Нью-Йорк мэрига қўйилган айбловлар. Ўзбекистонлик тадбиркор бунга алоқадорми?

Америка Қўшма Штатларининг Нью-Йорк шаҳри мэри Эрик Адамс жорий йилнинг сентябрь ойи охирларида пора олиш ва ўз сайловолди кампаниясига чет элдан ноқонуний хайрия сўрашда айбланди. У замонавий тарихда жиноий ишда айбланган биринчи Нью-Йорк мэридир. QALAMPIR.UZ унинг жиноят иши бўйича шакллантирилган 57 саҳифадан иборат айблов хулосаси билан танишди.



Эрик Адамс ким?

Шаҳар тарихидаги иккинчи қора танли мэр бўлган Эрик Лерой Адамс умумий ҳисобда шаҳарнинг 110-мэри. Унинг отаси қассоб, онаси эса ошпаз бўлган. Бруклинда туғилган Адамс 1984 йилда Нью-Йорк полиция академиясини тамомлаган ва шаҳар полициясида 22 йил ишлаган. Адамс полицияда капитан даражасига кўтарилган. 2021 йил 4 ноябрь куни Нью-Йорк мэри сайловида Адамс ғалаба қозонган. У 66,14 фоиз овоз (676 минг 481 киши) олган. 2022 йил 1 январда у шаҳар мэрлик лавозимига киришган. Бу билан у шаҳарнинг иккинчи афро-америкалик раҳбари бўлди.

Мэр сифатида иш бошлаганидан деярли 3 йил ўтиб, Адамс ўз офисини жиддий хавф остига қўйиши ва сиёсий карьерасининг келгусидаги ҳолатига таҳдид солиши мумкин бўлган федерал айбловларга дуч келди. Коррупция билан боғлиқ можаролар бундан олдин Нью-Йорк шаҳрининг икки мэри: 1932 йилда Жеймс Уокер ва 1950 йилда Уильям О’Дуайернинг истеъфога чиқишига сабаб бўлган. Аммо Адамс шаҳарнинг ўз лавозимида ишлаган вақтида айбланган биринчи мэридир.

Мэр нимада айбланмоқда?

Адамсга 5 та алоҳида жиноий иш қўзғатилган. Жумладан, порахўрлик, чет элдан ноқонуний хайрия сўраш, фирибгарлик, чет эллик бой бизнесменлар ва турк ҳукумати амалдоридан ҳашаматли саёҳатлар ҳамда дабдабали совғаларни қабул қилиш. 26 сентябрь куни Нью-Йоркнинг жанубий округи Бош прокурори Дамиан Уильямс мэр ўзининг сайловолди жамғармаларига ноқонуний хорижий ва корпоратив бадаллар сўрагани, уларни олгани, шунингдек, хорижий ишбилармон ва амалдорлардан 100 минг доллардан ортиқ қимматбаҳо саёҳат имтиёзларини қабул қилганини маълум қилди. Прокурор 2016-2021 йиллар оралиғида мэр олган ҳашаматли саёҳат имтиёзларининг рўйхати, жумладан, авиакомпаниялар ва ҳашаматли меҳмонхона номерларини эълон қилди.

Айблов хулосасида Адамснинг Бруклин тумани раҳбари бўлган давридан то мэр бўлган давригача қарийб ўн йиллик коррупциявий бошқаруви ҳақида ҳам сўз боради. Унда айтилишича, Адамс турк ишбилармонлари ва ҳукумат амалдорларидан сайлов кампанияси учун ноқонуний бадаллар сўраган ва қабул қилган, сиёсий манфаатлар эвазига дабдабали совғалар ва хорижий хайриялар олган. Давлат айбловчисининг сўзларига кўра, Адамс 2021 йилда Туркия Президенти Ражаб Тойиб Эрдўғаннинг ташрифи олдидан хавфсизлик муаммоларига қарамай Манхэттенда Туркия Бош консуллигининг янги кўп қаватли биносининг қурилишига имзо чекиш учун Нью-Йорк шаҳар Ўт ўчириш бошқармаси ходимларига босим ўтказган. 

