Камбағал Аҳмадинажоддан асаларичи Юшченкогача... Собиқ президентлар айни дамда нима билан банд?

Жамиятда шундай инсонлар борки, улар ўз вазифасини бажараётган вақтида қанчалик диққат марказида бўлса, ўз ўрнини бошқага бўшатгач, миллионлар назаридан четлашади. Шундай бўлсада, уларнинг кейинги ҳаёти ҳам ҳеч кимни бефарқ қолдирмайди. Улар – фаолиятини якунлаган спортчилар, санъаткорлар ва собиқ президентлар. Одатда мамлакат етакчиларининг сиёсий фаолияти, ютуқлари, амалга оширган ислоҳотлари ҳақида кўп гапирилади. Аммо уларни президентлик лавозимидан кетгандан сўнг ҳеч ким эсламай қўяди. Баъзи давлат раҳбарлари лавозимидан давлатга қарши кучлар томонидан кетказилса, баъзилари эса ўзининг айби билан президентликдан тушишига сабаб бўлади. Ҳа, ўзининг хоҳиши билан “тахтдан тушган” раҳбарлар ҳам бор, аммо баъзи диктатор президентлардан халқ фақат ўлимидан сўнг қутилади. QALAMPIR.UZ эътиборингизга ушбу мақолада турли хил сабаблар билан президентликдан кетган, собиқ давлат раҳбарларининг айни дамда нималар билан машғул экани ҳақида сўз юритади.

Америка Қўшма Штатлари

Билл Клинтон

Ўзининг президентликдан шов-шувли кетиши билан ажралиб турадиган АҚШнинг 42-давлат раҳбари Билл Клинтон 1946 йил 19 августда Арканзас штатида туғилган. У президентликка сайланишидан олдин беш марта (1979-1981, 1983-1992) Арканзас губернатори этиб сайланган. 1991 йил 3 октябрда Билл Клинтон АҚШ президентлигига ўз номзодини қўйишини эълон қилди. У 1993 йилдан 2001 йилгача АҚШ Президенти бўлган. Хўш, Американинг келишган Президентининг лавозимидан кетишига нима сабаб бўлган?

1998 йилда Билл Клинтонга нисбатан импичмент эълон қилинади. Бунга Оқ уйда амалиётчи бўлган Моника Левинский билан жинсий алоқада бўлгани ҳақидаги гап-сўзлар сабаб бўлган. Аммо у буни рад этган. Кейинчалик бу исботланиб, Клинтон ёлғон ахборот беришда айбланган. Шундай қилиб, Клинтон импичмент эълон қилинган иккинчи Америка Президенти бўлди, биринчиси 1868 йилда импичмент эълон қилинган Эндрю Жонсон эди.

Маълумотларга кўра, истеъфога чиққанидан сўнг, собиқ президент Билл Клинтон маърузалар ўқишни, китоблар ёзишни ва пулли маслаҳатлар беришни бошлаган. Сўнгги йилларда Билл Клинтон жамоат ишларида фаол иштирок этди, турли ижтимоий-сиёсий ва хайрия ташкилотлари аъзосидир.

2008 йилда у Руандада клиникалар тармоғини яратгани учун TED мукофотига сазовор бўлди. 2010 йилнинг 12 январида Гаитидаги даҳшатли зилзиладан сўнг Клинтон жабрланганларга ёрдам кўрсатиш учун бир неча бор Гаити Республикасига борди. Шунингдек, Клинтон 2012 йилги президентлик сайловларида Барак Обаманинг сайловолди кампаниясида фаол иштирок этган. Аммо у рафиқаси Хиллари Клинтон 2016 йилги президентлик сайловларига ўз номзодини қўйганидан сўнг сайловчиларни рафиқасини қўллаб-қувватлашга чақирган.

CNN маълумотларига кўра, 2001-2015 йилларда унинг рафиқаси Хиллари билан турли халқаро ташкилотларда ўқиган қўшма маърузалари Клинтонлар оиласига 153 миллион доллар даромад келтирган.

Қайд этилишича, АҚШнинг 42-президентининг бир марталик оммавий нутқи нархи 100 минг доллардан 300 минг долларгача баҳоланади.
 
Туркманистон

Гурбангули Бердимуҳамедов

Дунё раҳбарлари орасида ўзининг отларга қизиқиши билан ажралиб турувчи Туркманистоннинг собиқ президенти Гурбангули Бердимуҳамедов 1957 йил 29 июнь куни мамлакатнинг Бобоараб қишлоғида туғилган. Асли касби тиш доктори бўлган Бердимуҳамедов 2007 йил 14 февралда президент этиб сайланган. Шундан сўнг мамлакатда уни улуғлаш, номини абадийлаштириш сиёсати олиб борилди. Унга ҳатто “Арқадағ”, яъни ҳимоячи номи ҳам берилган. 2015 йилда “Ашхобод шаҳри жамоатчилигининг кўплаб илтимослари билан” шаҳар марказидаги янги боғ унинг шарафига “Аркадағ” деб аталди.

