Қандай қилиб Хитой сайёрадаги энг йирик автомобиль державасига айланмоқда?

Пекин автосалони тўрт йиллик танаффусдан сўнг очилди. Салон ҳеч қандай шубҳа қолдирмадики, хитойликлар қайтариб бўлмайдиган тарзда ўзларининг электромобилларига ўтишга қарор қилди. Қўшма Штатлар ва Европа ўзларини божлар билан арзон импортдан ҳимоя қилишга, автомобиль заводларини сақлаб қолишга уринишларига қарамай, Ғарбий бозорларни хитойликлар электромобиллари билан тўлдириб ташлади. Бу ҳақда BBC нашри ўзининг мақоласини эълон қилди. 

Пекин салонида хитойлик ишлаб чиқарувчилар 2 сонияда 100 км/соат тезликка эришадиган электромобилларни тақдим этди, секундига 1 километр тезликда қувват оладиган мўъжизавий аккумуляторларни кўрсатишди ва ҳатто келаси қишда учар машиналарга олдиндан буюртма беришга ваъда беришди.

Хитой автомобиль саноатининг жадал кенгайиши жаҳон бозорининг анъанавий етакчилари – немислар, японияликлар ва америкаликларни доғда қолдирди. 

Хитойликларнинг электромобиллар бозоридаги асосий рақобатчиси Илон Маскнинг Tesla'си эса кўргазмада умуман намойиш этилмайди.

Маск яқинда ҳукумат ҳимоясисиз Ғарб автомобиль саноати Хитойникига рақобатни бой беришидан огоҳлантирди.

"Хитой автомобиль ишлаб чиқарувчилари дунёдаги энг рақобатбардошдир. Ростини айтсам, агар савдо тўсиқлари бўлмаса, хитойликлар дунёдаги деярли барча рақобатчиларни шунчаки йўқ қилади, деб ўйлайман”, деган Маск январь ойида инвесторларга.

Ўтган йил охирида Tesla биринчи марта электр автомобиллар бозорида жаҳон етакчиси тожини йўқотди – Хитойнинг BYD компанияси кўпроқ автомобиль сотди. Хитойликларнинг босими остида Tesla нархларни пасайтиришга мажбур бўлгани сабабли даромадларини йўқотмоқда.

Тезроқ, яхшироқ ва кўпроқ

Хитойликлар моделлар сони бўйича ҳам, ишланмаларни ишлаб чиқаришга жорий этиш тезлиги бўйича ҳам Ғарб рақобатчиларидан устундир. Хитой автомобиллари ижтимоий тармоқлар билан интеграциядан тортиб, караоке ва автоматик ҳайдашгача бўлган имкониятларга тўла.

Бу йил Пекин автосалонида 278 та модель намойиш этилди, улардан 117 таси янги. Бозорда аллақачон юздан ортиқ ишлаб чиқарувчилар мавжуд, уларнинг йигирматаси йирик, қолганлари стартаплардир.

Рақобат ва хилма-хиллик тобора ортиб бормоқда: ўтган йили, масалан, смартфон бозори етакчилари Huawei ва Xiaomi электромобиллар ишлаб чиқаришни бошлади.

Тезлик, хилма-хиллик ва нархдаги йўқотиш оқибатида Ғарб ишлаб чиқарувчилари аввал Хитойда, кейин эса глобал тарзда бозорни йўқотмоқда.

Хитойда Volkswagen устунлик қилган, Mercedes,  Audi ва BMW ҳар доим ҳашаматли деб ҳисобланган. Аммо бу давр тезда ўтмишга айланиб бормоқда.

Ўтган йили Хитойда хорижда ишлаб чиқарилган автомобиллар савдоси улуши биринчи марта 50 фоиздан пастга тушди ва у тез пасайиб бормоқда – ҳозир 48 фоиз, икки йил аввал эса 57 фоиз эди.

Сайёранинг қолган қисмидан олдинда

Хитой дунёдаги энг йирик автомобиль бозори эканини ҳисобга олсак, бу улуш айниқса юқори. Апрель ойида Пекин автосалонининг очилиши арафасида, Хитой автомобиль бозори рамзий босқични босиб ўтди. Сотилган янги автомобилларнинг 50 фоиздан ортиғи электр (электр транспорт воситалари ёки плагин гибридлари) эди. Электрлаштиришга келсак, Хитой қолганлардан олдинда. Халқаро энергетика агентлиги прогнозларига кўра, 2024 йил охирига келиб Хитойда электромобилларнинг улуши 45 фоизни, Европада эса 25 фоизни, АҚШда эса атиги 11 фоизни ташкил этади.

