Ўзбекистон фаластинликларни қўлламоқда. Оқ уйда эса Ғазо муҳокамаси бўлди

Президент Шавкат Мирзиёев 29 август куни Тошкентдаги “Янги Ўзбекистон”  боғида бўлиб ўтган Ўзбекистон мустақиллигининг 34 йиллигига бағишланган байрам тадбирида Фаластин халқи Бирлашган Миллатлар Ташкилоти резолюциялари билан тасдиқланган ҳуқуққа, яъни ўзининг мустақил давлатини барпо этиш ҳуқуқига эга эканини айтди.

Давлат раҳбарига кўра, Ўзбекистон мустақил Фаластин давлатининг ташкил этилиши бўйича қатъий позицияда туради. У, шу билан бирга, Ўзбекистон уруш ва офатлар вақтида оғир вазиятга тушиб қолган бегуноҳ инсонларга доимо беғараз ёрдам кўрсатиб келганини таъкидалади.

Эсингизда бўлса, ўтган йилнинг 11 ноябрь куни Шавкат Мирзиёев навбатдан ташқари "Араб-Ислом" саммитида нутқ сўзлаб, урушда жабрланган фаластинлик болалар ва аёлларни Ўзбекистон шифохоналарида беғараз даволашга тайёр эканини билдирган эди.

2024 йилнинг 27 декабрь куни 100 нафар яраланган фаластинлик болалар ва аёллар ҳамда уларнинг ҳамроҳлари Ўзбекистонга эвакуация қилинди. Улар Ўзбекистонда меҳмон бўлиб, ўз ватанига қайтгунларига қадар мамлакатдаги барча шароитлардан фойдаланади.

Жорий йилнинг 14 август куни эса Шавкат Мирзиёевнинг “Ўзбекистондаги бир гуруҳ фаластинлик фуқароларга давлат ғамхўрлиги, меҳр-шафқат тамойиллари асосида кўмак бериш тизимини йўлга қўйиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги фармони қабул қилинди. Ушбу фармонга кўра, Ўзбекистонга олиб келинган фаластинлик болалар таълимга жалб этилади, уларга икки ҳафта муддатда зарур иш стажига эга бўлмаган кекса фуқароларга бериладиган нафақа тайинланади ҳамда фаластинликларнинг масалаларини ҳал этиш чора-тадбирларини молиялаштириш мақсадида юридик шахс мақомисиз махсус жамғарма ташкил этилади.

Фаластинликлар учун кўп бора қайғурадиган Туркия эса дунё мамлакатларини Исроил билан алоқаларни узишга чақирмоқда. Мамлакат парламенти спикери Нўмон Куртулмуш Исроилнинг халқаро ташкилотлардаги, жумладан, Бирлашган Миллатлар Ташкилотидаги аъзолигини тўхтатиш бўйича шошилинч ва аниқ чоралар кўришга чақирди. 

“Бугун мен халқаро ҳамжамиятга мурожаат қилиб, Исроил геноцид сиёсатидан воз кечмагунча, унинг барча халқаро ташкилотлардаги, жумладан, БМТда аъзолигини тўхтатиш зарурлиги ҳақида таклиф билдираман ва баён қиламан”, дейди у.

Куртулмушнинг эслатишича, Туркия Буюк Миллат Мажлисининг 28-сессиясида Ғазо секторида ва бутун Фаластин ҳудудларида Исроил томонидан содир этилган геноцид ва жиноятларга, шунингдек, унинг тажовузи ва экспансионистик ҳаракатларига оид олтита қўшма декларация ҳамда Президент Эрдўғаннинг фармони қабул қилинган.

Парламент спикерининг айтишича, Исроилнинг йиллар давомида олиб борган босқин, вайронкорлик ва аннексия сиёсати сўнгги икки йил ичида геноцид даражасидан ҳам ошиб кетган.

