Нега АҚШ-Россия музокараларига Саудия мезбонлик қилмоқда?

Саудия Арабистонининг Америка Қўшма Штатлари ва Россиянинг юқори даражадаги мулозимларини яқинлашув бўйича юқори даражадаги учрашувга мезбонлик қилиши подшоҳликнинг халқаро можароларда муваффақиятли воситачилик қила оладиган глобал актор бўлишга интилишини кўрсатади. Яна бир эҳтимолий мақсад эса бу урушдан кейинги Ғазо тақдири бўйича бўлажак музокараларда Ар-Риёдга қўшимча таъсир кучини беради. Бу ҳақда CNN ёзди.

“АҚШ ва Россия ўртасидаги сешанба кунги учрашувда подшоҳлик мезбонликдан ташқари воситачилик ролини ўйнашни кутмоқда”, деган Саудия Арабистони расмийси CNN телеканалига.

Саудия Арабистони жамоасини мамлакат миллий хавфсизлик бўйича маслаҳатчиси бошқаради.

Кремль матбуот котиби Дмитрий Песковнинг таърифича, бу музокаралар ўтказиладиган жой Қўшма Штатлар ва Россияга умуман мос келади.

Қайд этилишича, бир тарафдан, бу тадбирга мезбонлик қилиш Саудия валиаҳд шаҳзодаси ва Бош вазири Муҳаммад бин Салмон Ол Сауд учун ҳам ғалабани англатади. Чунки у ўзининг нефтга бой мамлакатини ва унинг фундаментал исломий ўтмишини улкан бойликдан юмшоқ куч ишлаб чиқаришга қодир бўлган давлатга айлантириш миссиясини амалга оширмоқда.

“Менимча, раҳбари Трамп ва Путин билан бундай яхши шахсий муносабатларга эга бўлган бошқа давлат йўқ. Тадбир нуфузли ва бу Саудиянинг юмшоқ кучини минтақавий ва глобал миқёсда кучайтиради”, дейди саудиялик шарҳловчи Али Шиҳаби.

Билдирилишича, буларнинг барчаси кенгроқ силжишнинг бир қисмидир. Сўнгги йилларда Саудия Арабистони “Vision 2030” – Саудия Арабистони иқтисодиётини нефтдан диверсификация қилиш бўйича валиаҳд шаҳзоданинг режасига эришишга ёрдам берадиган миллиардлаб сармояларни жалб қилиш умиди билан глобал можароларда бетарафлик сиёсатини ўзгартирди. Шаҳзода бин Салмон қўшни ҳусийлар билан йиллар давом этган урушдан сўнг Ямандан сезиларли даражада қайтди, у минтақавий рақиби Эрон билан алоқаларни тикламоқда, Хитой ва Россия билан яқин муносабатларни сақлаб келмоқда ва айни бир пайтда Ғарб билан ҳам яқин муносабатларини сақлаб қолмоқда.

Путин ва Трамп билан алоқалар

Халқаро бокс жанглари ва электрон мусиқа фестивалларига мезбонлик қилишдан ташқари, Саудия Арабистони глобал тинчликпарвар тимсолини яратиш учун ёрдам донорлари учрашувлари ва тинчлик конференцияларига ҳам мезбонлик қилишга интилиб келган. 2023 йил август ойида у 40 дан ортиқ давлат вакиллари иштирокида (Россиясиз бўлса ҳам) Украина бўйича икки кунлик тинчлик саммитига мезбонлик қилди ва ўша йилнинг февралида Украинага 400 миллион доллар ёрдам беришга ваъда берди.

Шаҳзода бин Салмоннинг музокараларда ваколатли воситачи сифатида кўтарилиши унинг АҚШ Президенти Дональд Трамп билан яқин муносабатларига боғлиқ. Чунки Трамп Саудия агентлари томонидан шарҳловчи Жамол Қошиқчи ўлдирилганидан кейин халқаро миқёсда четлаб ўтилган ёш шаҳзодани қўллаб-қувватлаган.

Шунингдек, 2017 йилда Трамп анъанани бузган ва биринчи халқаро президентлик ташрифи учун Саудия Арабистонини танлаган. 2020 йилги сайловда мағлуб бўлганидан кейин ҳам Саудия Арабистони Трамп билан яқин бизнес алоқаларини давом эттирди. Хусусан, Саудия Трампнинг куёви Жаред Кушнер раислигидаги фирмага 2 миллиард доллар сармоя киритди ва подшоҳликда Трамп минораларини қуриш режаларини эълон қилди.

