Samarqand yana mezbon: sammitdan nimalar kutilmoqda?

Ikki kundan keyin Samarqandda ilk “Markaziy Osiyo – Yevropa Ittifoqi” sammiti bo‘lib o‘tadi. Unda Yevropa kengashi Prezidenti Antoniu Koshta va Yevrokomissiya raisi Ursula fon der Lyayen ishtirok etadi va uchrashuvga O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev raislik qiladi. Tadbir Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston va Turkmaniston yetakchilari ishtirokida o‘tkaziladi. Maqolada sammitga hozirlik va undan kutilmalar, shuningdek, O‘zbekiston va Yevropa Ittifoqi munosabatlari haqida so‘z boradi.

Sammitda qanday masalalar ko‘tariladi?

Ta’kidlanishicha, sammit davomida Yevropa Ittifoqi (YeI)ning Markaziy Osiyo (MO) mamlakatlari bilan hamkorlikni kengaytirish borasidagi majburiyatini tasdiqlashni rejalashtirmoqda.

Muzokaralarda

• transport va raqamli bog‘liqlik;
• strategik xomashyo;
• iqtisodiyot va xavfsizlik;
• ekologik toza va samarali energiya manbalariga o‘tish kabi o‘zaro manfaatli sohalardagi hamkorlikni rivojlantirish masalalari muhokama qilinadi.

“Geosiyosiy landshaft o‘zgarayotgan sharoitda – Rossiyaning Ukraina bilan noqonuniy tajovuzkor urushi va Afg‘onistondagi davom etayotgan voqealar fonida Yevropa Ittifoqi va Markaziy Osiyo o‘rtasidagi munosabatlar tobora strategik ahamiyat kasb etmoqda”, deyiladi YeI vakolatxonasi bayonotida.

Sammitga hozirlik

Shu vaqtgacha YeI va MO o‘rtasida ikki marotaba rahbarlar darajasidagi uchrashuv bo‘lib o‘tgan. Xususan, 2022 yilning 27 oktyabrida Ostona shahrida Tojikiston, Turkmaniston, O‘zbekiston, Qirg‘iziston va Qozog‘iston rahbarlari hamda o‘sha vaqtdagi Yevropa kengashi Prezidenti Sharl Mishel ishtirokida uchrashuv bo‘lib o‘tgan. Shu darajadagi ikkinchi uchrashuv esa 2023 yilning 2 iyun kuni Issiqko‘lning shimoliy qirg‘og‘idagi Cho‘lponota shahrida Qirg‘iziston Prezidenti Sadir Japarov raisligida o‘tkazilgan. Bir necha nashrlarda mazkur har ikki uchrashuv ham sammit deb atalgan bo‘lsa-da, YeIning rasmiy saytida bular “rahbarlar darajasidagi uchrashuv” deyilgan va Samarqandda o‘tkazilishi kutilayotgan sammit birinchisi ekani aytilgan. Shuningdek, sammit yakunida rahbarlar qo‘shma bayonot berishlari kutilayotgani qayd etilgan.

Uzoq kutilgan mazkur sammitning O‘zbekistonda o‘tkazilishi haqida dastlab, 2023 yilning 22 sentyabrida Bryugge shahrida MO davlatlari elchilari bilan Yevropaning yetakchi diplomatiya akademiyasi rektori, Federika Mogerini (YeIning 2014-2019 yillardagi tashqi ishlar va xavfsizlik siyosati bo‘yicha sobiq oliy vakili) hamda Diplomatiya akademiyasi tinglovchilari o‘rtasida o‘tkazilgan uchrashuvda ma’lum qilingandi. O‘tgan vaqt mobaynida ushbu sammitga katta tayyorgarliklar ko‘rildi, deyish mumkin.

Yodingizda bo‘lsa, shu yilning 21 yanvarida Shavkat Mirziyoyevning to‘ng‘ich qizi – Prezident yordamchisi Saida Mirziyoyeva YeIning O‘zbekistondagi elchisi Toyvo Klaar bilan uchrashgandi. Bildirilishicha, muloqot davomida mazkur sammitga ko‘rilayotgan ikki tomonlama tayyorgarlik masalalari muhokama qilingan.

