanlik harakati sifatida baholanishini bildirgan. Yordamlar qatoriga, AQSHga o‘z hududidan hujum uchun foydalanishga ruxsat berish ham kiradi. Bunday holat ortda qolgan davrda Isroil va Eron o‘rtasidagi ziddiyatda Iordaniya misolida yaqqol namoyon bo‘lgandi. Rasmiy Tehron shu kabi holat yana takrorlanmasligi uchun bu safar jiddiy ogohlantirishlar berib kelyapti.

Shu bilan birga, forslar AQSH bilan muzokaralarni ham istisno qilgani yo‘q. Ular Qo‘shma Shtatlar mamlakatning eng asosiy ikki dushmanidan biri bo‘lgani Vashington bilan bevosita bo‘lmasa-da, bilvosita muzokaralarni boshlashga tayyorligini ko‘p bora ta’kidladi. Vositachi sifatida esa Ummon tanlandi. Bu orada esa AQSH Eronga iqtisodiy va siyosiy bosimni to‘xtatmadi. 9 aprel kuni Tramp Tehron uning ultimatumini qabul qilmasa, harbiy harakatlar boshlash niyatida ekanini yana bir bor ta’kidladi. Tramp Eronning gullab-yashnashi va “buyuk bo‘lishini” istashini, biroq mamlakatning yadro quroliga ega bo‘lishiga yo‘l qo‘ymasligini aytdi. U, shuningdek, agar kerak bo‘lsa, harbiy kuch ishlatishga va’da berdi va bu ehtimoliy hujumda Isroil ham ishtirok etishini aytdi. 

12 aprelga belgilangan muzokaralarga qaramay, 9 aprel kuni AQSH Moliya vazirligi Eronning beshta kompaniyasini sanksiyalar ro‘yxatiga qo‘shdi. Vashington ularni mamlakat yadroviy dasturini qo‘llab-quvvatlashda aybladi. Ular Atom energiyasi tashkiloti tomonidan nazorat qilinadigan kompaniyalar asosiy kompaniyalar edi. Tahdid va bosimlarga javoban Eron har doimgidek, AQSHni “qattiq javob zarbasi” bilan ogohlantirdi va Vashingtonni keskinlashuvdan voz kechishga chaqirdi. Uchrashuv belgilangan kun, ya’ni 12 aprelda anchadan buyon AQSH-Rossiya-Eron uchburchagida bo‘zchining mokisidek qatnayotgan, biroq hali biron bir aytarli natijaga erisha olmagan Trampning Yaqin Sharq bo‘yicha maxsus vakili Stiv Uitkoffning samolyoti Ummonga qo‘ndi. Ushbu samolyot 11 aprel kuni soat 22:59 da Uitkoffning Rossiya Prezidenti Vladimir Putin bilan uchrashuvi yakunlangach, Sankt-Peterburgdan uchib ketgandi.

12 aprelda Ummonda Eron yadroviy dasturi yuzasidan Eron va AQSH delegatsiyalari o‘rtasidagi bilvosita muzokaralar bo‘lib o‘tdi. Eronlik delegatsiya a’zolaridan birining ISNA'ga ma’lum qilishicha, muzokaralar “umuman olganda muvaffaqiyatli o‘tgan”. Eron Tashqi ishlar vaziri Abbos Aroqchi va AQSH Prezidentining maxsus vakili Stiven Uitkoff esa Eron yadroviy dasturi yuzasidan vaziyatni tartibga solish bo‘yicha muzokaralarni keyingi hafta davom ettirishga kelishib olganini bildirgan. Unga ko‘ra, AQSH-Eron muzokaralarining ikkinchi raundi kelasi hafta, 19 aprel kuni Ummonda bo‘lib o‘tadi. Delegatsiyalar yadroviy dastur yuzasidan maslahatlashuvlar konstruktiv ruhda o‘tganini qayd etgan. Biroq bu jarayon 2.5 soat mobaynida AQSH xohlaganidek bevosita emas, balki Eron istaganidek bilvosita o‘tgan. Ular o‘rtadagi vositachi orqali shu vaqt ichida bor yo‘g‘i 4 marotaba xabar almashgan. Ammo Stiven Uitkoff hamda Abbos Aroqchi muzokaralar yakunida Ummon Tashqi ishlar vaziri Badr bin Hamad bin Hamud al-Busaidiy ishtirokida bevosita suhbatlashgan. Eron TIV bayonotiga ko‘ra, bu suhbat delegatsiyalar uchrashuv o‘tkazilgan joyni tark etgandan so‘ng, Ummon Tashqi ishlar vaziri ishtirokida bir necha daqiqa davom etgan xolos. Shuning o‘zi ham Vashington va Tehron o‘rtasidagi munosabatlar yillar mobaynida qanday ahvolga kelganidan dalolat beradi. 40 yildan buyon o‘ziga nisbatan son-sanoqsiz sanksiyalar joriy qilib kelgan davlat bilan yuzma-yuz muzokara olib borishni ham istamaydigan Eron yaqin kelajakda Tramp boshchiligidagi AQSH bilan murosa qilishi rostdan ham juda mushkuldek ko‘rinadi. Ma’lumot o‘rnida shuni qayd etish joizki, 2015 yil iyul oyida Eron, Buyuk Britaniya, AQSH, Rossiya, Fransiya, Xitoy va Germaniyani o‘z ichiga olgan bir guruh davlatlar o‘rtasida Venada Qo‘shma keng qamrovli harakatlar rejasi imzolangan. Hujjat tomonlarning qoidalari va majburiyatlarini nazarda tutgan. Xususan, Eron 15 yil davomida uranni 3,67 foizdan ortiq boyitmaslik va boyitilgan uran zaxirasini 300 kg dan oshirmaslik majburiyatini olgan. Shuningdek, Tehron qo‘shimcha og‘ir suv reaktorlari qurmaslikka, 130 tonnadan ortiq og‘ir suv to‘plamaslikka va yadroviy turdagi portlovchi qurilmalarni ishlab chiqmaslikka va’da bergan. Ammo 2018 yilda Donald Trampning birinchi prezidentlik muddati paytida Qo‘shma Shtatlarning o‘zi mazkur muzokaralar kengashidan chiqqan. Bunga javoban Eron o‘zining texnologik salohiyati va yuqori darajada boyitilgan uran zaxiralarini sezilarli darajada oshirgan. Aynan shu bois bugun Oliy rahnamo Oyatulloh Ali Xomanaiy AQSH 2018 yildagi kelishuvni buzganini tinimsiz ta’kidlab kelyapti.

