So‘mning qadrsizlanishi omonatlarga qanday ta’sir qildi?

Joriy yilning iyul-avgust oylarida ichki va tashqi omillar ta’sirida xorijiy valyutaga bo‘lgan talabning o‘sishi kuzatildi va natijada milliy valyuta devalvatsiyasi tezlashdi. Bu haqda O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki ma’lumotlarida ko‘rsatib o‘tilgan.

Xususan, 2019 yil yanvar-iyul oylarida AQSH dollarining almashinuv kursi 4 foizga (1 dollarga 8 336 so‘mdan 8 667 so‘mgacha) oshgan va o‘rtacha oylik o‘sish sur’ati 0,6 foizni tashkil etgan bo‘lsa, avgust oyida valyuta kursining keskin o‘sishi (8,2 foiz) kuzatildi. Biroq, sentyabr oyiga kelib, dollarning almashinuv kursi o‘zining avvalgi tendensiyasiga qaytdi va oylik o‘sish sur’ati 0,5 foizgacha pasaydi.

Milliy valyuta devalvatsiyasi aholining jamg‘arish kayfiyatiga va faolligiga ham ta’sir ko‘rsatdi. Xususan, Markaziy bank tomonidan o‘tkaziladigan oylik so‘rov natijalari shuni ko‘rsatadiki, 2019 yilning iyun-sentyabr oylarida omonatlarini xorijiy valyutada (shu jumladan, AQSH dollarida) saqlashni afzal ko‘ruvchi so‘rov ishtirokchilari ulushi ko‘paygan.

Bunda, jamg‘armalarini naqd AQSH dollarida saqlashni afzal ko‘ruvchi respondentlar ulushi may oyidagi 19 foizdan avgust oyida 33 foizgacha, xorijiy valyutadagi omonatlarda saqlashni afzal ko‘ruvchilar ulushi esa may oyidagi 17 foizdan sentyabrda 24 foizgacha oshdi. Shu bilan birga, sentyabr oyida valyuta kursi barqarorlashganidan so‘ng, jamg‘armalarini naqd AQSH dollarida saqlashni afzal ko‘ruvchi so‘rov ishtirokchilari ulushi 33 foizdan 29 foizgacha pasaydi.

Nima deb o‘ylaysiz, hozirgi paytda jamg‘armani qanday ko‘rinishda saqlagan ma’qul? (Barcha so‘rov ishtirokchilarining foizdagi ulushi)

Ta’kidlash lozimki, qisqa muddatli inflyatsion va devalvatsion kutilmalarning o‘sishiga qaramay, milliy valyutadagi depozitlarning keskin kamayishi yoki tarkibiy o‘zgarishlari ro‘y bermadi. Bunda, o‘sish sur’ati pasaygan bo‘lsada, depozitlarning ijobiy dinamikasi saqlab qolindi.

Shu bilan birga, sentyabr oyi davomida jismoniy shaxslarning muddatli va jamg‘arma omonatlari ulushi 3 foizga bandga oshdi va 2019 yil 1 oktyabr holatiga jismoniy shaxslarning milliy valyutadagi jami omonatlari qoldig‘ining 72 foizini tashkil etdi. Umuman olganda, milliy valyuta devalvatsiyasi milliy valyutadagi muddatli va jamg‘arma omonatlarining ulushini sezilarli darajada o‘zgartirmadi.

O‘z navbatida, so‘nggi ikki oyda milliy valyutadagi depozitlar bo‘yicha foiz stavkalar o‘suvchi tendensiyaga ega bo‘ldi. Xususan, joriy yilning avgust-sentyabr oylarida jismoniy shaxslarning muddatli omonatlari bo‘yicha o‘rtacha tortilgan foiz stavka 1,0 foiz bandga oshib 18,8 foizga, yuridik shaxslarning muddatli omonatlari bo‘yicha esa 0,8 foiz bandga oshib, 16,7 foizga teng bo‘ldi.

Sentyabr oyida xorijiy valyutadagi muddatli depozitlar bo‘yicha foiz stavkalar deyarli o‘zgarishsiz qolib, jismoniy shaxslarning depozitlari bo‘yicha 4,5 foizni, yuridik shaxslarning depozitlari bo‘yicha esa 4,9 foizni tashkil etdi.

Shunday qilib, xulosa qilish mumkinki, Markaziy bankning inflyatsion kutilmalar to‘g‘risidagi navbatdagi hisobotida keltirilganidek, jamg‘armalarni milliy valyutadan xorijiy valyutaga o‘tkazish bo‘yicha ma’lum kayfiyat shakllanganligi haqidagi xulosa amaliyotda o‘z aksini topmadi. Bu, birinchi navbatda, tijorat banklarining milliy valyuta kursi qadrsizlanishiga bozor tamoyillaridan kelib chiqib, milliy valyutadagi omonatlar bo‘yicha foiz stavkalarini oshirish orqali munosabat bildirganliklari bilan izohlanadi.