Трампнинг вариантлари Зеленскийни қулата оладими?

Трампнинг одамлари Украинада Зеленскийнинг ўрнини босиши мумкин бўлган муқобил номзодлар билан алоқа қиляпти. Бу ҳақда дастлаб “Politico” нашри хабар берганди. Кейинчалик мазкур хабарни украиналик сиёсатчиларнинг ўзлари ҳам тасдиқлади.

Трамп жамоаси Украина аҳолиси Россия босқини ва коррупциянинг юқори даражасидан чарчаган, деган тахминлар билан Зеленскийнинг ҳокимияти охирлаб бораётганига ишонаётгани айтилади. Сўнгги йилларда Украина сиёсатида йирик фигуралар сифатида кўриладиган Юлия Тимошенко ва Пётр Порошенко мазкур алоқаларга изоҳ берди. Аммо улар амалдаги ҳокимиятга қарши бирон бир гап айтмаган. Аксинча босқин шароитида президентлик сайловлари ҳақида гап-сўз бўлмаслиги ва АҚШ маъмурияти билан суҳбатларда эҳтимолий сайловлар масаласи кўтарилмаганини айтишди. Аммо шундай бўлсада, Трамп маъмуриятининг Украина президентлиги учун муқобил вариантлар билан музокаралари барибир шубҳали. Айниқса бундай гап-сўзлар Зеленский ва Трампнинг Оқ уйдаги тортишувидан кейин чиқаётгани қатор саволларни ўртага ташлаши табиий. Қуйида шулар ҳақида атрофлича сўз юритилади.

Нималар ҳақида гаплашилган?

АҚШнинг мазкур қадами Зеленскийни ағдариш кампанияси сифатида талқин қилингани ортидан Украина мухолифати етакчилари Оқ уй билан ўрталарида бўлган музокаралар амалдаги давлат раҳбарини ҳокимиятдан йиқитиш режаси эмаслигини таъкидлашди. Украина мухолифати етакчилари Дональд Трамп атрофидагилар билан музокаралар ўтказганликларини тасдиқлади, бироқ улар Оқ уйнинг Владимир Зеленскийни ҳокимиятдан четлатиш режасининг бир қисми эканини рад этди.

Собиқ президент Пётр Порошенко Трампнинг уруш даврида сайлов ўтказиш ҳақидаги талабига қарши эканини маълум қилди. 2019 йилги президентлик сайловида Зеленскийга сенсацион тарзда имкониятни бой берган Порошенко кейинги сайлов ҳарбий ҳолат тугагандан кейингина ўтказилиши кераклигини айтди.

АҚШ билан алоқага киришган ва Зеленскийга рақиб бўлиши мумкин бўлган яна бир сиёсатчи, Украинанинг собиқ бош вазири Юлия Тимошенко ҳам Порошенконинг сўзларини такрорлаб, босқин давом этаётган бир пайтда сайловларга қарши эканини айтди. Тимошенконинг сўзларига кўра, бу музокаралар “тинчликни таъминлашга ёрдам берадиган иттифоқчилар билан алоқаларнинг” бир қисмидир.

“Politico”нинг ёзишича эса, ушбу махфий муҳокамалар Оқ уй томонидан Зеленскийни лавозимидан четлаштиришга уриниш доирасида бўлиб ўтган ва унда Трамп жамоасининг тўрт нафар юқори мартабали мулозими иштирок этган. Бу музокарларда АҚШ вакиллари Украинада яқин келажакда сайлов ўтказиш имконияти бор ёки йўқлиги масаласини ўртага чиқаргани айтилмоқда. Бир сўз билан айтганда, юқорида таъкидланганидек, улар Украина Президентининг кейинги сайловларда мағлуб бўлишига ишонмоқда. Аммо асл ҳолат қандай? Бугун Зеленский ҳокимияти улар тахмин қилганчалик заифлашганми? Рақамлар бу ҳақда қаерга ва нимага ишора қиляпти?

Украиналикларнинг ундан ҳафсаласи пирми?

