Hokimiyatga qachon kelgani aniq, ketishi noaniq Putin

Kecha, 8 dekabr kuni Rossiya Federatsiyasining amaldagi Prezidenti Vladimir Putin 2024 yilda bo‘lib o‘tadigan prezidentlik saylovlarida ishtirok etishga rozi bo‘ldi. 

Vladimir Putin to‘rt marta Rossiya Federatsiyasi Prezidenti lavozimiga saylangan. 2000 yilda u bir guruh saylovchilar tomonidan eng yuqori hukumat lavozimiga ko‘rsatilgan, 2004 va 2018 yillarda o‘zini o‘zi ko‘rsatgan nomzod, 2012 yilda “Yagona Rossiya” partiyasidan nomzod sifatida ishtirok etgan. Vladimir Putin 2018 yilda eng ko‘p ovoz (76,69%), 2000 yilgi saylovlarda eng kam ovoz (52,94%) olgan.

2000 yilda muddatidan oldin prezidentlik saylovlari

Rossiya Federatsiyasida navbatdagi prezidentlik saylovlari 2000 yil 9 iyulda bo‘lib o‘tishi kerak edi. 1999 yil 9 avgustda amaldagi davlat rahbari Boris Yelsin Sergey Stepashin boshchiligidagi Vazirlar Mahkamasini iste’foga chiqardi va Rossiya Federal xavfsizlik xizmati direktori Vladimir Putinni Bosh vazirning birinchi o‘rinbosari etib tayinladi, shu bilan birga unga Bosh vazirning vaqtinchalik vazifalarini yukladi (16 avgustda Vladimir Putin bosh vazir etib tayinlandi). O‘sha kuni Rossiya fuqarolariga telemurojaatida Boris Yelsin jamiyatni birlashtirish va islohotlarni davom ettirishni ta’minlashga qodir bo‘lgan shaxs nomini berishga qaror qilganini aytdi va 2000 yilgi prezidentlik saylovlarida Vladimir Putinga ovoz berishga chaqirdi. Keyinroq jurnalistlar bilan suhbatda Vladimir Putin davlat rahbari lavozimiga nomzodini qo‘yishini tasdiqladi.

1999 yil 31 dekabrda Boris Yelsin Rossiya Federatsiyasi Prezidenti lavozimidan ixtiyoriy ravishda iste’foga chiqqanini e’lon qildi va davlat rahbarining vakolatlarini amalga oshirishni Rossiya Federatsiyasi Bosh vaziri Vladimir Putinga topshirdi. Konstitutsiya va Boris Yelsin iste’foga chiqqan kuni imzolagan “Rossiya Federatsiyasi Prezidenti saylovi to‘g‘risida”gi federal qonunga muvofiq, uch oy ichida muddatidan oldin saylovlar o‘tkazilishi kerak edi. 2000 yil 5 yanvarda Rossiya Federatsiyasi Federatsiya Kengashining navbatdan tashqari yig‘ilishida ovoz berish sanasi tasdiqlandi – 26 mart.

2000 yil 12 yanvarda Moskvadagi “Prezident-otel”da Vladimir Putinni Rossiya Federatsiyasi Prezidentligiga nomzod sifatida ko‘rsatish bo‘yicha tashabbus guruhining yig‘ilishi bo‘lib o‘tdi. Guruhning asosini, jami 200 ga yaqin kishi, “Birlik va Butun Rossiya” harakatining mintaqaviy yetakchilari: Tatariston rahbari Mintimer Shaymiyev, Novgorod, Saratov va Sverdlovsk viloyatlari gubernatorlari Mixail Prusak, Dmitriy Ayatskov, Eduard Rossel va boshqalar tashkil etgan. Uchrashuvda, shuningdek, “Gazprom” boshqaruvi raisi Rem Vyaxirev, “Rossiya yagona energetika tizimi” AJ rahbari Anatoliy Chubays, soliq politsiyasi rahbari Viktor Zubkov, Sankt-Peterburg Qonunchilik majlisi deputati Sergey Mironov, Sankt-Peterburg davlat universiteti rektori Lyudmila Verbitskaya, aktyor va rejissyorlar Mark Zaxarov, Vera Glagoleva, Konstantin Raykin, Vyacheslav Tixonov ishtirok etdi. 