Бу қисман давлат қўллаб-қувватлаши, зарядловчи қурилмаларнинг мавжудлиги ва истеъмолчиларнинг янгилик истаги билан боғлиқ. Аммо асосий сабаб – бу нарх. Ҳали нисбатан ёш бозордаги қаттиқ рақобат туфайли ишлаб чиқарувчилар шиддатли нарх урушларини олиб боришмоқда.

Натижада, электр моделларининг ярмидан кўпи бензин ва дизель аналоглари билан бир хил туради. Ғарбда электромобиллар ҳали ҳам транспорт воситаси эмас, балки ҳашамат бўлиб қолмоқда ва уларнинг нархи ички ёнув двигателлари билан анъанавийлардан юқори.

Хитойликлар бундан фойдаланишади. Энг йирик автомобиль ишлаб чиқарувчи BYD Atto 3 кроссоверини ички бозорда 20 минг долларга, Германияда эса 40 минг долларга сотади. Март ойида компания уй шароитида атиги 10 минг доллар турадиган Seagull EV (Honor Edition) седанини тақдим этди, Лотин Америкасида эса худди шу машинани 20 минг долларга сотишни режалаштирмоқда.

Келажак автомобиллари Ғарбга, ўтмишдаги машиналар Россияга боради

Хитойликлар на савдо тўсиқларидан, на Ғарбдаги рақобатдан қўрқмайди. АҚШ аллақачон Хитой автомобиллари учун 27,5 фоиз импорт тарифига эга ва Европа ўз бозорини ҳимоя қилишга қатъий қарор қилди.

Натижада ўтган йили Хитойдан Европага автомобиль импорти икки баравар кўпайди ва кейинги бир неча йил ичида, Европа Комиссияси прогнозларига кўра, Хитойда йиғилган электромобиллар (шу жумладан Tesla) улуши икки баравар кўпаяди ва агар чекловлар бўлмаса, 20 фоизга яқинлашади. 

Қайд этиш керакки, Хитой агрессив равишда жаҳон бозорини забт этмоқда. Ўтган йили у 1,2 миллион электр транспорт воситаларини экспорт қилди, бу 2022 йилга нисбатан 80 фоизга кўпдир. Умуман олганда, экспорт 58 фоизга ўсиб, 4,9 миллион автомобилни ташкил этди, бу Хитойни Японияни дунёдаги биринчи ўриндан сиқиб чиқаришга имкон берди. Бир йил аввал Хитой Германияни ортда қолдирди.

Хитой статистик маълумотларига кўра, Хитой автомобилларининг Россияга сотилиши ўтган йил давомида 500 фоиздан кўпроқ ўсди ва 800 минг донадан ошди. Урушдан олдинги Ғарб автомобиль ишлаб чиқарувчиларидан фарқли ўлароқ, хитойликлар ишлаб чиқаришни маҳаллийлаштирмоқчи эмас ва рақобат бўлмаганда тўғридан тўғри сотишдан максимал фойда олишмоқда.

Украина босқинидан сўнг Ғарбдан Хитойга бурилган Россия дунёдаги иккинчи йирик иқтисодиётга қарам бўлиб қолди. Бироқ, Ғарбдан фарқли ўлароқ, Хитой технологияни алмашиш, ишлаб чиқаришга сармоя киритиш, нефть ва газни рақобатбардош бозор нархларида сотиб олишга интилмайди.

Натижада Хитойда электромобилларнинг гуллаб-яшнаши ва Россияга автомобиль экспорти кўпайишига қарамай, электр инқилоб Россияни четлаб ўтмоқда. Агар Россия изоляциядан чиқса, у глобал автосаноатга етиб олиши керак.

Уруш туфайли мамлакат нафақат технология, ишлаб чиқариш ва инфратузилма (зарядлаш станциялари, кўргазма заллари, таъмирлаш) бўйича орқада қолмоқда, балки даромадни ҳам йўқотмоқда, чунки у асосан нефтни асосий харидори Хитой бўлган чет элда сотишдан олади ва электрлаштириш нефтга бўлган талабни пасайтиради.

Прогнозларга кўра, 10 йил ичида дунёда сотиладиган ҳар иккинчи автомобиль электромобиль бўлади, бу эса нефтга бўлган талабни кунига тахминан 10 миллион баррелга қисқартиради.