Баъзи фикрлар ва сўровлар АҚШнинг янги маъмурияти бу борада “чучварани хом санагани”га ишора қиляпти. Британиянинг сайловлар бўйича соровномалар ўтказишга ихтисослашган “Survation” тадқиқот марказининг сўнгги маълумотларига кўра, Зеленский Украинадаги энг машҳур сиёсатчи бўлиб қолмоқда. Ҳатто Оқ уйдаги жанжал, бунинг ортидан юз берган дипломатик инқироз ва Трампнинг сўнгги пайтларда унга қилган риторик ҳужумлари унинг зарарига эмас, аксинча фойдасига ишлаган. Мазкур ҳафтадаги “Survation” тадқиқот маркази сўровномасига кўра, Зеленскийнинг рейтинги 44 фоизни ташкил этади. Бу Трампнинг бундан бир неча кунлар илгари Зеленскийнинг рейтинги ҳақида айтган фоиздан 10 баробар кўпдир. Ҳудди шу сўровнома натижасига кўра, АҚШ вакиллари томонидан қўллаб-қувватланаётгани иддао қилинган Порошенко 10 фоиз, Тимошенко эса 5,4 фоизлик кўрсаткичга эга. Ҳатто потенциал номзодлар орасидаги яна бир эҳтимолий вариант, Украина Қуролли кучлари собиқ бош қўмондони, айни дамда эса мамлакатнинг Буюк Британиядаги элчиси Валерий Залужний ҳам Зеленскийдан 20 балл ортда қолган. Аммо у шу кунгача ўтказилган бошқа сўровларда Зеленскийдан анча юқори рейтингда келаётганди. Шундай бўлишига қарамай, Қуролли кучларнинг собиқ раҳбарининг ҳозирги хатти-ҳаракатлари у ҳокимият учун курашга интилмаётгандек тассурот уйғотмоқда. Чунки Залужний айни дамда Трамп маъмутиятининг ашаддий танқидчисига айланган. У ўтган куни Трампни Ғарб бирлигини бузишда айблади ва бугун АҚШ Европа хавфсизлиги борасида ўз мажбуриятларини бажаришдан бош тортаётгани туфайли яқин келажакда НАТОнинг йўқ бўлиб кетиш хавфи ҳақида огоҳлантирди. 

АҚШ Украинанинг кучсиз мухолифати билан музокаралар бошлагани ва унинг бу қадами ҳеч қандай натижага олиб келмаслиги таъкидланмоқда. Хусусан, Киев иқтисод мактаби директори, иқтисодий тараққиёй, савдо ва қишлоқ хўжалиги вазирлигининг собиқ раҳбари Тимофей Милованов Трамп мамурияти Порошенко ва Тимошенко билан гаплашганини уларнинг Украина ичидаги ҳолатдан умуман бехабар эканининг яққол исботи дея таъкидлади. Аммо Порошенко ва Тимошенкони имкониятлари айни дамда жуда пастлигига қарамай, АҚШ вакиллари  улар билан алоқа ўрнатганининг асосий сабаби шундаки, Оқ уй бугун Украина президентлигига асосий номзодлар орасида айнан уларгина АҚШ билан муносабатларда эгилувчан ва муросага келишга мойил деб ҳисобламоқда. Чунки асосий номзодлардан бири Залужнийнинг бугунги позицияси қандай экани юқорида айтилди. Агар Трампда ростдан ҳам Зеленскийни қулатиш истаги бўлса, бугун унда шу икки номзоддан бошқа вариантлар йўқ.

Зеленскийни қулатиш ҳақида АҚШдан баъзи сигналлар

Трамп вакиллари Зеленскийга, агар у АҚШнинг босқинни тезроқ тўхтатиш режасини тўлиқ қўллаб-қувватламаса, истеъфога чиқишни таклиф қилмоқда. Кўпчиликка маълум бўлганидек, Трампнинг бирон бир хавфсизлик кафолати, жумладан Украинага қўшин юборишсиз унинг минерал бойликларига эга чиқиш истаги бу режанинг асосий қисмидир. Ой уйда ўзини ҳудди ўз уйидагидек ҳис қилаётган ва Овал кабинетни “болалар майдончаси”га айлантирган Илон Маск ҳам Зеленский ҳокимият кетиши лозимлигини очиқ тарғиб қилмоқда. Унинг сайловлар ўтказилиши ва бунда Зеленский мағлуб бўлишига ишончи комил.

Аввалроқ эса АҚШ Конгресси Вакиллар палатаси спикери Майк Жонсон Оқ уйдаги жанжалдан сўнг, Зеленскийга таҳдидли мессеж йўллади. У Украина Президенти “ўзига келиб, миннатдорлик билан” музокаралар столига қайтиши ёки бошқа бировга ҳокимиятни топшириши керак деган баёнот билан чиқди. Жонсоннинг айтишича, АҚШ ва Украина ўртасидаги ноёб ер металлари бўйича келишув хавфсизлик кафолатларини ўз ичига олади ва агар имзоланса, шартнома Украина учун “маълум даражадаги хавфсизлик”ни таъминлайди. Унинг айтишича, келишув имзолангандан сўнг Украина АҚШ билан иқтисодий ҳамкорликка киришади, Вашингтон эса ҳар доимгидек ўз манфаатлари ва сармояларини ҳимоя қилади. Содда қилиб айтганда, Жонсон Украина учун асл хавфсизлик кафолати у ерда АҚШ қўшинларининг бўлиши эмас, балки АҚШ сармоясининг мавжудлигида, деган қарашни илгари сурди. Вице-президент Жеймс Дэвид Вэнс ҳам айнан шу фикрни такрорлаганди. Европа мамлакатлари Лондонда фавқулодда саммит ташкил қилиб, Украинага тинчликпарвар қўшин киритишни муҳокама қилиши фонида Вэнс “бир неча 10 йилликлар ичида ҳеч бир ҳарбий ҳаракатда қатнашмаган қайсидир давлатларнинг қўшинларидан кўра, АҚШнинг Украинадаги сармояси расмий Киев учун энг кучли хавфсизлик кафолати” бўлишини айтганди.  