2000 yil 26 martdagi ovoz berish natijalariga ko‘ra, Vladimir Putin 52,94% ovoz to‘plab, eng yuqori hukumat lavozimiga saylandi. Ikkinchi o‘rinni 29,21 foiz ovoz olgan Rossiya Federatsiyasi Kommunistik partiyasi yetakchisi Gennadiy Zyuganov egalladi. Yangi davlat rahbarining inauguratsiyasi 2000 yil 7 mayda bo‘lib o‘tdi. Uning vakolat muddati to‘rt yil edi.

2004 yil prezidentlik saylovlari

2003 yil 10 dekabrda Rossiya Federatsiyasi Federatsiya Kengashi 2004 yil 14 martda navbatdagi prezidentlik saylovlari sanasini belgilovchi qaror qabul qildi. 

2003 yil 18 dekabrda “Rossiya Prezidenti bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri yo‘nalish” dasturida Vladimir Putin ikkinchi muddatga prezidentlik qilish niyatini tasdiqladi. U buni yaqin kunlarda e’lon qilishni rejalashtirgani, chunki rasmiy kampaniya endigina boshlangani bilan izohladi. Efirdan so‘ng Prezident jurnalistlar bilan suhbatda o‘zini hech qanday siyosiy partiyadan ko‘rsatmasligini, ro‘yxatga olish uchun zarur bo‘lgan 2 million saylovchilar imzosini to‘plashini aytdi.

2003 yil 21 dekabrda Moskva po‘lat va qotishmalar institutida 700 ga yaqin odam (Markaziy saylov komissiyasida 2003 yil 24 dekabrda ro‘yxatga olingan) ishtirok etgan Vladimir Putin nomzodini qo‘llab-quvvatlagan tashabbus guruhining yig‘ilishi bo‘lib o‘tdi. Uning a’zolari: Moskva davlat yuridik akademiyasi rektori Oleg Kutafin, Moskva vitse-meri Valeriy Shansev, Davlat dumasi deputati Aleksandr Jukov, Rossiya Federatsiyasi Prezidenti huzuridagi mahalliy o‘zini-o‘zi boshqarish kengashining sobiq kotibi Garri Minx, futbol bo‘yicha Rossiya  terma jamoasi murabbiyi Georgiy Yarsev va boshqalar. Vladimir Putinning saylov shtabiga Rossiya Prezidenti ma’muriyati rahbari o‘rinbosari Dmitriy Kozak rahbarlik qildi. 24 dekabr kuni “Yagona Rossiya”ning IV Kongressida amaldagi davlat rahbari nomzodini qo‘llab-quvvatlash e’lon qilindi.

2004 yil 23 yanvarda tashabbus guruhi vakillari Markaziy saylov komissiyasiga 2 million 499 ming 937 nafar saylovchi imzosini topshirdi. 2 fevral kuni Vladimir Putin imzo varaqalari asosida Markaziy saylov komissiyasi tomonidan ro‘yxatga olingan o‘zini o‘zi ko‘rsatgan birinchi nomzod bo‘ldi.

2004 yil 12 fevralda M.V.Lomonosov nomidagi Moskva davlat universitetida Vladimir Putin o‘zining ishonchli vakillari bilan bo‘lib o‘tgan uchrashuvda asosiy nutq so‘zladi, bu federal tele va radiokanallarda namoyish etildi. Davlat rahbari milliy tabiiy boyliklarning isrofgarchiligiga chek qo‘yish, ulardan foydalanishni tartibga solish zarurligini ta’kidladi. Bundan tashqari, u yagona ijtimoiy soliqni kamaytirish, soliq ma’muriyatchiligini soddalashtirish, rublning to‘liq konvertatsiyasi muammosini hal qilish, arzon uy-joy bozorini yo‘lga qo‘yish,  temir yo‘l transporti,  elektroyenergetika va uy-joy kommunal xo‘jaligini to‘liq modernizatsiya qilish bo‘yicha qonunlar to‘plamini qabul qilishni taklif qildi.

Keyinchalik, Vladimir Putinning saylovoldi veb-saytida uning dasturining asosiy ustuvor yo‘nalishlari e’lon qilindi. Bu 10 yil ichida yalpi ichki mahsulotni ikki baravar oshirish, Rossiya aholisining turmush darajasini ko‘tarish, armiyani modernizatsiya qilish va jamiyatni asosiy milliy qadriyatlar va maqsadlar atrofida birlashtirish edi.

