“Qora shahzoda” Turkiyada: Erdo‘g‘an va ibn Salmon nimalarga ahdlashdi?

Kecha, 22 iyun kuni Turkiya Prezidenti Rajab Toyib Erdo‘g‘an Anqarada Saudiya Arabistoni valiahd shahzodasi Muhammad bin Salmon al-Saud bilan uchrashdi va muzokara o‘tkazdi. Muzokaralar yakunida qabul qilingan qo‘shma bayonotda ikki tomonlama munosabatlarda, xususan, siyosiy, iqtisodiy va mudofaa sanoatida yangi davr ochish maqsadi e’tirof etildi.

Turkiya Prezidentining Jamoatchilik bilan aloqalar boshqarmasi xabarida aytilishicha, davlat yetakchilarining uchrashuvida Turkiya Respublikasi va Saudiya Arabistoni Podshohligi o‘rtasidagi ikki tomonlama munosabatlarning turli jihatlari, shuningdek, ikki davlat o‘rtasidagi ikki tomonlama munosabatlarda, jumladan, siyosiy, iqtisodiy, harbiy, madaniy jihatlar va boshqa sohalarda hamkorlikning yangi davrini boshlash muhokama qilingan.

Bayonotda qayd etilishicha, Erdo‘g‘an Saudiya valiahdi bilan mintaqaviy va xalqaro maydonda dolzarb bo‘lib turgan hamda har ikki tomon ham katta ahamiyat berayotgan voqealar yuzasidan fikr almashgan.

Bayonotda tomonlarning energetika sohasida, xususan, neft va neftni qayta ishlash, neft-kimyo, energiya samaradorligi, elektr energiyasi, qayta tiklanadigan energiya, innovatsiyalar, uglevodorod resurslari uchun toza texnologiyalar, kam uglerodli yoqilg‘ilar, jumladan vodorod, energetika sektorini mahalliylashtirish va ularga tegishli zanjirlarni yetkazib berish o‘z aksini topgan.

Qo‘shma bayonotda, shuningdek, sun’iy intellekt, raqamli texnologiyalar va aqlli shaharlar sohasida sanoat va sarmoyaviy sheriklikni rivojlantirish va bu sohalarda faoliyat yuritayotgan xususiy sektor subektlari o‘rtasidagi hamkorlikni rag‘batlantirish bo‘yicha konsensusga erishilgani alohida ta’kidlangan.

Tomonlar BMTning iqlim o‘zgarishi bo‘yicha doiraviy konvensiyasi va Parij kelishuvi tamoyillariga rioya qilish muhimligini, shuningdek, iqlim bo‘yicha kelishuvni amalga oshirish zarurligini yana bir bor tasdiqlagan.

TÜBİTAK va Erkin Abdulaziz fan va texnologiya shahri (KACST) o‘rtasida 2016 yildagi protokoli doirasida KOSGEB va Saudiya Arabistoni Kichik va o‘rta biznes boshqarmasi o‘rtasidagi hamkorlikni rivojlantirish, xususan, olimlar o‘rtasida tajriba almashishga qaror qilindi.

Ikki davlat yetakchilari rivojlantirishdan manfaatdor bo‘lgan yana bir yo‘nalish mudofaa sohasi bo‘ldi. Qo‘shma bayonotda tomonlar mudofaa sohasidagi hamkorlikni ikki davlat manfaatlariga xizmat qiladigan hamda mintaqada xavfsizlik va barqarorlikni o‘rnatishga hissa qo‘shadigan tarzda faollashtirishga kelishib olgani qayd etildi.

Hujjatda huquq va sud-huquq sohalarida ekspertlar o‘rtasida tajriba almashishni kengaytirish bo‘yicha kelishuvga erishilgani, ikki mamlakat o‘rtasida imzolangan kelishuvlarga muvofiq turizm va turizm sohasidagi hamkorlikni mustahkamlash muhimligi qayd etilgan.

Deklaratsiyada tomonlar fuqaro aviatsiyasi milliy organlari o‘rtasidagi hamkorlikni mustahkamlash va aviakompaniyalar uchun ma’muriy tartib-taomillarni soddalashtirish muhimligini ta’kidlagani belgilab qo‘yilgan. Uchrashuvda ikki davlat o‘rtasida sog‘liqni saqlash sohasidagi mavjud hamkorlikni rivojlantirish, sog‘liqni saqlashga sarmoya kiritish sohasida hamkorlik imkoniyatlarini o‘rganish bo‘yicha ham kelishuvga erishilgan.

Saudiya tomoni Ar-Riyodning EXPO 2030 ko‘rgazmasiga nomzodini qo‘llab-quvvatlagani uchun Turkiyaga minnatdorlik bildirgan.

Shu bilan birga tomonlar hamkorlikni faollashtirish, mintaqaviy va xalqaro maydondagi muhim masalalar bo‘yicha qadamlarni muvofiqlashtirish va fikr almashish, mintaqada xavfsizlik va barqarorlikni rag‘batlantirish va mustahkamlashga hissa qo‘shish borasida kelishib olgan. Turkiya va Saudiya mintaqa davlatlarining suvereniteti buzilmasligi kerakligini ta’kidlab, yuzaga kelayotgan barcha inqirozlarga siyosiy yechim topish, mintaqani keskinlikdan saqlash va xavfsizlikni ta’minlashga qaratilgan harakatlarni qo‘llab-quvvatlashga kelishdi.