“На зулм, на шафқатсизлик, на ваҳшийлик, на оммавий қирғин, на геноцид – уларнинг ҳеч бири сионистик Исроилнинг қилаётганларини ифодалай олмайди”, дейди Куртулмуш.

Сиёсатчининг сўзларига кўра, ҳозирга қадар оммавий қирғин қурбонлари деярли 70 минг кишига етган, уларнинг катта қисми аёллар ва болалар. Фуқаролик инфратузилмаси атайлаб ҳужум остига олинган, мактаблар, ибодатхоналар ва шифохоналар эса бомбардимонларга дуч келган.

Турк сиёсатчисининг таъкидлашича, Исроил ваҳшийлиги фақат Ғазо билан чекланиб қолмаяпти, балки Қуддус ва Иордан дарёсининг ғарбий соҳилида ҳам зўравонликни кучайтириб, ерларни босиб олиш ва биноларни ноқонуний бузиш ишларини жадаллаштирмоқда.

Куртулмушнинг қайд этишича, “Эл ҳудуди” деб аталган зонада янги ноқонуний мустамлака қуриш қарори Шарқий Қуддусни Ғарбий соҳилдан ажратишга қаратилган бўлиб, халқаро ҳамжамиятда кенг норозилик уйғотган.

У, шунингдек, бутун дунёда Биньямин Нетаньяху бошчилигидаги Исроил ҳукуматининг шафқатсиз ҳаракатларига қарши норозилик кучаяётганига эътибор қаратган.

Куртулмуш Туркия Фаластин халқининг курашини эркин ва суверен Фаластин давлати тузилгунига қадар қўллаб-қувватлашини билдирган.

Шу билан бирга, Туркия дунё мамлакатларини Исроил билан алоқаларни узишга чақирди ва ўзи намуна кўрсатиб, расмий Тель-Авив билан барча иқтисодий ва савдо муносабатларини тўхтатди ҳамда ўз ҳаво ҳудудини Исроил самолётлари учун ёпди.

Ана шундай муҳим паллада Оқ уйда Исроилнинг энг суянган тоғи бўлмиш Америка билан Ғазо тақдири муҳокама қилинди.

Ироқ урушига мамлакатини бошлаб кирган ва ўн йилдан ортиқ давомида Яқин Шарқда элчи сифатида фаолият юритган, аммо кўпинча танқидларга учраган Британиянинг собиқ бош вазири Тони Блэрнинг 27 август куни Ғазо келажагига бағишланган Оқ уйдаги йиғилишда  қатнашгани кўпчиликда ҳайрат уйғотди.

Учрашув мазмуни оммага ошкор этилмади, аммо АҚШ Президенти Дональд Трампнинг вакили Стив Уиткофф йиғилиш олдидан “Fox News”га берган интервьюсида у асосан маъмуриятнинг “уруш тугагач Ғазо учун комплекс режаси” ҳақида бўлишини айтди.

Бир қарашда, Блэрнинг иштироки кутилмаган ҳолдек туюлиши мумкин. У Яқин Шарқ бўйича тажрибага эга бўлган собиқ жаҳон етакчиси бўлса-да, сўнгги ўн йил ичида унинг расмий фаолияти асосан хусусий бизнес ташаббуслари ва онда-сонда оммавий ахборотда кўриниб туриши билан чекланган.

Фаластин давлатчилиги ғояси ўлиши мумкин

Британиядаги Фаластин миссияси раҳбари элчи Ҳусам Зомлот Блэрнинг Оқ уйдаги йиғилишда қатнашиши ҳақида изоҳ бермади. Бироқ собиқ Британия етакчиси фаластинликларда катта ишонч уйғотмаслиги аниқ.

Блэр 2007 йил Даунинг-стритни тарк этгандан сўнг, саккиз йил давомида Исроил ва Фаластин ўртасида тинчлик келишувига эришишга уринаётган йирик давлатлар гуруҳининг “Квартет”нинг (АҚШ, Россия, Европа Иттифоқи, БМТ) Яқин Шарқ бўйича элчиси бўлиб ишлади. 2015 йилда Блэр бу лавозимдан истеъфо берган пайтга келиб, “Квартет” самарасиз ва ҳақиқий ваколатсиз тузилма сифатида кўрила бошланди.

