Украинадаги уруш иқлим инқирозини ҳам кучайтирмоқда – олимлар

Украинадаги уч йиллик уруш давомида атмосферага деярли 230 миллион тонна карбонат ангидрид эквиваленти (CО2) чиқарилди - бир йилда 120 миллион автомобиль ёки Австрия, Венгрия, Чехия ва Словакияни биргаликда чиқарадиган бир хил миқдордаги иссиқхона газлари. Бу ҳақда бугун, 24 февраль куни Европа иқлим жамғармаси томонидан қўллаб-қувватланадиган иссиқхона газларини ҳисобга олиш ташаббусига таяниб, DPA ахборот агентлиги хабар берди.

Тадқиқотда Украина Атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва табиий ресурслар вазирлиги иштирок этди. Олимларнинг қайд этишича, чиқиндиларнинг энг катта улуши (38 фоиз) тўғридан тўғри ҳарбий ҳаракатлар – қуроллардан фойдаланиш, ёқилғи сарфи, истеҳкомларда бетон ва пўлатдан фойдаланиш оқибатида юзага келган.

Эмиссиянинг яна бир асосий манбаси (27 фоиз) урушда шикастланган бино ва иншоотларни реконструкция қилишдир. Иқлимга етказилган зарарни ўрмон ёнғинлари янада кучайтирмоқда, улар чиқиндиларнинг 21 фоизини ташкил қилади.

Уларнинг таъкидлашича, 2024 йилда қуруқ ёз туфайли ўрмонлар ўтган йиллардаги ўртача кўрсаткичдан икки баравар кўп ёниб кетган: 92,2 минг гектар – бу Берлин майдонидан каттароқдир.

Мутахассисларнинг таъкидлашича, иқлимга кейинги зарар халқаро ҳаво қатновининг узилиши билан боғлиқ, чунки кўплаб самолётлар Россия, Украина ва Беларусь устидан учмайди.

Бундан ташқари, улар энергетика инфратузилмаси объектларининг вайрон бўлиши оқибатида эмиссияларни ҳисобга олди. Бунга 2022 йил сентябрь ойида Болтиқ денгизи туби бўйлаб ўтувчи “Шимолий оқим” газ қувури шикастланганда юзага келган метан чиқиши ҳам киради.

Уч йиллик уруш давомида сайёрамиз иқлимига етказилган зарар 42 миллиард доллар баҳоланмоқда. Тадқиқотнинг етакчи муаллифи Ленард де Клеркнинг айтишича, бу урушнинг иқлимга таъсирини биринчи марта батафсил баҳолаш. 

“Энг яқин преседент АҚШ армиясининг Ироқ ва Афғонистондаги урушлар пайтида ёқилғи сарфини баҳолашидир. Бироқ, бу ҳисоб-китобга ўрмон ёнғинлари ёки биноларни таъмирлаш каби бошқа эмиссия манбалари киритилмаган”, дейди у.

Виадрина Европа университетининг Украина бўйича фанлараро тадқиқотлар ассоциацияси (KIU) ходими Сюзан Воршех ушбу уруш оқибатида юзага келган экологик ҳалокат кўламини улкан деб ҳисоблайди. Мисол тариқасида у 25 минг гектар ёниб кетган ўрмонни, 220 та хавф остида қолган ёки вайрон бўлган қўриқхоналарни ҳамда бир миллион гектарга яқин миналанган ўрмонлар ва ерларни келтиради. Украина Атроф-муҳитни муҳофаза қилиш давлат агентлигига таяниб, Воршех мумкин бўлган умумий зарарни 72 миллиард еврога баҳоламоқда.

Виадрина олимлари Украина ҳукумати ва нодавлат ташкилотлари вакиллари билан биргаликда уруш оқибатида экоцид - атроф-муҳитнинг оммавий вайрон бўлганлиги ҳақида далиллар тўпламоқда. Далилларни излаш айбдорларни жавобгарликка тортиш ва етказилган зарарни қоплаш талабларини қўйишга хизмат қилади.

Гаагадаги Халқаро жиноий суд экоцидни ҳали жиноят деб ҳисобламаяпти, бироқ Европа Иттифоқи ва БМТ аллақачон экологик жиноятларни у ерда кўрилган жиноятлар рўйхатига киритиш учун кампания олиб бормоқда.