Зеленский қулаши мумкинми?

2019 йилги президентлик сайлови икки роундга чўзилганди. Биринчи раундда украиналиклар ва дунёга “Халқ хизматчиси” сериали орқали танилган янги номзод Владимир Зеленский собиқ президент Пётр Порошенкодан икки баробар фарқ билан устун келиб иккинчи босқичга фаворит сифатида ўтишга муваффақ бўлди. Ўртадаги фарқ анча катта бўлиб, 30 фоизга 15 фоизни ташкил қиларди. Иккинчи раундда эса овозлар фоизи ўртасидаги фарқ янада катталашиб кетди. Зеленский украиналик сайловчиларнинг 72 фоиз овозини олган ҳолда Пётр Порошенкодан 3 баробар фарқ билан ўзиб кетиб, мамлакат Президентига айланди.

Ўша йилги парламент сайловлари ҳам у учун жуда омадли келди. Ўша пайтда асос солинганига энди 1 йил тўлган Зеленскийнинг “Халқ хизматчиси” партияси ёши ўзидан анча катта бўлган партияларни тўлиқ тормор қилди. 450 ўринли Олий Раданинг 235 та ўрни “Халқ хизматчиси” партияси томонидан банд қилинди. Бу узоқ йиллик сиёсатчилар, жумладан Юлия Тимошенко ва Пётр Порошенко учун қақшатқич мағлубият эди.

Бугун уларнинг фракцияси Олий Радада жуда кам ўринларга эга. Хусусан, Порошенкога қарашли “Европа бирдамлиги” партияси Украина парламентида 27 та ўринга эга бўлса, Тимошенконинг “Батькивщина” партияси ундан ҳам камроқ, аниқроғи 24 та жойни эгаллаган, холос. Бундан ташқари, АҚШ билан доимий мустақил мулоқотда бўлиши айтиладиган Александра Устинова бошчилигидаги “Голос” мухолифат фракцияси ҳам Олий Радада атиги 20 та ўринни банд  қилган. Булар Украинада Зеленскийга рақобат туғдириши мумкин бўлган асосий гуруҳлардир. Лекин юқорида келтирилган рақамлардан кўриниб турибдики, уларнинг Олий Рададаги ўринлари умумий қилиб қўшиб ҳисобланган тақдирда, Зеленскийнинг “Халқ хизматчиси” партиясининг ярми тугул, ҳатто 3/1 қисмига ҳам етмайди. 235 га 71. 

Сайловларга келадиган бўлсак, у 2024 йилдаёқ ўтказилиши керак эди. Аммо босқин остидаги мамлакатда бундай улкан сиёсий жараённи ўтказиш имконсиз. Шу боис Рада 2023 йилдаёқ босқин тугагандан кейингина сайловлар ўтказилиши ҳақида меморандум қабул қилди. Конституцияга кўра, мамлакатда эркин демократик сайловлар ҳарбий ҳолатдан кейин 180 кун ичида кечиктирилмай ўтказилиши керак. Ана ўшандагина Зеленскийнинг қолиши ёки кетиши маълум бўлади.

Бугунги АҚШ маъмурияти эса босқин ва коррупция туфайли унинг легитимлиги жиддий шикастланганига ишонмоқда. Аммо Зеленскийнинг рейтинги борасида Трамп маъмурияти қайси манбалардаги маълумотларга асосланаётгани Трампнинг оғзидан 4 фоиз деган сўз чиққанидан маълум. Асл ҳолат эса мутлақо бошқача бўлишининг эҳтимоли юқори. Тўғри, айни дамда кўпчилик сўровларга кўра, Зеленскийнинг имконияти Валерий Залужнийдан паст баҳоланяпти. Бироқ бугун унга фақат Залужний рақобатчилик қилиши мумкин. Трамп маъмурияти умид боғлаётган Порошенко ёки Тимошенко эмас. Аммо барибир Зеленский иккинчи муддатга сайланиш учун катта имкониятларни сақлаб қолмоқда. Чунки Зеленский Россия босқинининг илк кунларида, кўпчилик тахмин қилганидек, мамлакатни ташлаб қочмади. Ғарбнинг етакчи мамлакатлари томонидан таклиф қилинган сиёсий бошпаналарга қўл силтагани бугун кўпчиликка маълум. Кўп эҳтимол шу факторнинг ўзи кейинги президентлик сайловларида унинг устунлигини таъминлашга етарлича ёрдам бериши мумкин.