Блэрнинг элчи сифатидаги натижалари ҳам юксак баҳоланмади. Фаластин маъмурияти унинг тайинланишини дастлаб олқишлаган бўлса-да, муносабатлар тез орада бузилди. Блэр Ғарбий соҳилнинг Рамаллоҳ шаҳрида деярли “persona non grata” деб эълон қилинишига оз қолди. Чунки Фаластин маъмурияти уни Исроилга мойилликда айблади.

Мэриленд университети профессори вa Bрукингс институтининг норезидент катта илмий ҳамкори Шибли Телҳамининг айтишича, Блэрнинг Оқ уйдаги йиғилишда қатнашиши Трампга бой ҳомийларнинг эътиборини жалб қилишга ёрдам бериши мумкин, лекин бу Яқин Шарқ ва халқаро жамоатчилик фикрига салбий таъсир кўрсатади.

“(Блэрнинг) Ироқ урушини қўллаб-қувватлагани ва унинг Яқин Шарқ ҳукмдорлари билан молиявий ва сиёсий алоқалари обрўсини заифлаштирди”, деди Телҳами.

Фаластинликлар Трамп маъмуриятига ва унинг Ғазо бўйича режаларига аллақачон ишончсизлик билан қарамоқда, шунинг учун Блэрнинг бу муҳокамаларда иштирок этиши уларнинг хавотирларини камайтириши эҳтимолдан йироқ.

Британияда Либерал-демократлар партияси етакчиси Эд Дейви Блэрдан парламентни Оқ уйдаги учрашув ҳақида хабардор қилишни талаб қилди ва Британия “Трампни тўғри иш қилишга мажбур этиш учун барча имкониятлардан фойдаланиши шарт”, эканини айтди.

Ғазо “Ривьераси”

Трамп аввал ҳам АҚШнинг Ғазони назоратга олиши, унинг аҳолисини кўчириш ва вайрона бўлган ерни “Яқин Шарқ Ривьераси”га айлантириш ғоясини илгари сурган.

Бу йил бошида у ҳатто ижтимоий тармоқларда сунъий интеллект ёрдамида тайёрланган видеони улашди. Унда Ғазо янги курортга айлантирилиб, у ерда Трампнинг олтин ҳайкали ўрнатилгани тасвирланган.

Бундай режаларнинг энг йирик тарафдорларидан бири – Трампнинг куёви Жаред Кушнер. Блэр каби у ҳам ҳозирда ҳеч қандай расмий лавозимга эга эмас. Ва Блэр каби у ҳам ўша 27 августдаги учрашувда қатнашган.

Исроил ОАВ хабарига кўра, Исроилнинг стратегик ишлар вазири Рон Дермер ҳам шу ҳафта Вашингтонда бўлган. У Кушнер ва Блэр билан яқин алоқаларга эга.

Дермер 2020 йилда Исроил ва бир қанча кўрфаз давлатлари ўртасидаги муносабатларни нормаллаштирган Иброҳим келишувларида муҳим рол ўйнаган. Бу келишув Кушнер томонидан олиб борилган ва Трампнинг биринчи маъмуриятининг йирик ютуғи сифатида кўрилган.

Дермер ва Блэр олдиндан ҳам бирга ишлашган ва улар яхши таниш дейилади.

Телҳамининг айтишича, Дермер Ғазо масаласида Блэр ва Трамп жамоаси билан ҳамкорлик қилган, аммо учрашувда араб вакиллари қатнашмаган.

“Ҳеч қандай кучли араб иштирокчилари йўқ эди. Ҳолбуки, Ғазо масаласи арабларга катта таъсир кўрсатади, айниқса, Исроил қўшниларига. Шунингдек, бой араб давлатлари харажатларнинг катта қисмини қоплашга мажбур бўлади”, деди у.

