Isroil-Eron urushi neft va gaz sektoriga jiddiy zarar yetkazyapti

Isroil va Eron o‘rtasidagi ziddiyat kuchaygan dastlabki kunlarida ikki davlatdagi muhim energetika infratuzilmalari ham zarar ko‘rdi. Eng yomon ssenariylar hali amalga oshmagan bo‘lsa-da, urush ikki mamlakatda ham energiya ishlab chiqarish va eksportga sezilarli ta’sir ko‘rsatdi. Bu haqda bugun, 17 iyun kuni “Reuters” xabar berdi.

13 iyun kuni Isroil Eronga qarshi mislsiz havo hujumlarini amalga oshirgach, xalqaro bozorda etalon hisoblangan Brent nefti narxi 7% ga ko‘tarilib, barrel uchun 74 dollardan oshib ketdi. Bu hujumlarga javoban Eron yuzlab ballistik raketalarni Isroilga yo‘lladi.

Shundan beri har ikki mamlakatda ayrim energetika ob’ektlari zarbaga uchradi va bu ishlab chiqarishda jiddiy uzilishlarga olib keldi. Biroq kecha, 16 iyun kuni neft narxi biroz pasaydi, chunki har ikki tomon hozircha eng sezgir energiya infratuzilmalari va yetkazib berish yo‘llarini nishonga olmayotgani ma’lum bo‘ldi. Shuningdek, Eron oraliqda o‘t ochishni to‘xtatish bo‘yicha vositachilik taklifini o‘rganayotgani haqida xabar tarqaldi.

Investorlar e’tibor markazida Yaqin Sharqdagi Eron va Ummon o‘rtasida joylashgan Hurmuz bo‘g‘ozi turibdi. Bu tor va muhim dengiz yo‘li orqali har kuni taxminan 18-19 million barrel neft xomashyosi va yonilg‘i o‘tadi. Bu — dunyo iste’molining deyarli 20%ini tashkil qiladi. Qatar va BAAdan jami 85 million tonna suyultirilgan gaz ham o‘tgan yili shu yer orqali eksport qilingan — bu jahon ehtiyojining taxminan 20%i demakdir.

Agar ushbu bo‘g‘oz orqali dengiz faoliyati to‘xtasa, bu neft va gaz bozorlariga katta zarba bo‘ladi va narxlar qimmatlab, hatto uch xonali raqamlar ko‘rinishiga chiqishi mumkin.

Hali bunday “qiyomat” ssenariysi yuz bermagan bo‘lsa-da, Eron va Isroil energetika sohalaridagi uzilishlar sezilarli bo‘ldi.

Eng jiddiy natijalardan biri shundaki, Eronning neft eksporti deyarli to‘xtagan. Kpler analitik shirkati ma’lumotlariga ko‘ra, bu hafta Erondan chiqarilishi kutilgan neft xomashyosi va kondensat miqdori kuniga 102,000 barrelni tashkil etadi. Bu esa 2025 yil boshidan beri haftalik o‘rtacha 1,7 million barreldan ancha kam.

Eron eksportining 90%i yuboriladigan Xarg orolidan 13 iyun kunidan beri hech qanday tanker chiqmagan. LSEG sun’iy yo‘ldosh ma’lumotlariga ko‘ra, 16 iyun kuni orol yaqinida tanker ko‘rinmagan.

Shu bilan birga, Kpler ma’lumotlariga ko‘ra, Eron qo‘ltiq tashqarisidagi tankerlarda 27,5 million barrel neft zaxirasini saqlayapti. Bu bilan mamlakat bir necha hafta davomida eksportni davom ettirishi mumkin.

AQSH Energetika ma’lumotlari boshqarmasiga ko‘ra, 2025 yil davomida Eron kuniga o‘rtacha 3,4 million barrel neft xomashyosi  va yana 1,3 million barrel kondensat ishlab chiqargan. Uning asosiy xaridori Xitoy hisoblanadi.

