Асад оиласи қай тарзда бойлик тўплаган ва улар қаерда?

Суриянинг қочиб кетган собиқ раҳбари Башар Асад ва унинг оиласининг қанча пули борлигини ҳеч ким билмайди. АҚШ Давлат департаментининг 2022 йилги Конгрессга тақдим этган ҳисоботида энг яқин ва эҳтимолий рақамлар берилган. Бу Асад ва унинг рафиқаси Асманинг шахсий бойлиги 1 миллиард доллардан 2 миллиард долларгача (950 миллион евро ва 1,5 миллиард евро) бўлганини кўрсатмоқда.

Асад оиласи Дубай, Москва ва Лондонда кўчмас мулкка эга ва ўнлаб махфий банк ҳисоб рақамларига эга.

Масалан, Британия оммавий ахборот воситалари Сурияда фуқаролар уруши бошланганда, Буюк Британия расмийлари The Hongkong and Shanghai Banking Corporation халқаро банкининг Лондондаги филиалида 40 миллион фунт стерлинг (50 миллион доллар, 48 миллион евро) бўлган Асад ҳисобини музлатиб қўйгани ҳақида хабар берди.

Тахминан 1 миллиард долларлик шахсий бойлик Асад оиласи бойлигининг кичик бир қисми бўлиши мумкин. Бошқа спекулятив ҳисоб-китобларга кўра, кланнинг 200 тонна олтин ва 22 миллиард долларга яқин активлари бор. Баъзи шарҳловчилар ҳатто Асаднинг яширин активлари тармоғи ҳаммасини жамлагандан кейин 122 миллиард долларга тенг бўлиши мумкинлигини тахмин қилмоқда.

Мутахассислар Асаднинг “халқ одами” сифатида тарбиялангани, маҳаллий аҳоли эса унинг оиласи оддий машина ҳайдаб, оддий мактабларда ўқиганини айтган.

Расмийлар томонидан мусодара қилинган пул ва мол-мулк ҳақидаги маълумотлар ҳамда Асаднинг амакиваччалари Махлуфлар каби оила аъзолари билан боғлиқ суд ишлари Асад ва унинг яқинлари Сурия иқтисодидан қанча пул ундирганининг яна бир далилидир.

Мисол учун, у режим билан келишмагунча, Асаднинг амакиваччаси Рами Махлуф Башар Асаддан кейин Суриянинг энг бой одами бўлган, деб тахмин қилинади. Унинг бойлиги 5 миллиарддан 10 миллиард долларгача бўлган.

Махлуфнинг яна бир амакиваччаси Ҳофизнинг ҳам банк ҳисоби бўлган, 2016 йилда Швейцария ҳукумати пул ювишда гумон қилингани учун унга тегишли 3,2 миллион долларни музлатиб қўйган.

2017 йилда эса Испания ва Франция расмийлари Асаднинг амакиси Рифат Асадга тегишли 600 миллион еврога яқин мулкни мусодара қилган. Бунга меҳмонхоналар, ресторанлар ва бошқа кўчмас мулклар киради.

Асадлар қандай қилиб пул топган?

АҚШ Давлат департаментининг 2022 йилги ҳисоботида Асадлар мамлакатдаги деярли барча йирик иқтисодий операцияларда бевосита ёки билвосита иштирок этгани ёзилган.

Улар, шунингдек, гиёҳванд моддалар савдоси, қурол контрабандаси ва товламачилик билан шуғулланади ва бу фаолиятдан тушган даромадларни қонуний кўринадиган корпоратив тузилмалар ва нотижорат ташкилотлар орқали бошқаради.

Суриялик сиёсий иқтисодчи Карам Шаар ва сиёсатшунос Стивен Хейдеманн Брукингс институти учун 2024 йилги мақоласида “Унинг [Асаднинг] давлат раҳбари сифатида давлат сектори устидан сўзсиз ҳукмронлиги туфайли у давлат бизнесини ўзи назорат қилаётган фирмаларга йўналтириш учун назоратсиз кучга эга”, деб тушунтирилган.

Улар берган мисоллардан бири Асаднинг икки яқини томонидан бошқариладиган компанияга Суриянинг иккита энг йирик электр станциясини таъмирлаш бўйича ҳукумат шартномасини топшириш усулини кўрсатиб берди. Хабарларга кўра, қайта тикланиши учун уларни Ғарб санкцияларидан озод қилиш кўриб чиқилмоқда.

Ушбу икки экспертга кўра, сўнгги йилларда Асад даромад манбалари устидан ўз назоратини мустаҳкамлаган ва у афтидан иттифоқчилар ҳамда оила аъзоларининг бойликларини ўзи учун тўплашга уринган.

Бунга унинг миллиардер амакиваччаси Рами Махлуф билан 2020 йилги келишмовчилиги ҳам ҳам киради. Ўшанда Махлуф четлатилган, гўёки уй қамоғига олинган, Асад эса унинг молиявий империясини эгаллаб олган.

Асад оиласининг пуллари нима бўлди?

“Reuters” ахборот агентлигига кўра, Башар Асад Сурияни шошилинч равишда тарк этганини ҳаттоки ўзининг энг яқин ёрдамчилари ёки оила аъзоларига ҳам айтмагани аниқ. Саратон касаллигидан даволанаётган рафиқаси Асма Асад эса аллақачон уч фарзанди билан Россияда эди.

Асаднинг уйлари ва офисларига кирган сурияликлар томонидан суратга олинган видеолар оила жуда кўп нарсаларни, жумладан, қимматбаҳо мебеллар, дизайнерлик буюмлари ва ҳашаматли машиналар, жумладан Ferrari, Lamborghini ва Rolls-Royce билан тўлдирилган гаражни қолдирганини кўрсатади.

Британиянинг “Financial Times” газетаси хабар беришича, 2018-2019 йиллар оралиғида Сурия Марказий банки Москва жануби-ғарбидаги Внуково аэропортига 250 миллион долларлик нақд пул ўтказган.

Газета аввалроқ Асадлар Москвада камида 18 та ҳашаматли квартирага эгалик қилгани ҳақида ҳам хабар берган эди. Катта оила 2018-2019 йиллар давомида Россияда қўшимча активларни сотиб олган.

Ушбу пуллар нима бўлади?

Агар Асадлар турли ташкилотлар томонидан берилган бойликнинг атиги бир қисмига эга бўлсалар ҳам, бу рақамлар оддий сурияликларнинг иқтисодий аҳволи билан таққосланганда жуда ачинарли ҳолатда.

Фуқаролар уруши бошланганидан бери Суриянинг миллий даромади ёки ялпи ички маҳсулоти тахминан 9 миллиард долларга камайди ва Жаҳон банкининг сўнгги ҳисоб-китобларига кўра, 2024 йил охиригача янада қисқариши кутилмоқда. 2022 йил ҳолатига кўра, қашшоқлик аҳолининг 69 фоизига таъсир қилади – бу тахминан 14,5 миллион сурияликка тенг.

Суриядаги баъзи ҳуқуқ ташкилотларига Асаднинг бойликларини топиб, уларни қайтариб бериш талаби қўйилган.