“Шаҳарлар одамлар учун эмас”. Марказий Осиё пойтахтлари қурилишида қандай муаммолар бор?

Сўнгги ўн йилликда Марказий Осиё давлатларининг аҳолиси сони ортиб бораётганини ҳисобга олсак, уларнинг пойтахтларида ҳам йилдан-йилга ушбу кўрсаткич ўсиб бормоқда. Остона аҳолиси энг кўп – 46 фоизга, Душанбеда эса 40 фоизга ошган. Бишкек ва Тошкент аҳолиси сони бир вақтнинг ўзида қарийб 20 фоизга кўпайган.

Шу билан бирга, айни пайтда кўп қаватли уйлар қурилиши ҳам жадаллашмоқда. Шаҳарлар ривожланмоқда, лекин ҳукуматлар кўпинча ўз аҳолисининг эҳтиёжларини ҳисобга олмайди. “Cabar Asia” нашри Марказий Осиё давлатлари пойтахтларидаги муаммолар ҳақида таҳлилий мақола эълон қилди.

Марказий Осиё мамлакатлари пойтахтлари аҳолиси қанчалик кўпаймоқда?

Майдони қанчалик кичик бўлса, уйлар шунчалик баланд бўлади

Бишкек Марказий Осиё мамлакатлари пойтахтлари орасида энг кичик ҳудудга эга бўлишига қарамай, бу ерда аҳоли зичлиги энг юқори. Тошкент ва Душанбе ундан бироз орқада.

Марказий Осиё мамлакатлари пойтахтларида аҳоли зичлиги

Қуйидаги харитада баландлиги 10 қаватдан ортиқ биноларнинг энг юқори зичлиги асосан шаҳарларнинг марказий қисмларида кузатилади.

Марказий Осиё давлатларининг пойтахтлари қандай қурилмоқда? 

Минтақадаги барча давлатларнинг пойтахтларида бир қаватли бинолар (хусусан, ҳовлилар, хусусий уйлар) кўп. Уларнинг фонида ҳар хил қаватли бинолар сонини ўқиш қийин.

Шунинг учун ҳар бир шаҳар учун иккита график тақдим этилади: биринчиси шаҳарнинг барча биноларини ҳисобга олади, иккинчиси – бир қаватли бинолардан ташқари барча биноларни ажратиб кўрсатади. Бишкек учун иккинчи график бир ва икки қаватли биноларни ҳисобга олмаган ҳолда қурилган.

Марказий Осиёнинг деярли барча йирик шаҳарлари юқори сейсмик хавф зонасида жойлашганини инобатга олсак, кўп қаватли уйларнинг қурилиши саволлар туғдиради.

Қирғизистон Сейсмология институти директори Канат Абдураҳматовнинг айтишича, бу борада ҳамма нарса қурилишда қўлланилаётган технологияларнинг замонавий талабларга қанчалик мос келишига боғлиқ.

Мисол тариқасида олим бир неча ўн қаватли биноларни қуриш узоқ вақтдан бери амалда бўлган Японияни келтирган.

“Сейсмик фаоллик бўйича Япония минтақамиздан сезиларли даражада устундир, аммо шунга қарамай, бу уйлар ўша ерда қурилмоқда, улар қулаб тушмаяпти. Нега? Чунки улар жуда яхши технологияга эга. Демак, мамлакатларимиз пойтахтларида ҳам худди шундай технологиялар асосидаги уйлар қурилса ва барча хавфсизлик қоидаларига ўта синчковлик билан амал қилинса, ҳеч қандай муаммо бўлмаслиги керак”, дейди олим.

Абдураҳматовнинг сўзларига кўра, фожиалар ва бошқа ёмон оқибатларга йўл қўймаслик учун, масалан, Бишкекда содир бўлаётган тартибсиз бинолар қурилишини бутунлай йўқ қилиш керак.

Шаҳарлар одамлар учун эмас

Шаҳарлар ўсиб бормоқда, аҳоли сони кўпаймоқда, лекин уларнинг инфратузилмаси кўпинча аҳолининг эҳтиёжларини ҳисобга олмайди.

Қирғизистонлик социолог Самар Сирғабоевнинг таъкидлашича, шаҳардаги нотўғри ўйлаб топилган муҳит ва кўп қаватли уйлар одамлар ҳаётига, хусусан, психологик ҳолатига катта таъсир кўрсатади.

2000 йилларнинг бошларида архитектор ва урбанист Кристофер Чарльз Беннингер ақлли урбанизм тушунчасини тақдим этган. Бу иқтисодий самарадорлик, ижтимоий адолат ва экологик барқарорлик тамойилларига асосланган шаҳарни ривожлантириш концепцияси.

Ақлли урбанизм назариясига кўра, шаҳар муҳити одамларни бир-бири билан мулоқот қилиш ва алоқа ўрнатишга ундаши керак. Бу сайр қилиш, дўстлар ва қўшнилар билан учрашиш, бирор нарсани тўплаш ва муҳокама қилиш мумкин бўлган жамоалар учун жойларни режалаштиришни англатади.

Бундан ташқари, шаҳар одам идрок этиши осон бўлган объектлардан иборат бўлиши керак – кичик кўчалар, кам қаватли бинолар – бундай режалаштириш ҳаёт учун қулайроқдир.

Урбанистларнинг таъкидлашича, одам қанчалик паст қаватли уйда яшаса, қўшнилар билан мулоқот қилиш ва умумий ҳовли майдонига ғамхўрлик қилиш эҳтимоли ҳам шунча ортади.