2004 yil 14 martda bo‘lib o‘tgan prezidentlik saylovida olti nafar nomzod ishtirok etdi. Vladimir Putin yana Rossiya Prezidenti etib saylandi (71,31%). Ovoz berish natijalariga ko‘ra ikkinchi o‘rinni Rossiya Federatsiyasi Kommunistik partiyasidan nomzod Nikolay Xaritonov (13,69%) egalladi. 7 may kuni Rossiya Federatsiyasining saylangan prezidentining inauguratsiya marosimi bo‘lib o‘tdi.

Vladimir Putin keyingi to‘rt yil davomida davlat rahbari bo‘lib ishladi, 2008 yilda Rossiya Federatsiyasi Bosh vazirining birinchi o‘rinbosari Dmitriy Medvedev mamlakat prezidenti etib saylandi.

2012 yilgi prezidentlik saylovlari

Rossiya Federatsiyasida navbatdagi prezidentlik saylovlari 2012 yilda bo‘lib o‘tdi. Amaldagi davlat rahbari Dmitriy Medvedev, Konstitutsiyaga ko‘ra, ikkinchi muddatga o‘z nomzodini qo‘yish huquqiga ega edi. Biroq, 2011 yil 24 sentyabrda “Yagona Rossiya” XII Kongressining birinchi bosqichida u partiya raisi, mamlakat Bosh vaziri Vladimir Putinni hukmron partiyadan nomzod sifatida ko‘rsatishni taklif qildi. O‘z navbatida, Vladimir Putin bu katta sharaf ekanini aytib, agar Dmitriy Medvedev saylansa, hukumatga hayotning barcha jabhalarini modernizatsiya qilish bo‘yicha ishlarni davom ettirishga rahbarlik qilishini aytdi. Dmitriy Medvedev tushuntirganidek, har ikkala siyosatchi ham siyosiy manfaatdorlik, mamlakatdagi siyosiy janr qonunlariga rioya qilish masalasi sababli ancha vaqt davomida saylov ssenariysi bo‘yicha o‘z pozitsiyalarini ochiq e’lon qilishgan. Shu tariqa, 2011 yil 27 noyabrda “Yagona Rossiya” kongressining ikkinchi bosqichida Vladimir Putin rasman eng yuqori hukumat lavozimiga nomzod sifatida ko‘rsatildi.

2011 yil 25 noyabrda Federatsiya Kengashi Rossiya Federatsiyasi Prezidenti saylovini 2012 yil 4 martga belgiladi. 2008 yil 30 dekabrda Rossiya Federatsiyasi Konstitutsiyasiga kiritilgan o‘zgartirishlarga muvofiq, davlat rahbari birinchi marta olti yil muddatga saylandi.

2011 yil 15 dekabrda Markaziy saylov komissiyasi nomzodlarni ro‘yxatga olishni boshladi. 20 dekabr kuni Vladimir Putin birinchi bo‘lib ro‘yxatga olingan. U parlamentdagi partiyadan nomzodini qo‘ygani uchun saylovchilar imzosini to‘plamay saylovda qatnashdi. Uning nomzodini “Rossiya vatanparvarlari” va “To‘g‘ri sabab” partiyalari ham qo‘llab-quvvatladi. Vladimir Putinning saylov shtabiga Butunrossiya xalq fronti markaziy shtabining hamraisi, Davlat dumasi deputati, kinorejissyor Stanislav Govoruxin boshchilik qildi. “Yagona Rossiya” partiyasidan bosh vazir saylovoldi kampaniyasini uning o‘rinbosari, Rossiya hukumati apparati rahbari Vyacheslav Volodin boshqargan.

Vladimir Putinning saylovoldi dasturi 2012 yil 12 yanvarda uning veb-saytida e’lon qilingan. Unda Prezidentlikka nomzod ommaviy axborot vositalari va internet sohasida axloq asoslarini faol himoya qilishini, axborot makonidan shafqatsizlik, millatchilik, pornografiya, giyohvandlik, chekish va ichkilikbozlikni targ‘ib qilish maqsadida foydalanishga urinishlarga qarshi kurashishini ma’lum qilgan. Odamlarning hayot sifatini belgilovchi tarmoqlarni, birinchi navbatda, ta’lim, sog‘liqni saqlash, uy-joy kommunal xo‘jaligi, ijtimoiy ta’minotni jadal rivojlantirish, hududlarni kompleks rivojlantirish, ijtimoiy lift tizimini shakllantirish, bolali oilalarni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash va boshqalar davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlari sifatida nomlandi.