Human Rights Watch ташкилотига кўра, Бердимуҳамедов ва унинг қариндошлари мамлакатда чексиз ҳукмронлик ўрнатган бўлиб, аҳоли ҳаётининг барча аспектини назорат қилади. 2010 йилда “Обозреватель” журнали Бердимуҳамедовни 23 та диктатор ичида бешинчи энг ёмон диктатор деб топган. Шундай қилиб “Арқадағ”нинг ҳукмронлик йиллари ташқаридан кўринганда анча тинч ўтган бўлсада, мамлакатда сезиларли пасайишлар кузатилган.

2022 йилнинг бошида Қозоғистонда бўлиб ўтган воқеалар Арқадағни ҳавотирга солиб қўйди. “Меҳрибон Арқадағ” ўз хоҳишига кўра, ҳокимиятни ўғлига, эй йўғ-эй, ёшларга ишониб топширишга аҳд қилди.

2022 йил 11 февраль куни Туркманистон Президенти Гурбангули Бердимуҳамедов ўз лавозимини ёш етакчиларга топшириб, Халқ маслаҳати раиси сифатида қолишини айтди. Шундан сўнг, Марказий сайлов комиссияси 2022 йилнинг 12 март санасини Туркманистонда навбатдан ташқари Президентлик сайлов куни деб белгилади. Унинг ўрнини Бердимуҳамедовнинг арзандаси Сердар эгаллади. Сердар Бердимуҳамедов ҳақида QALAMPIR.UZ’да эълон қилинган қуйидаги мақолани ўқишингиз мумкин.

Аммо Гурбангули ўғли Президент бўлганига ҳали кўп вақт ўтмасидан у “тахт”ни қайтариб олиши ҳақида гаплар болалади. Хусусан, бу ҳақда Халқаро тинчлик учун Карнеги жамғармасининг “Carnegie Politika” нашри хабар тарқатди.

Хўш, “сахий” ота ҳозирда нималар билан банд? Арқадағ мамлакатда шеър ва мусиқа ёзиши билан танилган. Яқинда у неварасининг тўйига атаб шеър ёзиб чиққанди. Бундан ташқари, Арқадағ ўқ отиш, футбол ўйнаш каби машғулотлар билан шуғулланиши давлат оммавий ахборот воситаларида кенг ёритилиб келинмоқда.

Украина

Виктор Юшченко

Виктор Юшченко 2005-2010 йилларда Украинани бошқарган учинчи Президент ҳисобланади. У 1954 йил 23 февраль куни Суми вилоятида ўқитувчилар оиласида таввалуд топган. 1999-2001 йилларда Украина Бош вазири, 1993-1999 йилларда Украина Миллий банки раиси бўлган.

У мамлакатни “сариқ инқилоб”дан кейин бошқарган, бироқ 2010 йилги президентлик сайловларида у атиги 5,45 фоиз овоз олган. Истеъфога чиққанидан кейин у Олий Радага ҳеч қачон кира олмаган "Бизнинг Украина" партиясини бошқарган.

Виктор Юшченко ҳозирда Киев яқинидаги Нове Безрадичи қишлоғида истиқомат қилиб, ўзига тегишли томорқада буғу ва қундуз боқади, шунингдек, асаларичилик билан ҳам шуғулланади. Виктор Юшченконинг асали халқаро асаларичилик кўргазмаларида бир неча бор олтин медалларга сазовор бўлди.

Собиқ президентнинг асаларичилик фермаларидан ихтисослаштирилган аукционларда ўн килограммлик бир баррель акация асалининг нархи 3000 доллардан бошланади.

Шунингдек, давлат ишлари маъмурияти маълумотларига кўра, 2017 йилда Виктор Юшченко давлатдан жами 336 минг гривна, ойига 28 минг гривна молиявий нафақа олган Украинанинг ягона собиқ президенти бўлган.

Эрон

Маҳмуд Аҳмадинажод

Маҳмуд Аҳмадинажод 1956 йил 28 октябрь куни Гармсар шаҳрида туғилган. У Эрон Ислом Республикасини 2005 йил 3 августдан 2013 йил 3 августгача бошқарган раҳбардир. Президент бўлгунга қадар Ардабил вилояти ҳокими ва Теҳрон губернатори лавозимларида ишлаган. Унинг президентлик давридаги энг муҳим воқеалардан бири бу Эрон ядро дастурининг ривожланишини тезлашишидир.

Ташқи сиёсатда у консерватив қарашларга амал қилди, Америка Президенти кичик Буш маъмуриятини қаттиқ танқид қилди ва Эроннинг Россия ҳамда араб дунёси билан алоқаларини мустаҳкамлаш тарафдори эди. Шунингдек, ҳокимиятга келган Маҳмуд Аҳмадинажод Эроннинг ислом инқилобидан кейин бошланган Исроилга қарши сиёсатини кучайтирди. Унинг бу ҳаракати ҳатто Куба Президенти Фидель Кастро томонидан ҳам танқид қилинди. Унинг даври бир қанча кескинликлар билан ўтди.