Бундан ташқари, валиаҳд шаҳзода Қошиқчи қотиллигидан кейин шаҳзодани изоляция қилишдан бош тортган Россия Президенти Владимир Путин билан ҳам илиқ алоқаларга эга. Шаҳзода бин Салмон Украина босқинидан кейин Москвани яккалаштириш учун қилинган Ғарб босимига қаршилик кўрсатди ва жаҳон нефть таъминотини назорат қилиш учун Путин билан яқиндан мувофиқлаштиришни давом эттирди, ҳатто Байден маъмуриятининг 2022 йилда нефть қазиб олишни кўпайтириш ҳақидаги чақириқларини рад этиб, Россия томонида бўлди.

Путин подшоҳликка 2023 йилда ташриф буюрган ва Ар-Риёдни BRICS'га – АҚШнинг иқтисодий таъсирига қарши туришга интилаётган давлатлар блокига қўшилишга таклиф қилган.

Таҳлилчиларнинг фикрича, Саудия Арабистони муносабатларини қутблашган дунёда ҳимоя қилиш фойдали бўлган. Трампнинг Яқин Шарқдаги вакили Стив Уиткоффнинг айтишича, шаҳзода бин Салмон ўтган ҳафта америкалик ўқитувчи Марк Фогелнинг Россия ҳибсхонасидан озод этилишида “воситачи” бўлган. Саудия Арабистони қўшниси Бирлашган Араб Амирликлари билан бирга Украина ва Россия ўртасида бир қанча маҳбусларни алмашишда воситачилик қилишда ҳам муваффақият қозонган.

Ғазо тақдири ҳақидаги хавотир

Узоқ муддатда Саудия Арабистони Россия ва АҚШ ўртасидаги учрашувда воситачи ролидан фойдаланиб, долзарб минтақавий масала – Трампнинг АҚШ Ғазога эгалик қилиш ва унинг аҳолисини доимий равишда бошқа жойга кўчириш ҳақидаги мунозарали таклифига таъсир ўтказиши мумкин.

Шу ой бошида Трамп урушдан вайрон бўлган Ғазо секторини “Ривьера” услубидаги премиум уй-жой билан қайта қуриш ва унинг 2 миллиондан ортиқ аҳолисини доимий равишда бошқа жойга кўчириш орқали Яқин Шарққа тинчлик ўрнатиш ниятини илгари сурди.

north_east

Рубио “қора шаҳзода” билан учрашаркан, Исроил Трампнинг Ғазо бўйича таклифини олқишлади 

Араб давлатлари бу фикрни тезда рад этди. Шу ҳафтанинг охирида Саудия Арабистонида саммит бўлиб ўтади, унда қарши таклиф Трампга тақдим этилишидан олдин муҳокама қилинади.

“Президент Трампнинг Украина урушини тугатиш мақсадини қўллаб, Саудия Арабистони Вашингтонда хайрихоҳлик тўплаш учун яхши имкониятга эга. Жума куни мини-араб саммитига мезбонлик қилиши режалаштирилган подшоҳлик Ғазо тақдири бўйича АҚШ ва араб позициялари ўртасидаги тафовутни бартараф этишга ёрдам бериш учун Трамп маъмурияти билан ортиб бораётган захирадан фойдаланиши мумкин”, дейди Баҳрайндаги Халқаро Стратегик Тадқиқотлар Институтининг Яқин Шарқ сиёсати бўйича катта илмий ходими Ҳасан Алҳасан.

Қайд этилишича, келгуси тўрт йил шаҳзода бин Салмоннинг Трамп билан яқин муносабатларига таянишини кўриши мумкин. Аммо шаҳзода Америка Президентининг тажовузкор талаблари остида минтақавий манфаатларини мувозанатлаш учун ҳали ҳам қийин вазиятларда қолиши мумкин.

Трамп Саудия-Исроил муносабатларининг нормаллашишини истайди, аммо Яқин Шарқда Исроилнинг Ғазодаги ҳарбий кампаниясидан ғазаб кучайиб бораётган бир пайтда шаҳзода бин Салмон учун Фаластин давлатчилигига йўлни ҳимоя қилиш сиёсий жиҳатдан қайта кўриб чиқиладиган масала эмас ва бу ўзгармас.

“Фаластин халқи халқаро резолюцияларга мувофиқ қонуний ҳуқуқларига эга бўлмасдан туриб, барқарор ва адолатли тинчликка эришиш мумкин эмас, бунга аввалроқ АҚШнинг собиқ ва ҳозирги маъмуриятига аниқлик киритилди”, дейилади подшоҳлик Трампнинг Ғазо бўйича режасига нисбатан шу ой бошида қилган баёнотида.