“Чегара билмас мухбирлар” Каримов вафотидан кейинги даврдаги ОАВ учун шароитларга баҳо берди

Ўзбекистон матбуот эркинлиги бўйича 2024 йилги янги рейтингда 180 та давлат ичида 148-ўринни эгаллади. Бу ҳақда “Чегара билмас мухбирлар” (Reporters Without Borders) халқаро нодавлат ташкилоти томонидан эълон қилинган ҳисоботда маълум қилинди.

Қайд этиш жоиз, бу йил Ўзбекистон 2023 йилги рейтингдаги ўрнидан 11 поғона пастлади.

“Президент Ислом Каримовнинг 2016 йилда вафот этганидан сўнг ОАВ учун шароитлар деярли яхшиланмади ва ҳокимиятдагиларни танқид қилиш жуда мураккаблигича қолмоқда”, дейилади ҳисоботда.

Ҳисоботдан кўриш мумкинки, Ўзбекистон тўқ қизил рангда тасвирланган, яъни “жуда жиддий” ҳолатда.

Шунингдек, ҳисоботда 2024 йилдан бугунги кунга қадар 4 нафар журналист ҳибсга олингани келтирилган.

Қайд этилишича, расмийлар оммавий ахборот воситаларига қарши репрессив қонунларни тугатиш учун зарур бўлган ислоҳотларни ҳали амалга оширмаган. Цензура, кузатув ва ўз-ўзини цензура қилиш кенг тарқалган.

“Ўз мустақиллигини сақлаб қолиш учун айрим маҳаллий интернет нашрлар жиноий жавобгарликка тортилиш ва катта жарима тўлаш хавфи остида ОАВ сифатида расман рўйхатдан ўтишни истамайди”, дейилади ташкилотнинг Ўзбекистон ҳақидаги ҳисоботида.

Бундан ташқари, ушбу ҳисоботда блогер Отабек Сатторийга очилган иш ва 2022 йилда юз берган Нукусдаги тартибсизликларни ёритган журналистларга нисбатан бўлган босим ҳақида ҳам сўз борган.

Энг яхши ва энг ёмонлари

Сиёсий кўрсаткичнинг умумий пасайиши Жаҳон матбуот эркинлиги индексининг юқори қисмида жойлашган учликка ҳам таъсир қилди.

Ҳали ҳам биринчи ўринда Норвегия, аммо унинг сиёсий рейтингида пасайиш кузатилди. Cиёсатчилар оммавий ахборот воситаларини суд жараёнлари билан қўрқитишга уринган Ирландия (8-ўрин) Европа Иттифоқидаги етакчи мавқеини Данияга (2-ўрин), кейин Швецияга берди (3-ўрин).

Ўтган йилги индекснинг энг қуйи поғонасида жойлашган учта Осиё давлати – Вьетнам, Хитой ва Шимолий Корея ўз ўрнини сиёсий кўрсаткичлари кескин тушиб кетган уч давлатга берди: Афғонистон, Сурия ва Эритрея.

Шарқий Европа ва Марказий Осиёдаги ҳолат

Келтирилишича, Шарқий Европа ва Марказий Осиёда оммавий ахборот воситалари цензураси Россиянинг репрессив усулларига "ажойиб" тарзда тақлид қилиш, айниқса Беларусь (10 ўрин пастлаб, 167-ўринга тушди), Грузия (103-ўрин), Қирғизистон (120-ўрин) ва Озарбайжонда (13 ўринга тушиб, 164-ўрин) кучайган.

Кремлнинг таъсири Сербиягача етиб борди (7 поғонага тушиб, 98-ўрин).

“Бу ерда ҳукуматпараст ОАВлар Россия пропагандасини олиб боради ва расмийлар қувғундаги россиялик журналистларга таҳдид солмоқда. 2024 йилда Владимир Путин ҳайратланарли тарзда қайта сайланган Россия Украинада уруш олиб боришда давом этмоқда, бу оммавий ахборот воситалари экотизимига ва журналистлар хавфсизлигига катта таъсир кўрсатди”, дейилади ҳисоботда.

Бу йилги матбуот эркинлигида Қозоғистон 142-ўринда (ўтган йили 134-ўрин) қайд этилган. Тожикистон 155-ўрин (ўтган йили 153-ўрин), Қирғизистон 120-ўрин (ўтган йили 122-ўрин), Туркманистон 175-ўрин (ўтган йили 176-ўрин)да экани кўрсатилган.

Дунёдаги вазият

Халқаро миқёсда бу йил журналистларни ҳимоя қилиш тамойилларини, хусусан, БМТ Хавфсизлик Кенгашининг 2222-резолюциясини амалга оширишда халқаро ҳамжамият томонидан сиёсий ирода йўқлиги билан ажралиб туради. Ғазодаги уруш 2023 йил октябрь ойидан бери журналистлар ва оммавий ахборот воситаларига нисбатан рекорд даражадаги қонунбузарликлар билан қайд этилган.

100 дан ортиқ фаластинлик мухбирлар Исроил мудофаа кучлари томонидан ўлдирилган, қотилликларнинг камида 22 нафари иш пайтида содир бўлган.

Ишғол қилинган ва Исроилнинг доимий бомбардимонлари остида бўлган Фаластин 2024 йилги Жаҳон матбуот эркинлиги индексида 180 мамлакат ва ҳудудлар орасида 157-ўринни эгаллади, аммо журналистлар хавфсизлиги бўйича охирги 10 ўриндан жой олди.

Қайд этиш керак, бугун, 3 май – бутун дунёда Жаҳон матбуоти эркинлиги куни ҳисобланади.