“Ривьера” ғояси аввал Трампнинг Вашингтонда Исроил Бош вазири Биньямин Нетаняху билан учрашуви чоғида айтилган бўлиб, бу ғоя кенг қораланган. Фаластин маъмурияти уни “халқаро ҳуқуқнинг жиддий бузилиши” деб атади. Европа етакчилари эса “қабул қилинмас” деб баҳолади.

Бироқ Телҳами Блэрнинг иштирокини Трамп режасига салмоқ қўшиши мумкин деб ҳисоблайди.

“Блэр Трампнинг маслаҳатчилар гуруҳини кенгайтиргандек кўрсатиши мумкин. У ерда Уиткофф ва Кушнер бор, Блэр эса халқаро имиж ва обрўга эга шахс”, дейди Телҳами.

Унинг сўзларига кўра, агар Трампнинг қайта қуриш режаси амалга ошса, “улкан маблағлар” талаб этилади. Блэрнинг бой Кўрфаз давлатлари билан яқин молиявий ва сиёсий алоқалари эса Трамп учун фойда келтириши мумкин. Дастлаб бу ғоя Трампнинг ўйлаб қолган гапидек кўрилган бўлса-да, кейинроқ у ҳаракатга айланди.

“Financial Times” хабарига кўра, Ғазони қайта қуриш, фаластинликларни ерларидан чиқишлари учун пул тўлаш режасини ўз ичига олган тадқиқот тайёрланиб, Трамп маъмуриятига тақдим этилган.

Кейинчалик FT шуни очиқладики, бу лойиҳа Исроил бизнесменлари раҳбарлигида, Boston Consulting Group (BCG) молиявий моделлари асосида ишлаб чиқилган ва Блэрнинг ақл маркази — Tony Blair Institute for Global Change (TBI) ходимлари муҳокамаларда қатнашган.

Британия парламентига юборилган маълумотда BCG ўзининг юқори даражали шерикларидан бири компания қоидалари ва тўғридан тўғри кўрсатмаларига хилоф равишда жамоа тузиб, урушдан кейинги Ғазо учун сценарийларни таҳлил қилганини ва бу жараёнда TBI билан мулоқот қилганини тасдиқлади.

Институтнинг билдиришича, у Ғазодаги урушдан кейинги режалар бўйича кўплаб гуруҳ ва ташкилотлар билан мулоқот қилади, аммо айнан мазкур режани ишлаб чиқишда иштирок этмаган. Институт вакили Блэрнинг Оқ уйдаги йиғилишда қатнашиши ҳақида изоҳ бермади, фақат институт “доимо ғазоликлар учун яхшироқ келажак қуришга интилиб келганини” таъкидлади.

“Тони Блэр бу йўлда ҳукуматдан кетганидан бери меҳнат қилиб келмоқда. Бу ҳеч қачон ғазоликларни кўчириш ҳақида бўлмаган. TBI ҳеч қачон бундай режани ёзмаган, ишлаб чиқмаган ёки қўллаб-қувватламаган”, деди институт вакили. 

Ғазодагилар эса Трамп режаси ҳақида кўпроқ маълумот кутаётган бир пайтда, Блэр институтининг бу позицияларини Оқ уйда йиғилганларга худди шу тарзда етказган бўлишидан умид қилишдан бошқа чораси йўқ.

2023 йил 7 октябрдан бери Исроилнинг халқаро ҳуқуққа зид ҳужумлари оқибатида Ғазода 63 минг 25 киши ҳалок бўлди, асосан аёллар ва болалар қурбон бўлган, 159 минг 490 киши яраланган. Исроил блокадаси ва Ғазо секторига уюштирилган ҳужумлар сабаб очарчилик фаластинликларнинг ҳаётига зомин бўлишда давом этмоқда. Очликдан ўлганлар сони 322 кишига етди, улардан 121 нафари болалар. Бу рақамлар эса кескин ошиб бормоқда.