Tomonlar mintaqaviy va xalqaro tashkilotlar, xususan, Islom hamkorlik tashkiloti va Birlashgan Millatlar Tashkiloti o‘rtasidagi hamkorlik va samarali muvofiqlashtirishni oshirish, mintaqada tinchlik, barqarorlik hamda xavfsizlikni ta’minlash uchun yaqin hamkorlikni davom ettirish borasida yakdil fikr bildirdi.

Bayonotda ta’kidlanishicha, valiahd shahzoda Prezident Erdo‘g‘anning mehmondo‘stligi hamda tashrif davomida unga va delegatsiyasiga ko‘rsatilgan yaqinlik hamda e’tibor uchun minnatdorlik bildirgan.

O‘z navbatida, Prezident Erdo‘g‘an, COVID-19 epidemiyasi sabab yuzaga kelgan qiyinchiliklarga qaramay, 2021 yilda Haj ziyoratini tashkil etish va ziyoratchilarga xizmat ko‘rsatish borasidagi sa’y-harakatlari uchun Muhammad bin Salmonga minnatdorlik bildirgan hamda bu yil Haj va Umra ziyoratlari qayta boshlanganidan mamnunligini urg‘ulagan.

“Uchrashuv yakunida tomonlar mintaqa kelajagiga xizmat qilish, ikki mamlakat va xalqlarning umumiy manfaatlarini ilgari surish hamda barchaga manfaat keltirish yo‘lida tarixiy birodarlik asosida hamkorlikni rivojlantirishga qat’iy qaror qildilar”, deyiladi bayonot yakunida.

Qoshiqchi ishi

Ushbu tashrif so‘nggi ikki yil ichida tarixiy tashrif bo‘ldi. Boisi ikki mamlakat va bilvosita davlat rahbarlarining munosabati Ar-Riyod siyosatiga oid tanqidiy maqolalari bilan tanilgan “The Washington Post” gazetasi jurnalisti Jamol Qoshiqchining Istanbuldagi Saudiya Arabistoni konsulligida o‘ldirib, jasadi bo‘laklab yo‘q qilinganidan keyin yomonlashgan edi. Qoshiqchi 2018 yilning 2 oktyabr kuni o‘z Saudiya Arabistonining Istanbuldagi Bosh konsulxonasiga tashrif buyurganida g‘oyib bo‘lgan. 20 oktyabr kuni Saudiya rasmiylari jurnalist to‘qnashuv natijasida diplomatik vakolatxona binosida o‘ldirilganini tan olgan.

2021 yil fevral oyida AQSH Milliy razvedka boshqarmasi 2018 yilda tayyorlangan, ammo sobiq Prezident Donald Tramp ma’muriyati tomonidan jamoatchilikka e’lon qilinmagan saudiyalik jurnalist Jamol Qoshiqchining qatli bo‘yicha hisobotni e’lon qildi. 

Ushbu hisobotda Qoshiqchining o‘ldirilishini ma’qullagan shaxs Saudiya Arabistoni valiahd shahzodasi Muhammad bin Salmon ekani ko‘rsatilgan.

Qirollik Bosh prokuraturasining rasmiy vakili qotillikda ayblangan sakkiz kishining besh nafariga 20 yil qamoq jazosi tayinlangani, bir kishi o‘n va yana ikki nafar ayblanuvchi yetti yilga qamalganini ma’lum qildi. 

Rasmiy Anqara mazkur qotillik bo‘yicha sudni Saudiya Arabistonida emas, balki Qoshiqchi o‘ldirilgan Istanbulda tashkil etilishi tarafdori ekanini ma’lum qilib, Ar-Riyodni jurnalistning qotilligiga aloqadorlarni ekstraditsiya qilishga chaqirdi.

2019 yilning dekabr oyida Saudiya Arabistonida ushbu ish bo‘yicha besh sudlanuvchi o‘limga hukm qilingan, yana uch kishiga jami 24 yillik qamoq jazosi tayinlangan. Ushbu ishda jami 11 kishi jalb etilgan. 25 mart kuni Istanbul prokuraturasi Qoshiqchini o‘ldirishda gumon qilingan 20 kishiga qarshi da’vo arizasini tayyorladi. Unda ularga umrbod qamoq jazosi talab qilingan.

Joriy yilning aprel oyida Turkiya Adliya vazirligi jurnalist Jamol Qoshiqchining o‘ldirilishi bo‘yicha ishni Saudiya Arabistoniga o‘tkazishga qaror qildi.

Aytilishicha, Saudiya Arabistoni diplomatik missiyasidagi shov-shuvli qotillikka aloqador ishda 26 kishi ishtirok etmoqda. Tergov doirasida Saudiya Arabistonidan Qoshiqchini o‘ldirish uchun kelgan 15 kishidan sakkiz nafarining shaxsi aniqlangan.