Кулчадан тортиб метрлаб узунликдаги нонгача: Тожикистонда нон қандай ёпилади?

Бугун, 16 октябрь бутун дунё нон кунини нишонламоқда: байрам очликка қарши кураш бўйича халқаро фаолият билан шуғулланувчи БМТнинг Озиқ-овқат ва қишлоқ хўжалиги ташкилоти ташкил этилган кунга бағишланган. У 2006 йилда Новвойлар ва қандолатчилар халқаро иттифоқи ташаббуси билан ташкил этилган. Шу муносабат билан қўшни Тожикистонда нон ёпиш анъанаси қандай экани ва унда нималар кераклиги, уларнинг ўзбекча нонлар билан қандай ўхшашликлари борлиги ҳақида гаплашамиз.

Тожикистонликлар одатда буғдой унидан пишириладиган ясси нонларни истеъмол қилади. Ҳар бир минтақада ясси нонларни тайёрлашнинг ўзига хос усули бор, улар махсус печларда – тандир ёки танурада пиширилади.

Тожикча нонларнинг ўнлаб исмлари бор: чапоти, кулча, гирдача, фотир, қалама, оддий хамиртурушсиз пишириқ, ўт ва зираворлар қўшилган ясси ва ҳоказо.

Ҳудудларнинг деярли барча аҳолиси дўконларда нон сотиб олмайди, балки уни ўзлари тайёрлайди – энг оддийсидан тортиб то бой ва байрам учун аталганларигача.

Шу билан бирга, ҳамма деярли бир хил оддий рецептдан фойдаланади – ун, сув ва туз, фақат баъзи тожикистонликлар хамиртурушдан фойдаланади, аҳолининг айрими эса хамиртурушсиз хамир ёки шимгичли хамирдан фойдаланади. Аҳолининг бир қисми хамирга сариёғ ёки сут қўшади, айрим тожикистонликлар эса қўшмайди.

Тожикистонда нонга муносабат алоҳида, жуда ҳурматли. Улар нонсиз столда ўтиришмайди. Овқатлангандан сўнг, дастурхонда қолган барча майда ушоғи йиғиб олинади ва ҳеч қачон ахлатга ташланмайди.

Рашт гирдача

Рашт водийси аҳолиси, асосан, жуда катта ясси нон – гирдача пиширади. Айтиш керакки, бу борада вилоят қизлари моҳир. Ёшлигидан улар тандирда ясси нон пиширишга одатланган. Тўй-ҳашамларда ва бошқа тадбирларда барча аёллар – қўни-қўшни, қариндош-уруғлар йиғилиб, турли хил нон ва нон маҳсулотлари, жумладан, кулча, ясси пиширишда кўмаклашади.

Хатлон чапоти

Хатлон вилояти аҳолиси тез-тез чапоти пиширади – бу лаваш каби нозик ясси нон. Чапоти пишириш жараёни бошқа барча ясси нонлардан фарқ қилади ва жуда мураккаб: уни ҳамма ҳам пишира олмайди. Шунингдек, мамлакатнинг ушбу энг йирик ҳудуди аҳолиси шаҳар аҳолисига миллий таом – қуртоба тайёрлашда қўлланиладиган патир – сариёғли ясси нон пиширишни ўргатган. Патир шўрва билан жуда мазали, ҳатто чой билан тановул қилинса ҳам овқатдек туюлади.

Сўғд ясси нонлари энг гўзал ҳисобланади

Мамлакатнинг шимолий минтақаси аҳолиси турли хил нон маҳсулотлари пиширишда моҳир. “Xujan Panjshanbe” бозорида шундай хилма-хил ясси нонларни кўриш мумкинки, кўриб кўз қувнайди. Маҳаллий ясси нонлар ҳар хил ўлчам ва шаклларда бўлади ва ҳар доим ғайриоддий тарзда безатилган. Ҳатто ширин қовурилган ясси нонлар ҳам бор.

Ҳолва билан кулча

Помир аҳолиси ҳам тандир ва печларда оддий ясси нон пиширади. Одам борки, тўйда келинни эрининг уйига кузатиб қўяётганда ота-онаси ҳар доим янги уйга шу муносабат билан махсус тайёрланган кўп миқдорда кулча ва ҳолва жўнатишади.

Тарихдан

Нон биринчи марта милоддан аввалги 15 минг йил аввал Ўрта Осиёда тайёрланган. Сув билан аралаштирилган буғдой иссиқ тошларда пиширилган. Бугунги кунда у бутун дунёда энг машҳур таомлардан бири бўлиб, ҳар бир мамлакатда нонни тайёрлашнинг ўзига хос анъаналари мавжуд.

Мисол учун, Россияда булка ва жавдар нони анъанавий нонларга айланган, Яқин Шарқда – пита, Францияда – багет, Италияда – fokaccia ва чиабатта, Шимолий Кавказда – чурек.

Туркча нонлар ҳам машҳур бўлиб, Туркия ҳатто бу борада Гиннеснинг рекордлар китобига ҳам кирган. Мамлакат аҳолиси ҳар йили аҳоли жон бошига 200 килограмм нон истеъмол қилади.