“Қоғозда бошқа, амалда бошқа” – АҚШ Ўзбекистонда ногиронларга яратилган шароитлар ҳақида

Аввалроқ, АҚШ Давлат департаменти Ўзбекистондаги инсон ҳуқуқлари бўйича вазият юзасидан 2020 йил учун ҳисобот эълон қилгани ҳақида хабар бергандик. 

Ҳисоботда Ўзбекистонда ногиронларга яратилган шароитлар масаласига ҳам тўхталиб ўтилган. Унга кўра, Ўзбекистонда қонун ногиронларнинг камситилишини тақиқлайди, аммо ногиронлик асосида ижтимоий камситилиш юз бермоқда.

Таъкидланишича, ногиронлар учун биноларга, шу жумладан хусусий дўконлар ва ресторанларга кириш имкони бўлмаса, қонун жарима солишга имкон беради, аммо уни қай тартибда тўланиши тўғрисида ҳеч қандай маълумот мавжуд эмас. Масалан, сўнгги йилларда қурилган кўплаб ўрта мактабларда ташқи йўлаклар мавжуд, аммо ногиронлар аравачаси фойдаланувчилари ҳаракатини осонлаштирадиган ички тузилмалар йўқ. 

АҚШ ўз ҳисоботида Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёевнинг ўтган йилнинг 16 октябрида имзолаган ногиронлар ҳуқуқлари тўғрисидаги янги қонунини эслаган. Таъкидланишича, қонун халқаро стандартларга ва БМТнинг Ногиронлар ҳуқуқлари тўғрисидаги конвенцияси талабларига асосланган. Бошқа қоидалар қаторида “ногирон” ўрнига “имконияти чекланган шахс” атамаси киритилган. 

“Қонун ногиронлар учун яхшиланган имтиёзларни, шу жумладан ногиронлик тўғрисидаги аризани кўриб чиқиш муддатини 3 ойдан 10 кунгача қисқартиришни таъминлайди. Соғлиқни сақлаш вазирлиги ногиронларнинг тиббий хизматлардан фойдаланиш имкониятларини назорат қилади, Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги ногиронларни иш билан таъминлашга кўмаклашди”, дейилган ҳисоботда. 

АҚШ COVID-19 пандемияси ногиронлар учун атроф-муҳитни янада қийинлаштиргани ҳақида ҳам ёзган. Унга кўра, пандемия энди бошланган пайтда жамоат ва хусусий транспорт ҳаракатининг тўхтатилиши ногирон болалар ва катталар учун озиқ-овқат хавфсизлиги муаммоларини келтириб чиқарган. 

“Шу туфайли ногиронлар маҳалла қўмиталари томонидан эпизодик равишда ёрдам тариқасида берилган озиқ-овқат маҳсулотларига таяниб қолди”, дейилган хабарда.

Ҳисоботга кўра, ногиронларни камситиш ҳолатлари юзага келган, тахминан 8 500 нафар ёши катта ногиронлар иш билан таъминланган ва ногиронларнинг тахминан 75 фоизи қашшоқлик чегарасида яшайди. 

Ҳисоботда таъкидланганидек, Тошкент шаҳри ногиронлар учун 2500 та уй-жой ажратган. Ҳукумат ижтимоий инфратузилма объектлари, шаҳар зоналари ва аҳоли турар жойлари, аэропортлар, темир йўл станциялари ва бошқа иншоотларда ногиронларга кириш имкониятини таъминлашни талаб қилган, аммо ҳеч қандай давлат дастурлари амалга оширилмаган. 

“Кўзи ожиз ёки кўриш қобилияти чекланган ўқувчилар баъзида Совет даврида нашр этилган, эскирган брайл шрифтидаги китоблар асосида дарс ўтишади, аммо аниқ миқдордаги компьютерлар кўриш қобилияти чекланганлар учун мослаштирилган ва баъзи янги брайл китоблари мактабларга совға қилинган”, дейилган ҳисоботда. 

Таъкидланишича, давлат томонидан ажратилган квота тизими натижасида олий ўқув юртларида ногиронлар сони сезиларли даражада ошган. 2017 йилда фақат 50 нафар ногирон олий ўқув юртларига қабул қилинган. 2019 йилда уларнинг сони 1659 тани ташкил этган ва ўтган йил охирига келиб уларнинг сони 2200 тага етган.