Tahdid, yolg‘on va va’dalar: Rossiya migrantlarni armiyaga qanday jalb qilmoqda?

Rossiya hukumati armiya safini Markaziy Osiyodan kelgan mehnat muhojirlari bilan to‘ldirishga harakat qilmoqda. Ular ko‘pincha zo‘ravonlikka asoslangan reydlar orqali to‘planadi. Harbiy komissiyalarga olib borilgan muhojirlar tahdid va kaltaklardan so‘ng Mudofaa vazirligi bilan shartnoma imzolashga majbur bo‘ladi.

Muhojirlar harbiy xizmatni o‘tash uchun shartnoma imzolagani to‘g‘risida ma’lumotnoma topshirmaguncha, Rossiya fuqaroligi berilmaydi. Rossiya pasportini olganlarga esa darhol harbiy xizmatga chaqiruv qog‘ozi keladi.

Joriy yilning avgust oyi o‘rtalarida Prezident huzuridagi Inson huquqlari kengashi immigratsiya qonunlariga o‘zgartirish kiritishni taklif qilgandi. Bu harbiy ro‘yxatdan o‘tish Rossiya pasportiga ega bo‘lishning majburiy sharti sifatida belgilanganidan dalolatdir.

Yuqoridagi ma’lumotlar “Deutsche Welle” nashri tomonidan e’lon qilingan maqolada keltirilgan. Shuningdek, nashr ushbu tahlilida Rossiya Mudofaa vazirligi armiyani muhojirlar bilan to‘ldirishga intilayotgani va mamlakatdagi migrantlar harbiy xizmatga majburiy yollanishdan qanday himoyalanishi kerakligi haqida ham yozgan.

Mehnat muhojirlarining Rossiya armiyasidagi harbiy xizmatga tashviqoti birinchi marta bir yarim yil oldin – urush arafasida boshlangan. 2022 yil 20 fevral kuni o‘zbekistonlik bloger Bahrom Ismoilov o‘zining YouTube'dagi kanalida migrantlarni Rossiya Mudofaa vazirligi bilan shartnoma tuzishga undagan va olti oylik xizmatdan so‘ng Rossiya fuqaroligini olishiga va’da bergan videolavhani joylashtirgan edi.

"22 fevraldan boshlab menga O‘zbekiston, Qirg‘iziston, Tojikiston, Armaniston va boshqa muhojirlar fuqarolarini Mudofaa vazirligi bilan shartnoma imzolashga ko‘ndirayotgani haqida xabarlar kela boshladi”, deydi taniqli huquq himoyachisi Valentina Chupik nashrga bergan intervyusida.

“Deutsche Welle” ning qayd etishicha, 2022 yilning yozidan boshlab Mudofaa vazirligi muhojirlarni Lugansk, Donetsk va Mariupolda qurilish ishlariga yozilish uchun tashviqot qila boshlagan.

Valentina Chupikning aytishicha, ba’zida Markaziy Osiyo aholisi nima bo‘layotganini tushunmasdan butun brigadalar bilan shartnoma imzolamoqda.

“Oktyabr oyida o‘zbekistonlik yigitlar menga qo‘ng‘iroq qilib: “Mariupol Moskva viloyatimi?" deb so‘rashdi.Ma’lum bo‘lishicha, ular ishlagan joyda maoshlari kechiktirilgan va ularning katta jamoasi qurilish ishlari bo‘yicha shartnoma imzolagan. Har biri 53 kishidan iborat migrantlarni 20 ta avtobusda noma’lum tomonga olib ketishgan. Ular yetib kelganlarida, atrofda faqat xarobalar borligini ko‘rgan va bu Moskva viloyati emasligini tushunishgan. Kimdir mening telefon raqamimni oldi va men bilan bog‘landi. Men dahshatga tushib, O‘zbekistonning Rossiya va Ukrainadagi elchixonalariga qo‘ng‘iroq qila boshladim. Ammo bu odamlar bilan aloqa uzilib qoldi. Mehnat muhojirlari bilib-bilmay Mudofaa vazirligi bilan shartnomalar imzolagan va ularga hamrohlik qilayotganlarning bayonotiga ko‘ra, odamlar qo‘shinlarga taqsimlangan”, deydi Chupik.

Aldov yo‘li bilan shartnoma imzolashga majburlash

Nashrga ko‘ra, huquq himoyachilari yana bir hiyla-nayrangdan xabardor bo‘lishdi: Moskvadagi Saxarova migratsiya markazida biror hujjat to‘ldirish uchun kelgan migrantlarni aldab, Mudofaa vazirligi bilan shartnoma imzolashga majburlashgan.

“Ular 40 varaqqacha bo‘lgan hujjatlar to‘plamini imzolash uchun topshirishadi va ko‘rib chiqish uchun sizga yarim daqiqa vaqt beradi. Orqasida katta chiziq bor, o‘qishga vaqt yo‘q, ko‘p odamlar qaramasdan imzo chekadi. Keyin ular Rossiya armiyasida xizmat qilish uchun shartnoma imzolagani ma’lum bo‘ladi. Odamlar vahima ichida qo‘ng‘iroq qilishadi va nima qilish kerakligini so‘rashadi. Muhojirlar patent bergan bo‘lishiga qaramay, hamma narsadan voz kechib, shoshib Rossiyani tark etgan holatlar ko‘p bo‘lgan”, deydi Valentina Chupik.

Koloniya va qamoqxonalardagi xorijliklarning urushga tashlanishi

DW ushbu maqolada Rossiya qonunchiligini buzgan va vaqtinchalik hibsxonalarda mamlakat armiyasiga deportatsiya qilinishini kutayotgan xorijliklar urushga yuborilayotganini ma’lum qilgan.