Эрик Адамснинг лавозимидан фойдаланиб қўлга киритган фойдалари

Прокурорларнинг таъкидлашича, Адамснинг ҳашаматли саёҳатлари 2015 йилда Туркияга уюштирилган 2 та сафари билан бошланган ва у самолётнинг бизнес-класси учун бепул чипталар олган. Адамс бу саёҳатлар ҳақида Нью-Йоркдаги Манфаатлар тўқнашуви кенгашига хабар берган бўлса-да, у кейинги сафарларни, шу жумладан турк ишбилармонлари томонидан тўланган саёҳатларни ошкор этмаган.

2016 йилга келиб Адамс 49 фоиз Туркия ҳукуматига тегишли бўлган Turkish Airlines билан қулай муносабатлар ўрнатади. 2016 ва 2017 йиллар давомида Адамс ва унинг ҳамкорлари бутун дунё бўйлаб Ҳиндистон, Шри-Ланка, Хитой, Непал ва Францияга бепул парвозларни амалга оширган. Ушбу мамлакатларга сафар давомида улар бизнес-классни янада янгилаган. Ҳисобларга кўра, бу бепул ва чегирмали саёҳат учун 63 минг доллардан ортиқ маблағ деганидир.

Айблов хулосасига кўра, Адамс ноқулай вазиятда ҳам, масалан, Нью-Йоркдан Парижга учаётганда ҳам Turkish Airlines авиакомпаниясида учган. Унинг шериги билан ёзишган СМС хабарига кўра, мэр учун ҳар биринчи бекат ҳар доим Истанбул шаҳри бўлган.

Айтилишича, бу даврда Адамс Истанбулдаги ҳашаматли St. Regis меҳмонхонасида чегирмали ставкада қолиб, одатда кечаси бир неча юз минглаб долларга баҳоланган люкс хизмат учун бир неча юз доллар тўлаган, холос. Унинг сафарлари кўпинча хусусий яхта саёҳатлари, ҳашаматли автомобиллар ва юқори даражадаги ресторанларда энг қиммат таомларни ўз ичига олади. Буларнинг барчаси мэрнинг турк расмийлари билан алоқалари туфайли янада осонлашган. Унинг ҳашаматли саёҳатлари 2019 йилда ҳамда 2021 йилда – мэрлик ғалабасидан кейин давом этган.

Мэрнинг сайловолди кампаниясига тикилган пуллар

Адамс, шунингдек, Нью-Йорк шаҳрининг кичик миқёсдаги кампания хайрияларини давлат маблағлари билан таққослаш орқали кўпайтиришга мўлжалланган “Мослашувчан маблағлар” (Matching Funds Program) дастуридан фойдаланиш схемасини уюштирганликда айбланмоқда. Дастур чет эл фуқароларининг хайрияларини, яъни унинг ҳақиқий манбасини яшириш учун бошқа биров номидан пул ўтказадиган шахсларни ўз ичига олади. Прокурорлар бу борада бир нечта мисоллар ҳам келтирган.

2018 йил ноябрь ойида Адамс Бруклиндаги Boro Hall’да Боғчашеҳир университетининг бадавлат асосчиси билан учрашган. Мэр ўзининг 2021 йилги сайловолди кампаниясига маблағ сарфлашни таклиф қилганидан сўнг, олийгоҳ эгаси Раъно Аббосова исмли “ходими”ни ноқонуний бадалларни мувофиқлаштириш учун масъул қилиб тайинлаган. Аббосова Адамснинг вакилларига ёрдам беришга тайёрлигини ёзиб қолдирган.