Fransiya Falastindagi adolatsizlikni nihoyat eshitdi

G‘azodagi mislsiz qirg‘inlar va begunoh insonlarning qichqiriqlari nihoyat Yelisey saroyiga ham eshitildi. Fransiya Falastindagi adolatsizlik va Isroilning u yerdagi 70 yillik zulmini ko‘rishni boshladi. Emmanuel Makron 6-7 aprel kunlari Misrga rasmiy tashrifi chog‘ida Saudiya Arabistoni bilan birga yaqin kelajakda ikki davlat yechimi bo‘yicha xalqaro konferensiya tashkil etishini ma’lum qildi. Fransiya Prezidenti Emmanuel Makron iyun oyida o‘zi hamraislik mazkur konferensiya doirasida Fransiya tez fursatlarda Falastin davlatini tan olishi mumkinligini aytdi. Fransiya – Yevropaning bugungi kundagi yaqqol yetakchisi Falastinni tan olishga yaqin. Bu oddiy bir voqelik emas. Makron bu haqda Misrdan qaytgach, “France 5” telekanaliga bergan intervyusida so‘z ochdi. Fransiya prezidentining aytishicha, yozdagi konferensiyada Falastinni tan olish masalasini hal qilish rejalashtirilgan. Fransiyada bunday to‘siq yo‘qligini Makron o‘tgan yildayoq tasdiqlagandi. Yevropadagi lider davlatning mazkur qarorga kelishiga 2023 yilning 7 oktyabrdan buyon Isroilning G‘azoda qilayotgan g‘ayriinsoniy qilmishlari sabab bo‘ldi.

Eng muhimi Yevropada bunday tendensiya 2024 yilda ancha kuchaygan. Jumladan, o‘tgan yili 28 may kuni bir vaqtning o‘zida qit’adagi 3 davlat - Ispaniya, Irlandiya va Norvegiya Falastin davlatini rasman tan olgandi. Bu bilan Falastin davlatchiligini tan olgan davlatlar soni nihoyat 140 dan oshdi. O‘tgan yil 26 may kuni Norvegiya Tashqi ishlar vaziri Bryusseldagi uchrashuvda Falastin milliy ma’muriyati Bosh vaziri Muhammad Mustafoga tasdiqlovchi hujjatni taqdim etgan edi. U o‘shanda, agar boshqa davlatlar Norvegiyadan o‘rnak olsa, bu qaror Yaqin Sharqdagi mojaroni “tinch yo‘l bilan hal etish uchun katta turtki berishi” aytgandi. 

Ispaniya Bosh vaziri Pedro Sanches esa 28 may kuni o‘z mamlakati 1967 yilgi chegaralar ichida falastinlik mustaqil davlatini va uning poytaxti sifatida Sharqiy Quddusni tan olishini ma’lum qildi. Siyosatchi ushbu qarorni tarixiy deb atadi va u Madrid bu qaror Isroilga qarshi yo‘naltirilmaganligini ta’kidladi. Ispaniya qiroli Filipp VI 16 sentyabr kuni Falastin davlatining birinchi elchisining ishonch yorliqlarini rasman qabul qildi. Madriddagi Qirollik saroyida 2022 yilning may oyidan buyon diplomatik vakil sifatida faoliyat yuritgan Falastin elchisi Husni Abdulvohid Ispaniya qiroliga ishonch yorliqlarini topshirdi. Elchi Ispaniyaga Isroil davlatini so‘zsiz qo‘llab-quvvatlash tuzog‘iga tushmagani uchun minnatdorlik bildirgan.