2012 йилнинг баҳорида бўлиб ўтган парламент сайловларида парламентдаги 290 ўриннинг қарийб тўртдан уч қисмини Оятуллоҳ Хоманаийнинг иттифоқчилари қўлга киритди, бу эса Аҳмадинажод тарафдорларининг мағлубиятини англатарди.

Маҳмуд Аҳмадинажод 2013 йилги президентлик сайловларида иштирок эта олмади, чунки у аллақачон икки муддат давомида мамлакат Президенти бўлишга улгурганди. Шу йили Ҳасан Руҳоний Аҳмадинажоднинг вориси этиб сайланди.

Аҳмадинажод 3 август куни офисини тарк этиб, Нармакдаги шахсий уйига қайтди. У CNN каналига берган интервьюсида сиёсатдан кетишини маълум қилган. Аммо у сиёсатдаги фаолиятини тўхтатмаган. Президентликдан кетганидан 2 кун ўтгач, Олий раҳбар Али Хоманаий уни Мақсадлилик кенгаши аъзоси этиб тайинлаш тўғрисида фармон чиқарган.

2017 йил апрель ойида президентлик сайловларида иштирок этиш учун ҳужжатларни топширган Маҳмуд Аҳмадинажоднинг номзоди Эрон Кузатув кенгаши томонидан рухсат берилмаган.

Сиёсатда қолишга тиш-тирноғи билан ёпишган Аҳмадинажод бирин-кетин “ўйин”лардан чиқарилади.

Шарқшунос Саид Ғофуровга кўра, Аҳмадинажод ҳозир илм-фан билан шуғулланади, маърузалар ўқиш билан банд. У университетда маъруза ўқишдан ойига 250 доллар даромад эвазига кун кечирмоқда. Маълумотларга кўра, у ўзида деярли мулк қолдирмаган. Унинг мулк декларациясида 1977 йилда ишлаб чиқарилган Peugeot 504 автомобили ва 40 йил аввал отасидан мерос қолган Теҳроннинг энг қашшоқ туманларидан бирида кичик уй борлиги қайд этилган.

Шунингдек, Аҳмадинажод университетда ишлаётган вақтида ғарб оммавий ахборот воситаларида унинг жамоат транспортида ишга қатнагани ҳақида шов-шув кўтарилади. Шундан сўнг ҳукумат у учун махсус автомобиль ажратган. Унинг рафиқаси эса фаррош бўлиб ишлаши ҳақида ҳам хабарлар тарқалган.

Қирғизистон

Асқар Акаев

Қирғизистон Республикасининг биринчи президенти Асқар Акаев 1990 йилда давлат раҳбарлигига сайланган ва 2005 йилда мамлакатда бўлиб ўтган “Лола инқилоби” оқибатида ўз лавозимидан айрилган. Кейин у мамлакатни тарк этди. Шундан сўнг у Москвага кетиб, илмий фаолият билан шуғулланди.

Акаев Москва давлат университети мураккаб тизимлар математика тадқиқотлари институтининг етакчи илмий ходими, техника фанлари доктори, 2006 йилда Россия Фанлар академиясининг хорижий аъзоси этиб сайланди. У Россияда 2016 йилда Олий Иқтисодиёт мактабида ижтимоий-сиёсий беқарорлик хатарларини мониторинг қилиш илмий-ўқув лабораториясига раҳбарлик қилган. 150 дан ортиқ илмий ишлар муаллифи ва ҳаммуаллифи ҳисобланади.

2017 йилда Асқар Акаев ва унинг қизи Бермет муаллифлигида республика келажаги ҳақидаги “Қирғизистоннинг илғор ривожланиш стратегияси” китоби тақдим этилди.

16 йиллик сургундан сўнг 2022 йилнинг 2 август куни Акаев ватани – Қирғизистонга қайтарилди. Дастлаб собиқ Президент “Қумтор” олтин кони бўйича Миллий хавфсизлик давлат қўмитаси томонидан сўроқ қилинди. Сўнгра у мамлакатнинг амалдаги давлат раҳбари Садир Жапаров билан учрашди. Учрашувдан сўнг Асқар Акаев матбуот анжуманида Қирғизистон Президентига “ҳамма нарсани айтиб бериш” имконияти учун миннатдорлик билдирган.

Январь ойи ўрталарида Президент Садир Жапаров Асқар Акаев ўтмишдаги хатолари учун “халқ олдидаги айбини тўлиқ кечирганини” эълон қилди.

Шунингдек, яқинда “24.кг” нашри Асқар Акаев ва рафиқаси Майрам Акаева мамлакатга келгани ҳақида хабар тарқатди. Собиқ президент рафиқаси билан жорий йилнинг 19 май куни тунда қозоқ-қирғиз чегарасини кесиб ўтган. Маълумотларга кўра, улар шахсий ишлари билан келган, аммо Акаевлар қаерга кетгани ҳозирча номаълум.