2020 йилнинг декабрь ойида Адамс кампаниясининг икки кўнгиллиси ўзбекистонлик тадбиркордан кампанияга 10 минг доллар ажратишни сўраган ва бу хайрия Адамсга таъсир кўрсатишини айтиб ўтган. Тадбиркор 10 минг долларлик чекни тўғридан тўғри ёза олмаганлиги сабабли, шунингдек, бу давлат маблағлари билан тенглаша олмагани учун у ўз ходимларига 2000 АҚШ доллари миқдоридаги бир нечта бадалларни бўлиб-бўлиб мэрнинг кампаниясига ўтказиб беришни айтган. Ушбу ноқонуний хайр-эҳсонлар кейинчалик давлат маблағлари билан тенглаштирилган.

Нью-Йорк мэрининг сайловолди кампанияси учун пул берган ўзбекистонлик тадбиркор ким?

Тергов ҳужжатларида “Бизнесмен-4” дея тилга олинган шахс ўзбекистонлик тадбиркор Толиб Мансуров бўлиши мумкинлиги айтилмоқда. LinkedIn ижтимоий тармоғи титкилаб кўрилса, унинг саҳифасида Мансуровнинг Нью-Йорк шаҳрида жойлашган “United Elite Group” асосчиси ва бош директори, шунингдек, юқори даражадаги бош пудратчи эканини билиб олиш мумкин. У 1997-2002 йилларда Россиядаги Омск давлат университетида таҳсил олган. Мансуров “Омск давлат университетининг ҳуқуқ йўналиши бўйича магистр даражасига эга кучли бизнесни ривожлантириш мутахассиси” экани ҳам таъкидланган. Тадбиркор, шунингдек, АҚШ Атроф-муҳитни муҳофаза қилиш агентлиги, Нью-Йорк шаҳри Бинолар департаменти ва Истеъмолчилар ва ишчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш департаменти томонидан берилган лицензияларга эга экани ҳам қайд этилган.

Мансуровга тегишли “United Elite Group” компаниясининг расмий саҳифасида ташкилотнинг 12 йилдан ортиқ вақт давомида Нью-Йорк шаҳри ҳудудида тураржойларнинг ички қисмини сифатли таъмирлаш бўйича тажрибага эга ташкилот сифатида танилгани айтилади.

Адамс ва Мансуровни боғлаб турган нарса нима?

Мэрни порахўрлик, сайлов кампаниясини молиялаштириш ва тил бириктириш жиноятларида айблаган 57 саҳифалик тарихий федерал айблов хулосасига кўра, “Бизнесмен-4” “Нью-Йорк шаҳри ҳудудида қурилиш ширкатини бошқарган”.

Толиб Мансуров ўзининг “United Elite Group” қурилиш фирмасини бошқаришдан ташқари Бруклинда жойлашган “Silk Road Foundation” нотижорат ташкилотининг асосчиси бўлиб, у Нью-Йоркдаги ўзбеклар ҳамда Марказий Осиёнинг кенг жамоатчилигига хизмат кўрсатади.

Айбловда “Бизнесмен-4” ва унинг ходимлари 2020 йилнинг декабрь ойида шаҳар мэрига хайрия ниқоби остида пул бергани айтилади. Эрик Адамснинг вакили бундай “сохта хайриялар” тадбиркорнинг мэрга таъсирини кучайтиришига ишонтирган.



Айблов хулосасида айтилишича, мэр Адамсга илтифот кўрсатишни истаган “Бизнесмен-4” ўзининг шахсий банк ҳисобварағидан 10 минг АҚШ доллари миқдорида чек ёзиб беришни таклиф қилган. Бироқ Адамснинг ходимлари унга 2000 доллардан ортиқ хайрия қила олмаслигини айтган. Шунда “Бизнесмен-4” ўзи ва 4 нафар ходими номидан тўлов қилган. Айблов хулосасига кўра, Мансуров Адамсга боғланиб, унга “Мен сизни доим қўллаб-қувватлаганман” дея ёзган.