Putin yirik infratuzilma loyihalarini qo‘llab-quvvatlashga, 20 yil davomida kamida 25 million yuqori texnologiyali ish o‘rinlari yaratishga, 2010 yillarning o‘rtalariga qadar investitsiyalarni yalpi ichki mahsulotning 25 foizigacha oshirish uchun sharoit yaratishga, innovatsiyalarni keng ko‘lamda joriy etishga, Qurolli Kuchlarni modernizatsiya qilishni amalga oshirishga va’da berdi. 

2012 yil 4 mart kuni bo‘lib o‘tgan saylovlarda Vladimir Putin 63,6 foiz ovoz (ikkinchi o‘rinda Rossiya Federatsiyasi Kommunistik partiyasi rahbari Gennadiy Zyuganov 17,18 foiz) to‘plagan holda g‘alaba qozondi. Saylovda jami besh nafar nomzod ishtirok etdi. 2012 yil 7 mayda saylangan davlat rahbarining inauguratsiyasi bo‘lib o‘tdi.

^{2018 yilgi prezidentlik saylovi}

2017 yil 6 dekabr kuni Nijniy Novgoroddagi GAZ avtomobil zavodi jamoasi bilan uchrashuvda Rossiya Prezidenti Vladimir Putin 2018 yilda yangi muddatga nomzodini qo‘yishini ma’lum qildi. 

15 dekabr kuni Rossiya Federatsiyasi Federatsiya Kengashi 2018 yil 18 martga davlat rahbari saylovini tayinladi. Tegishli qaror "Rossiyskaya gazeta"da 2017 yil 18 dekabrda rasmiy e’lon qilinganidan so‘ng, Rossiyada saylov kampaniyasi boshlandi. 

2017 yil 26 dekabrda Moskvada, “Rossiya – mening tarixim” tarixiy bog‘idagi Xalq xo‘jaligi yutuqlari ko‘rgazmasida Vladimir Putinning o‘zini o‘zi ko‘rsatishini qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan fuqarolar tashabbuskor guruhining yig‘ilishi bo‘lib o‘tdi. Unda siyosatchilar, jamoat arboblari, fan va madaniyat arboblari, sportchilar, harbiy xizmatchilar jami 668 kishi ishtirok etdi.

2017 yil 27 dekabrdan Markaziy saylov komissiyasi tomonidan nomzodlarni ro‘yxatga olish ishlari boshlandi. Shu kuni Vladimir Putin MSKga prezidentlikka nomzodning rasmiy maqomini olish uchun zarur hujjatlarni taqdim etdi. Putinning saylov shtabiga uchta hamrais rahbarlik qilgan. 

2018 yil 29 yanvar kuni Vladimir Putinning shtabi vakillari Markaziy saylov komissiyasiga uni ro‘yxatga olish uchun zarur bo‘lgan saylovchilar imzolarini topshirdi. Komissiyaga avval to‘plangan 1,6 million imzodan jami 315 mingga yaqin imzo taqdim etilgan (qonun bo‘yicha kamida 300 ming imzo topshirilishi kerak). Vladimir Putin Markaziy saylov komissiyasiga o‘z qo‘llab-quvvatlashi uchun saylovchilar imzosini topshirgan birinchi nomzod bo‘ldi.

2018 yil 6 fevral kuni Markaziy saylov komissiyasi Vladimir Putinni Rossiya Federatsiyasi prezidentligiga nomzod sifatida ro‘yxatga oldi. 2018 yil 18 mart kuni bo‘lib o‘tgan saylovda u 76,69 foiz ovoz to‘plab, birinchi o‘rinni egalladi. Ikkinchi o‘rinni Rossiya Federatsiyasi Kommunistik partiyasidan nomzod Pavel Grudinin (11,77%) egalladi. Saylovda jami sakkiz nafar nomzod ishtirok etdi. Putin 2018 yilning 7 mayida yangi 6 yillik muddatga davlat rahbari lavozimiga kirishdi.