“Janob Klaar ayollarning huquqiy himoyasi va iqtisodiy imkoniyatlarini kengaytirishga qaratilgan sa’y-harakatlarimizni qat’iy qo‘llab-quvvatlashini bildirdi. Shuningdek, u O‘zbekiston o‘zining boy tarixini asrab-avaylashini e’tirof etib, bu doimo g‘urur va milliy o‘zlikni mustahkamlashga xizmat qilishi kerakligini ta’kidladi”, deb yozgandi Mirziyoyeva o‘zining ijtimoiy tarmoqlardagi sahifalarida.

Qolaversa, Prezident Mirziyoyev 27 mart kuni YeIning Tashqi ishlar va xavfsizlik siyosati bo‘yicha oliy vakili, Yevropa komissiyasi vitse-prezidenti Kaya Kallas boshchiligidagi delegatsiyani qabul qildi. Suhbatda mazkur tadbirlarni o‘tkazish masalalariga alohida e’tibor qaratilgan va O‘zbekistonning YeI institutlari bilan munosabatlarini yanada chuqurlashtirish masalalari ko‘rib chiqilgan. Shuningdek, mamlakatning Jahon savdo tashkilotiga qo‘shilishi masalalari muhokama qilingan.

O‘zbekiston va Yevropa Ittifoqi munosabatlari

O‘zbekiston va Yevropa Hamjamiyatlari o‘rtasidagi munosabatlar 1992 yil 15 aprelda o‘zaro anglashuv memorandumining imzolanishi bilan yo‘lga qo‘yilgan. 1994 yil 16 noyabrda diplomatik munosabatlar o‘rnatildi. 1995 yildan beri Bryusselda O‘zbekiston elchixonasi faoliyat ko‘rsatib kelmoqda, u YeI huzuridagi missiya vazifalarini ham bajaradi. 2011 yilda Toshkentda YeIning diplomatik vakolatxonasi ochildi.

O‘zbekiston-YeI o‘rtasidagi Sheriklik va hamkorlik to‘g‘risidagi bitimga muvofiq oltita qo‘shma organ – Hamkorlik kengashi, Hamkorlik qo‘mitasi, Parlamentlararo hamkorlik qo‘mitasi, Iqtisodiyot, savdo va investitsiyalar bo‘yicha quyi qo‘mita, Adliya, ichki ishlar, inson huquqlari va tegishli masalalar bo‘yicha quyi qo‘mita, Rivojlanish maqsadlarida hamkorlik bo‘yicha quyi qo‘mita tashkil etilgan.

Ta’kidlash kerakki, 2022 yilda YeI mamlakatlari bilan umumiy savdo hajmi 4,5 milliard dollarni tashkil etgan bo‘lsa, 2023 yilda bu ko‘rsatkich qariyb 40 foizga oshgan. 2024 yilda esa O‘zbekistonning Yevropa Ittifoqi mamlakatlari bilan tovar ayirboshlash hajmi 6 milliard yevrodan oshdi, Yevropa kompaniyalari bilan loyihalar portfeli 30 milliard yevroga yetdi. O‘tgan yili o‘ta muhim mineral resurslar sohasida strategik sheriklik to‘g‘risida bitim imzolandi. Transport va raqamli o‘zaro bog‘liqlik, “yashil” iqtisodiyot, madaniyat va boshqa yo‘nalishlarda samarali hamkorlik olib borilmoqda.
Shuni ham ta’kidlash lozimki, YeI mamlakatlari orasida Fransiya va Germaniyani O‘zbekiston bilan faol aloqalarni o‘rnatmoqda, deyish mumkin.

Xulosa o‘rnida aytish mumkinki, mintaqalararo yaqin hamkorlikni ta’minlovchi yuqori darajadagi bunday uchrashuvlar O‘zbekiston uchun yangi imkoniyatlar eshigini ochishi mumkin.