Мансуров 2023 йилнинг 5 февраль куни шаҳар ҳокими билан тўғридан тўғри боғланиб, Мансуровнинг қурилиш фирмаси томонидан амалга оширилаётган ишларга қурилиш департаменти қўйган чекловларни олиб ташлашда ёрдам сўраганида, Адамсга унинг сайловолди кампаниясига кўрсатган молиявий ёрдамни эслатган.

Хайр-эҳсонлар амалга оширилган вақт оралиғи айбловда кўрсатилган вақт оралиғига тўғри келади, унда “Бизнесмен-4”га Адамс вакили томонидан ходимлар орқали ноқонуний хайрияларни кампанияга йўналтириш бўйича кўрсатма берилган.

Сайлов кампаниясини молиялаштириш маълумотларига кўра, “United Elite Group” ходимлари рўйхатига киритилган ҳамда ҳар бири 2000 доллардан хайрия қилганлар – Натан Хо, Ойбек Шокиров, Шерзод Камолов ва Умид Воҳидовлардир.

Шокиров компанияда ишлашдан ташқари, “Silk Road Foundation”да ҳисобчи бўлиб ҳам фаолият юритади. Бундан ташқари, 2023 йил 11 декабрда Шокиров шаҳар мэрининг ҳуқуқий ҳимоя фондига 5000 доллар хайрия қилган.

Мансуровнинг “Silk Road Foundation” жамғармаси шаҳар мэрияси билан муносабатларни анча мустаҳкамлаган. 2023 йил июль ойида Адамс шаҳар мэриясида жамғарманинг ўзбек ҳамжамиятига оид фикрларини тинглаш учун давра суҳбати ўтказган. Шу йилнинг август ойида эса Адамс жамғарма ҳомийлигида Ўзбекистон мустақиллиги шарафига байроқ кўтариш маросимида қатнашган. Маросимда мэр “Нью-Йорк – Американинг Тошкенти” деган таърифни ишлатган.

2023 йил апрель ойида Нью-Йорк мэри Бруклиндаги Emir Palace’да жамғарма ҳомийлигидаги ифторлик дастурхонида қатнашган. Шунингдек, бундай тадбир жорий йилнинг март ойида ҳам ўтказилган бўлиб, Эрик Адамс унда ҳам иштирок этган.

Прокурорларнинг билдиришича, кейинроқ Мансуров ва унинг ходимлари адвокатлар иштирокида сўроқ қилинган. Сўроқ давомида у Эрик Адамснинг сайлов кампаниясига “сохта хайриялар” кўринишида пул ўтказиш билан боғлиқ ишга алоқадорлигини тан олган. Шунингдек, бу ишга боғлиқ бўлмаган бошқа фирибгарлик иши бўйича ҳам кўрсатма берган.

“Documented” журналистлари Толиб Мансуров ҳамда “United Elite Group”нинг 4 нафар ходими билан бир неча бор боғланишга уринган, бироқ бунинг иложи бўлмаган. Воҳидов ва Камолов АҚШда яшамаётгани айтилган бўлса, Натан Хо сохта хайриялар ҳақидаги саволларга жавоб беришдан бош тортган.

Яна кимдир тергов қилиняптими?

Кенгайган федерал текширувлар фонида Адамснинг полиция ва соғлиқни сақлаш бўйича комиссарлари Эдвард Кабан ва Эшвин Васан, мактаблар бўйича масъул Дэвид Бэнкс ва бош маслаҳатчи Лиза Зорнберг истеъфога чиқди. Кабаннинг телефони 12 сентябрь куни федерал тергов доирасида олиб қўйилган ва у истеъфога чиқишга мажбур бўлган. Бир неча кун ўтгач, шаҳар мэриясининг бош адвокати Зорнберг “энди самарали хизмат қила олмаслигини” айтиб, истеъфога чиқди. Бир ҳафта ўтгач, Бэнкс федерал терговчилар унинг уйида тинтув ўтказгани ва федерал қидирув буйруғи остида мобил телефонларини тортиб олганидан бир неча кун ўтиб, мамлакатдаги энг йирик давлат мактаб тизими раҳбари лавозимидан воз кечиб, ўқув йили охирида нафақага чиққанини эълон қилди.