Eron gaz va kondensati

Isroil bevosita Eronning ayrim energetika infratuzilmasiga ham zarba berdi. 14 iyun kuni Eron Yaqin Sharqdagi South Pars gaz konida gaz ishlab chiqarishni qisman to‘xtatdi. Bu Isroilning Eron neft-gaz sohasiga qaratilgan birinchi hujumi bo‘lishi mumkin.

South Pars — Qatar bilan sheriklikdagi dunyodagi eng yirik gaz koni bo‘lib, kuniga taxminan 610 million kub metr tabiiy gaz ishlab chiqaradi. Bu Eron umumiy gaz ishlab chiqarishining taxminan 80%ini tashkil etadi. Qatar tomonidan nazorat qilinadigan qismi — North Field — mamlakatning katta suyultirilgan gaz sanoati uchun asosiy manbadir.

Bu kon kuniga 700,000 barrelgacha kondensat — yengil neft mahsuloti — ishlab chiqaradi. Bu mahsulot yonilg‘i va nefteximiya mahsulotlari ishlab chiqarishda xomashyo sifatida foydalaniladi. 2017 yilda faoliyat boshlagan Persian Gulf Star kondensatni qayta ishlash zavodi bu mahsulotning 420,000 barrelini qayta ishlash quvvatiga ega.

South Pars konidagi zarar ko‘lami noma’lum bo‘lsa-da, jiddiy muammolar kondensat ishlab chiqarishga ta’sir qilishi mumkin.

Bundan tashqari, Isroil Tehron yaqinidagi Shahr neftni qayta ishlash zavodi hamda poytaxt atrofidagi bir necha yonilg‘i omborlariga zarba bergan. Bu hujumlarning to‘liq ta’siri hozircha noma’lum.

Isroildagi uzilishlar

Urush Isroilning energetika sohasiga ham jiddiy ta’sir ko‘rsatdi. 13 iyun kuni Isroil o‘zining uchta dengizdagi tabiiy gaz konlaridan ikkitasini — Chevron tomonidan boshqariladigan Leviathan va Energean kompaniyasining Karish konlarini yopib qo‘ydi. Bu mamlakatning gaz ta’minotini deyarli uchdan ikki qismga kamaytirdi.

Hozircha Tamar koni ishlab chiqarishni davom ettirmoqda, biroq Isroil o‘z elektr stansiyalarida tabiiy gaz o‘rniga ko‘mir va mazut ishlatishga majbur bo‘ladi.

Bu ta’minot uzilishlari Isroilning gaz eksportiga katta ta’sir ko‘rsatdi. Leviathan 2024 yilda 11.33 milliard kub metr gaz ishlab chiqargan, uning asosiy qismi Misr va Iordaniyaga eksport qilingan.

Joint Organisations Data Initiative (JODI) ma’lumotlariga ko‘ra, Isroil gazi Misr iste’molining taxminan 15-20%ini tashkil etadi. Isroildan gaz ta’minoti uzilishi tufayli 13 iyun kuni Misrdagi o‘g‘it ishlab chiqaruvchi zavodlar faoliyati to‘xtatildi.

Nihoyat, 16 iyun kuni Isroilning ikkita neft qayta ishlash zavodidan biri bo‘lgan ORL (Hayfada joylashgan) barcha infratuzilmalarini yopganini e’lon qildi. Buning sababi — Eron raketalari natijasida bu ob’ektdagi bug‘ va elektr energiyasi ishlab chiqaradigan stansiya jiddiy shikastlangan.

Hozirgi kunda Isroil va Eron o‘rtasida zarbalar almashinishi qancha davom etishi noma’lum. Agar yaqin vaqt ichida o‘t ochishni to‘xtatish bo‘yicha kelishuvga erishilsa, energetika bozoridagi ta’sir nisbatan cheklangan bo‘lishi mumkin. Ammo urush bir necha kunda shiddat bilan kuchaygani bois, eng yomon ssenariyni ham butunlay istisno qilib bo‘lmaydi.