Қозоғистон Роғун ГЭСдан электр энергияси сотиб олмоқчи

north_east

Роғун ГЭС ҳудудида жойлашган қабристонлар кўчирила бошланди

north_east

Роғун ГЭС етказган зарар қоплаб берилиши айтилди

Жорий йилнинг 2 октябрь куни Остона шаҳрида Тожикистон Энергетика ва сув ресурслари вазири Далер Жума ва Қозоғистон Энергетика вазири Ерлан Аккенженов ўртасида бўлиб ўтган учрашувда кенг кўламли масалалар муҳокама қилинди. Бу ҳақда Тожикистон Энергетика ва сув ресурслари вазирлиги хабар берди.

Учрашув Қозоғистон пойтахтида бўлиб ўтган уч кунлик (2-4 октябрь) Евроосиё форуми Қозоғистон энергия ҳафталиги – 2025 доирасида бўлиб ўтди.

“Қозоғистон томони Роғун ГЭСдан электр энергияси етказиб бериш бўйича ҳукуматлараро битимни имзолашга тайёрлигини маълум қилди”, дейилади хабарда.

Айни пайтда, Қозоғистон Энергетика вазирлиги матбуот хизматининг тушунтиришича, Роғун ГЭСдан электр энергияси етказиб бериш бўйича ҳукуматлараро келишув 2023 йилга мўлжалланган меморандумда кўзда тутилган.

“Биз ушбу келишувга энергетика тизимини мувозанатлаш, қишлоқ хўжалигини қўллаб-қувватлаш ва озиқ-овқат хавфсизлигини мустаҳкамлашга ёрдам берадиган кенг қамровли восита сифатида қараймиз”, деди Ерлан Аккенженов.

Шартнома нимани ўз ичига олади?

Тожикистон ва Қозоғистон ҳукуматлари ўртасида электр энергетикаси соҳасида ҳамкорлик тўғрисидаги битим лойиҳаси Тожикистон Адлия вазирлигининг ҳуқуқий ахборот порталида 2024 йилнинг ноябрида эълон қилинган эди.

Тожикистон ҳукумати ўз қарори билан мамлакатнинг тегишли идораларига шартнома лойиҳасини маъқуллаш ва имзолашни топширди.

Унда айтилишича, Роғун ГЭСдан режалаштирилган электр энергиясини етказиб бериш қўшни давлатларнинг транзитни амалга оширишдаги техник имкониятларидан келиб чиққан ҳолда давлатлараро электр узатиш линиялари орқали амалга оширилади.

Қозоғистон Энергетика вазирлигига қарашли Қайта тикланувчи энергия манбаларини қўллаб-қувватлаш ҳисоб-китоб молия маркази Роғун ГЭС билан электр энергияси етказиб бериш бўйича шартнома тузди. Шартнома 20 йилга мўлжалланган бўлиб, яна 10 йилга узайтирилиши мумкин.

Роғун ГЭСдан режали электр энергияси фақат Қозоғистон ягона электр энергияси тизимининг “Шимолий-Жануб” зонасида танқислик даврида таъминланади. Шартномада кўрсатилган электр энергиясини етказиб беришнинг тахминий режалаштирилган ҳажми сотувчи ва харидор ўртасида ҳеч қандай молиявий ёки бошқа мажбуриятларни келтириб чиқармайди.

Қозоғистон чегарасига электр энергияси транзити “Роғун ГЭС” АЖ томонидан амалга оширилади.

“Роғун гидроэлектр станцияси” АЖ томонидан етказиб бериладиган режали электр энергиясининг таннархи тасдиқланган кунлик етказиб бериш жадвалларига мувофиқ умумий ҳажмлардан келиб чиқиб, 1 киловатт/соат учун 3,4 АҚШ центи миқдорида (ноль фоиз ставка бўйича тўланган ҚҚСни ҳисобга олган ҳолда) белгиланади.

Транзит харажатлари қўшни Марказий Осиё давлатларидан Қозоғистон чегарасигача бўлган электр энергиясини транзит қилишда сотувчи томонидан қилинган харажатлардан келиб чиққан ҳолда аниқланади (сотувчи томонидан қилинган харажатларни тасдиқлаш шарти билан).

“Роғун ГЭС” АЖдан олинадиган электр энергияси нархи АҚШ Меҳнат департаменти ва АҚШ Статистика бюроси томонидан эълон қилинган АҚШ ишлаб чиқарувчилар нархлари индекси асосида йилига бир марта етказиб беришнинг иккинчи йилидан бошлаб индексланади.

Роғун ГЭС

Ўрнатилган қуввати 3780 МВт бўлган Роғун ГЭСи Марказий Осиёдаги энг йирик гидроэлектр станция бўлади.

ГЭС тўлиқ ишга туширилгач, йиллик электр энергияси ишлаб чиқариш ҳажми 14,5 миллиард кВт/соатдан ошиши кутилмоқда.

Станциянинг турбинали зали ҳар бирининг қуввати 630 МВт бўлган олтита блокдан иборат бўлади. Якуний блок 2029 йилда ишга туширилиши кутилмоқда.

Айни пайтда Роғун ГЭСининг 2018 ва 2019 йилларда ишга туширилган иккита агрегати паст қувватда ишламоқда.

Энергетика вазирлиги маълумотларига кўра, Роғун ГЭСи 2024 йилда 1,22 миллиард кВт/соат электр энергияси ишлаб чиқарган. Бу Тожикистонда ишлаб чиқарилган умумий электр энергиясининг 5,5 фоизини ташкил этади.

Роғун ГЭС Тожикистоннинг энг йирик энергетика лойиҳасидир ва у Вахш дарёсида жойлашган. ГЭС қурилиши дастлаб 1976 йилда бошланган, бироқ СССР парчалангач, тўхтатилган эди.

2016 йилда лойиҳа қайта тикланди ва у мамлакатнинг энергетика сиёсатида устувор йўналишга айланди.

Қурилиш якунлангач, Роғун ГЭС Марказий Осиёдаги энг йирик ГЭС бўлиб, 3600 МВт қувватга эга бўлади.

Тожикистон 2018 йилдан буён Ўзбекистонга электр энергиясини, асосан вегетацион мавсумда, икки томонлама келишувлар асосида етказиб келмоқда.

Янги шартнома икки давлатнинг Марказий Осиё умумий энергия тизими доирасида чуқур энергетик интеграцияга интилаётганини акс эттиради ва бутун минтақада барқарор энергия таъминотини таъминлаш учун асос яратади. 

Қайд этиб ўтиш жоизки, ушбу ГЭСнинг қад ростлашига Ўзбекистоннинг Биринчи Президенти Ислом Каримов қатъий қаршилик билдирган. Каримов бу лойиҳа ҳақида бир неча бор танқидий чиқишлар ҳам қилган.

Эслатиб ўтамиз, аввалроқ Тожикистон ва Ўзбекистон ҳукуматлари Роғун ГЭСдан 20 йил давомида электр энергияси етказиб бериш бўйича келишувга эришди.