Федерал терговчилар, шунингдек, Адамснинг энг яқин маслаҳатчилари, жумладан, шаҳар мэрининг жамоат хавфсизлиги бўйича ўринбосари Филип Бэнкс III ва мэрнинг биринчи ўринбосари Шина Райтнинг мобил телефонини мусодара қилди. Офицерлар ушбу маслаҳатчилардан баъзиларининг уйларига бостириб кирган.

Федерал маъмурият Адамсга яқин одамларни тергов қилаётганининг биринчи белгиси 2023 йилнинг ноябрь ойида агентлар унинг энг яхши маблағ йиғувчилардан бири Брианна Саггснинг уйини тинтув қилганда пайдо бўлди.

Айбланиш нимани англатади?

АҚШ Адлия вазирлигининг маълумотларига кўра, айблов хулосаси – бу шахс жиноят содир этганлиги тўғрисида расмий хабар оладиган жараён. Айблов хулосаси шахсга унга қўйилган айбловлар ҳақида маълумот беради. Бу эса катта ҳакамлар ҳайъати жиноят содир этилганини аниқлаш учун барча мумкин бўлган далилларни текширгандан сўнг бўлиб ўтади. Агар ҳакамлар ҳайъати далиллар етарли деб топса, айблов хулосаси чиқарилади. Бу ҳолатда мэрнинг ҳокимиятни топшириши учун бир неча кун керак бўлади. Адамс эса лавозимини тарк этмаслигини, шаҳар аҳолисини партия ва сиёсатдан устун қўйганини айтган.

Айблов хулосасига Америка жамоатчилиги қандай муносабат билдирди?

Айблов эълон қилинганидан бери кўп сонли сиёсатчилар Адамсни истеъфога чиқишга чақирмоқда. Хусусан, Нью-Йорк шаҳар кенгашининг камида 10 аъзоси ва бошқа бир қанча қонунчилар, жумладан Кенгаш аъзолари Кармен де ла Роса, Тиффани Кабан ва Роберт Холден унинг лавозимни тарк этиши кераклигини айтган.

Уни истеъфога чиқишга мажбурлаш мумкинми?

Мамлакат қонунчилиига кўра, Нью-Йорк штати губернатори Кэти Хокул Нью-Йорк мэрини 30 кунгача лавозимидан четлатиш ҳуқуқига эга. Аммо штат губернаторининг Нью-Йорк мэрини алмаштириш ваколати сўнгги пайтларда амалга оширилмади. Энг охирги прецедент 1931 йилда, губернатор Франклин Рузвельт 1932 йилда истеъфога чиққан мэр Жеймс Уокернинг нотўғри хатти-ҳаракатлари бўйича 14 кунлик тингловларни ўтказганида бўлган. Шунинг учун, Хокул бу кучдан фойдаланадими ёки йўқми, номаълум.

Агар Адамс 2025 йил декабргача давом этадиган ваколат муддати тугагунга қадар истеъфога чиқишга қарор қилса, шаҳарнинг жамоатчи ҳимоячиси Жумаан Уильямс мэр вазифасини бажарувчи бўлади ва навбатдан ташқари сайловлар ўтказилади. Ушбу сайловга бир нечта номзодларни жалб қилиниши мумкин, улардан баъзилари келаси йилги Демократик праймеризда Адамсга қарши курашиш ниятини эълон қилган. Навбатдаги оддий сайлов 2025 йил 4 ноябрда ўтказилиши режалаштирилган.