Ular bosqinchimi yoki ahmoq? – Sherzodxon Qudratxo‘ja o‘zbek tilini bilmaydigan fuqarolar haqida

“Xalqaro press-klub” nodavlat tashkiloti raisi, Jurnalistika va ommaviy kommunikatsiyalar universiteti rektori Sherzodxon Qudratxo‘ja "Alter Ego" nashriga bergan intervyusida xorijdagi o‘zbeklar va o‘zbek tilini bilmaydigan fuqarolar haqida gapirdi.

“Endi bizni “qora yuzli, qora tanli” deb ataydiganlarga, yigitlarimizni ketishga majburlayotganlarga javob bermoqchiman. Bu meni xafa qiladi. Ular mehnat muhojirlarimizni ko‘chirishni taklif qilmoqdalar. Nega ular buni 1941-1945 yillarda aytmadilar? O‘zbekistonda 4,5 million kishi yashagan, shundan 1,5 millioni frontga ketgan. Bu yerda kampirlar, chollar, yosh bolalar va ayollar qolishdi. 12 yashar bolalar stanoklar oldida turishgan. 1,5 million o‘zbek urushga ketdi. Ularning yarmi qaytmadi.

Nega ular: “Hoy, qora "eshak"lar, bu yerda nima qilib yuribsizlar?" demadi. Nega ular o‘shanda bizni kelgindilar demadi? Nega biz o‘zbeklar mayiz, o‘rik, qovun yig‘ib, hammasini quritib, frontga jo‘natdik? O‘zbekiston bo‘ylab, Toshkent atrofida 20 ga yaqin shifoxona bor edi. Harbiy xizmatchilar Rossiya, Belarus va Ukrainaning turli burchaklaridan jo‘natildi. Shomahmudovlar oilasini bilasiz, ular 14–16 nafar bolani boqib olgan – bir yahudiy, bir rus ham bor edi. Nega o‘shanda kim o‘zbek, kim rus ekanligini aytishmadi? 

Men ruslarga juda yaxshi munosabatdaman. Men rus maktabida o‘qiganman. Lekin men bugun O‘zbekiston haqida bunday gaplarni qabul qila olmayman. 1966 yilda, zilziladan so‘ng, ko‘pchilik bu yerga yordam berish uchun kelgan. Belarus, Ukraina, Rossiyadan ham Toshkentga ko‘plab odamlar keldi. Ko‘pchilik shu yerda qoldi. Ammo ular bizning tilimizni 40-60 yildan beri o‘rganmagan.

Karl Marks ta’kidlaganidek, o‘zi yashayotgan mamlakatning tilini ikki kishi bilmasligi mumkin: birinchisi — bosqinchi, ko‘pchilikning nazdida ular bosqinchidir, ikkinchisi ahmoq, o‘ylay olmaydigan, o‘qiy olmaydigan odam. Shunday ekan, o‘zlari bir xulosa chiqarsinlar. Xo‘sh, ular bosqinchimi yoki ahmoq? Xafa bo‘lishmasin”, deydi Sherzodxon Qudratxo‘ja.

Jurnalistning qayd etishicha, xorijga safarlari chog‘ida inson ona tilidagi ma’lum so‘z yoki iboralar jarangini yanada teranroq his qiladi.

“Men taxminan 15-16 tilda bemalol so‘zlasha olaman. Men buni hech bir davlatda yashamaganligimga qaramay aytyapman. O‘zbekistonda yashaydilar, 100 yil yashaydilar. Men yurtimizda yashaydigan, palov, somsalarimizni yeydigan, bizni juda yaxshi ko‘radigan, hurmat qiladigan, lekin tilimizni bilmaydigan insonlarni aytyapman. Bu kimgadir yoqmasa kerak, lekin menimcha, bu yo ahmoqlik yoki o‘zbeklarga nisbatan mustamlakachilikning takabburona munosabatining davomi”, deydi rektor.

Shu bilan birga Sherzodxon Qudratxo‘ja bunga o‘zbeklarning o‘zlari ham aybdor ekanini qo‘shimcha qildi.

“Biz juda mehribonmiz. Biz juda mehmondo‘st, juda yumshoqmiz. Biror kishini ko‘rsak, tilimizni unutamiz. Bu ham bizning aybimiz. Turklarda ham koreyslarda ham bunday odat yo‘q.

Umuman, siz bilan men ham o‘zbek tilida gaplashishimiz kerak. Sizni hurmat qilganim uchun (suhbatdosh Kirill Altman – tah.) rus tilida suhbatlashayapman. 5-6 yildan beri rus tilida gaplashmayman. Bu mening birinchi suhbatim. Ko‘pchilik meni rus tilida o‘z fikrini bildira olmaydi, deb o‘ylaydi. Men Bulgakov va Chexov bilan gaplasha olaman. Ular xotirjam bo‘lishsin, men rus tilida ajoyib gapiraman. Va menda rusofobiya yo‘q, menda oddiy tahlil bor. Lekin ular boshqacha fikrda ekanliklarini ko‘rsatishdi”, deydi Sherzodxon Qudratxo‘ja.

O‘zbekistonda yashayotgan inson o‘zbek tilini hurmat qilishi kerak. Bu bizning o‘zbeklarga ham tegishli, ular ham hukmini o‘zgartirishi kerak. Siz yashayotgan joyning tilini bilishingiz kerak. Bu hurmatdir”, deya xulosa qilgan jurnalist.

Eslatib o‘tamiz, avvalroq Rossotrudnichestvo rahbari Sherzodxon Qudratxo‘ja bilan barcha aloqalarni uzgani haqida xabar bergan edik.

Sarvar Xurramov