Улар босқинчими ёки аҳмоқ? – Шерзодхон Қудратхўжа ўзбек тилини билмайдиган фуқаролар ҳақида

“Халқаро пресс-клуб” нодавлат ташкилоти раиси, Журналистика ва оммавий коммуникациялар университети ректори Шерзодхон Қудратхўжа "Alter Ego" нашрига берган интервьюсида хориждаги ўзбеклар ва ўзбек тилини билмайдиган фуқаролар ҳақида гапирди.

“Энди бизни “қора юзли, қора танли” деб атайдиганларга, йигитларимизни кетишга мажбурлаётганларга жавоб бермоқчиман. Бу мени хафа қилади. Улар меҳнат муҳожирларимизни кўчиришни таклиф қилмоқдалар. Нега улар буни 1941-1945 йилларда айтмадилар? Ўзбекистонда 4,5 миллион киши яшаган, шундан 1,5 миллиони фронтга кетган. Бу ерда кампирлар, чоллар, ёш болалар ва аёллар қолишди. 12 яшар болалар станоклар олдида туришган. 1,5 миллион ўзбек урушга кетди. Уларнинг ярми қайтмади.

Нега улар: “Ҳой, қора "эшак"лар, бу ерда нима қилиб юрибсизлар?" демади. Нега улар ўшанда бизни келгиндилар демади? Нега биз ўзбеклар майиз, ўрик, қовун йиғиб, ҳаммасини қуритиб, фронтга жўнатдик? Ўзбекистон бўйлаб, Тошкент атрофида 20 га яқин шифохона бор эди. Ҳарбий хизматчилар Россия, Беларусь ва Украинанинг турли бурчакларидан жўнатилди. Шомаҳмудовлар оиласини биласиз, улар 14–16 нафар болани боқиб олган – бир яҳудий, бир рус ҳам бор эди. Нега ўшанда ким ўзбек, ким рус эканлигини айтишмади? 

Мен русларга жуда яхши муносабатдаман. Мен рус мактабида ўқиганман. Лекин мен бугун Ўзбекистон ҳақида бундай гапларни қабул қила олмайман. 1966 йилда, зилзиладан сўнг, кўпчилик бу ерга ёрдам бериш учун келган. Беларусь, Украина, Россиядан ҳам Тошкентга кўплаб одамлар келди. Кўпчилик шу ерда қолди. Аммо улар бизнинг тилимизни 40-60 йилдан бери ўрганмаган.

Карл Маркс таъкидлаганидек, ўзи яшаётган мамлакатнинг тилини икки киши билмаслиги мумкин: биринчиси — босқинчи, кўпчиликнинг наздида улар босқинчидир, иккинчиси аҳмоқ, ўйлай олмайдиган, ўқий олмайдиган одам. Шундай экан, ўзлари бир хулоса чиқарсинлар. Хўш, улар босқинчими ёки аҳмоқ? Хафа бўлишмасин”, дейди Шерзодхон Қудратхўжа.

Журналистнинг қайд этишича, хорижга сафарлари чоғида инсон она тилидаги маълум сўз ёки иборалар жарангини янада теранроқ ҳис қилади.

“Мен тахминан 15-16 тилда бемалол сўзлаша оламан. Мен буни ҳеч бир давлатда яшамаганлигимга қарамай айтяпман. Ўзбекистонда яшайдилар, 100 йил яшайдилар. Мен юртимизда яшайдиган, палов, сомсаларимизни ейдиган, бизни жуда яхши кўрадиган, ҳурмат қиладиган, лекин тилимизни билмайдиган инсонларни айтяпман. Бу кимгадир ёқмаса керак, лекин менимча, бу ё аҳмоқлик ёки ўзбекларга нисбатан мустамлакачиликнинг такаббурона муносабатининг давоми”, дейди ректор.

Шу билан бирга Шерзодхон Қудратхўжа бунга ўзбекларнинг ўзлари ҳам айбдор эканини қўшимча қилди.

“Биз жуда меҳрибонмиз. Биз жуда меҳмондўст, жуда юмшоқмиз. Бирор кишини кўрсак, тилимизни унутамиз. Бу ҳам бизнинг айбимиз. Туркларда ҳам корейсларда ҳам бундай одат йўқ.

Умуман, сиз билан мен ҳам ўзбек тилида гаплашишимиз керак. Сизни ҳурмат қилганим учун (суҳбатдош Кирилл Альтман – таҳ.) рус тилида суҳбатлашаяпман. 5-6 йилдан бери рус тилида гаплашмайман. Бу менинг биринчи суҳбатим. Кўпчилик мени рус тилида ўз фикрини билдира олмайди, деб ўйлайди. Мен Булгаков ва Чехов билан гаплаша оламан. Улар хотиржам бўлишсин, мен рус тилида ажойиб гапираман. Ва менда русофобия йўқ, менда оддий таҳлил бор. Лекин улар бошқача фикрда эканликларини кўрсатишди”, дейди Шерзодхон Қудратхўжа.

Ўзбекистонда яшаётган инсон ўзбек тилини ҳурмат қилиши керак. Бу бизнинг ўзбекларга ҳам тегишли, улар ҳам ҳукмини ўзгартириши керак. Сиз яшаётган жойнинг тилини билишингиз керак. Бу ҳурматдир”, дея хулоса қилган журналист.

Эслатиб ўтамиз, аввалроқ Россотрудничество раҳбари Шерзодхон Қудратхўжа билан барча алоқаларни узгани ҳақида хабар берган эдик.

Сарвар Хуррамов