“Ularga Mudofaa vazirligi bilan shartnoma tuzish taklif qilinib, olti oylik armiyada xizmat qilgandan so‘ng fuqarolikni olishlari va Rossiya pasporti berilishi va’da qilinyapti. 2023 yil yanvar oyida Vladimirning 6-koloniyasida jazo muddatini o‘tayotgan yigitning otasi men bilan bog‘landi. Uning so‘zlariga ko‘ra, u yerga vagon kelgan, barcha slavyan bo‘lmagan mahbuslarni ikki haftadan keyin qaytishini aytib, noma’lum tomonga olib ketishgan. Bu haqda gapirgan yigit juda dahshatga tushgandi. Baxtiga u grippga chalingan, shu bois vaqtinchalik frontda "xo‘rakka aylanish"dan qutilib qolgandi”, deydi advokat.

Huquq himoyachisi xuddi o‘sha paytda unga ko‘plab koloniyalardan shunga o‘xshash xabarlar kela boshlaganini ta’kidlaydi.

Harbiy ro‘yxatga olish evaziga Rossiya fuqaroligini berish

15 may kuni Rossiya Prezidenti Vladimir Putin Ukrainadagi urush davrida Mudofaa vazirligi bilan bir yillik shartnoma tuzgan xorijliklarni Rossiya fuqaroligiga soddalashtirilgan holda qabul qilish to‘g‘risidagi farmon imzoladi. Shundan so‘ng, Rossiya fuqaroligini olish uchun ariza topshirgan xorijliklarni harbiy ro‘yxatga olish va ro‘yxat bo‘limiga guvohnoma uchun yuborib, ularni Mudofaa vazirligi bilan shartnoma tuzishga majburlash holatlari tez-tez uchragan.

“Hozir bu amaliyot ayniqsa kuchaydi”, deydi “Memorial” inson huquqlari markazi boshqaruvi a’zosi Svetlana Gannushkina.

Svetlana Gannushkina chet elliklarni majburan yollash bo‘yicha ko‘plab urinishlarni Rossiya rasmiylarining mamlakat Qurolli kuchlari sonini ko‘paytirish istagi bilan izohlagan.

“Bugungi Rossiyaning qo‘shinlari yetarli emas, shuning uchun ular askarlarini ko‘paytirmoqchi”, deydi Gannushkina.
Maqolada keltirilishicha, Markaziy Osiyoning barcha mamlakatlarida, istisnosiz, chet davlat armiyasiga yollanish jinoyat hisoblanadi. Shu bois, Rossiya Mudofaa vazirligi bilan shartnoma imzolashga rozi bo‘lgan muhojirlar vataniga qaytgan taqdirda jinoiy javobgarlikka tortiladi. Ushbu modda bo‘yicha qamoq jazosi Tojikistonda 5 yildan 12 yilgacha, O‘zbekistonda 5 yildan 10 yilgacha, Qirg‘izistonda 10 yildan 12 yilgacha bo‘lgan muddatni tashkil etadi. Ushbu mamlakatlarning elchixonalari allaqachon o‘z fuqarolarini xorijiy davlatlar hududida harbiy harakatlarda qatnashganlik uchun muqarrar jinoiy javobgarlikka tortishi haqida ogohlantirgan”, deyiladi maqolada.

Aytilishicha, Tojikiston xavfsizlik kuchlari Ukrainada Rossiya Qurolli kuchlari safida jang qilayotgan tojik yollanma askarlari ro‘yxatini tuzmoqda. 2023 yilning may oyida Bishkekda Ukrainada Rossiya qo‘shinlari tarkibida bir yil jang qilgan va vataniga qaytgan Qirg‘iziston fuqarosi jinoyati uchun 10 yilga qamalgan.

Migrantlar Rossiya armiyasiga majburiy yollanishdan qanday himoyalanishi mumkin?

Rossiya armiyasi tarkibida Ukraina hududida Markaziy Osiyo davlatlaridan qancha mahalliy aholi jang qilayotgani noma’lum. Ba’zi ma’lumotlarga ko‘ra, Rossiya armiyasiga jalb qilingan muhojirlar soni o‘n minglab bo‘lishi mumkin.

Ishchilarni Rossiya armiyasiga majburiy yollashdan qochishning qanday usullari bor? Advokat Valentina Chupik muhojirlarga, birinchi navbatda, Rossiya fuqaroligini olish uchun ariza topshirmaslikni maslahat bergan. Shuningdek, u Markaziy Osiyo davlatlaridan ko‘plab odamlar hozirda ukrain tilini o‘rganayotgani va urush tugaganidan keyin Ukrainani tiklash uchun ketmoqchiligini aytgan.

Huquq himoyachisi barcha hujjatlarni imzolashdan oldin diqqat bilan o‘qib chiqishni ham maslahat bergan.

“Agar sizga bosim o‘tkazilsa yoki tahdid qilinsa, bu qog‘ozni yirtib tashlang yoki men rozi emasman deb yozing. Istalgan ijtimoiy tarmoqda jonli videoni yoqing va ulardan hujjatlaringizni qabul qilishlarini yoki yozma sertifikat berishlarini talab qiling. Hozirgacha bu juda yaxshi ishladi”, deydi u.

Bundan tashqari, advokat Valentina Chupik majburiy yollash holatlariga duch kelgan muhojirlarni u bilan telefon orqali bog‘lanishga chaqirgan, inson huquqlari himoyachilarining raqamlarini internetda topish mumkin.

“Bizda rus, o‘zbek, tojik, qirg‘iz, arman tillarida so‘zlashadigan advokatlarimiz bor. Bunday vaziyatlarda advokat bilan FSB tushunmaydigan tilda gaplashish ancha xavfsizroq”, deydi huquq himoyachisi.