Rossiyada 250 milliard dollarlik maxfiy harbiy byudjet borligi aniqlandi

Ukrainaga bostirib kirishdan keyin to‘rt baravar oshgan va Sovet davridan beri rekord darajaga etgan Rossiyaning harbiy xarajatlari rasman ma’lum bo‘lgan raqamlardan sezilarli darajada yuqori bo‘lishi mumkin. Bu haqda Bank of America Merrill Lynch raisining sobiq o‘rinbosari Kreyg Kennedi ma’lum qildi.

Kennedining so‘zlariga ko‘ra, federal byudjetdan "milliy mudofaa" moddasiga ajratilgan 22 trillion rubldan tashqari, tanklarni, raketalarni yig‘ish uchun uch smenali tizimga o‘tkazilgan harbiy-sanoat kompleksi korxonalariga faol kreditlar bergan Rossiya banklari orqali yana 25 trillion rubl (249 milliard dollar) harbiy ehtiyojlarga yo‘naltirilgan.

Kennedining ta’kidlashicha, 2022 yil o‘rtalaridan beri Rossiyada korporativ kreditlash hajmi misli ko‘rilmagan 71 foizga yoki pul ko‘rinishida taxminan 450 milliard dollarga oshgan.

"Ushbu kreditlarning 50% dan 60% gacha bo‘lgan qismi mudofaa sanoatiga yo‘naltirildi", deb da’vo qilmoqda ekspert Markaziy bankning soha statistikasiga tayanib.

Uning aytishicha, bular davlat banklarni asosan nochor mudofaa sanoati korxonalariga imtiyozli shartlarda berishga majbur qilgan kreditlardir. Natijada byudjetdan tashqari moliyalashtirish federal byudjetdan o‘tgan oqimlarga deyarli tenglashgan.

Kremlning "maxfiy" harbiy byudjeti, ekspert hisob-kitoblariga ko‘ra, yiliga o‘rtacha 83 milliard dollarni yoki kuniga taxminan 228 million dollarni tashkil qilishi mumkin edi va uch yil davomida u Markaziy bankning muzlatilmagan qismiga deyarli teng edi. 

"Bu Rossiya harbiy mashinasi va uning moliyalashtirish sxemalari uchun barqarorlik illyuziyasini yaratdi", deb hisoblaydi Kennedi.

Uning qayd etishicha, Kreml ilgari ham shunga o‘xshash byudjetdan tashqari sxemadan foydalangan, garchi kichikroq miqyosda bo‘lsa ham: 2010-yillarda imtiyozli bank kreditlari orqali 20 trillion rubllik ulkan davlat qurollanish dasturi moliyalashtirilgan, uning doirasida Prezident Vladimir Putinga armiyadagi zamonaviy qurollarning ulushini 70% ga oshirish, qo‘shinlar uchun Armata tanklarining bo‘linmalari, 600 ta samolyot va minglab vertolyotlar va’da qilingan.

"O‘sha paytda harbiy-sanoat kompleksining yutuqlari faqat qog‘ozda qolib, hukumat mudofaa zavodlariga yuzlab milliard rubl miqdoridagi kreditlarni hisobdan chiqarishga majbur bo‘ldi. Bu holat yana sodir bo‘lishi mumkin, ammo kattaroq miqyosda", deb hisoblaydi Kennedi.

Uning yozishicha, to‘lovga layoqatsiz mudofaa sanoati korxonalariga kreditlar berish Rossiyada "tizimli kredit inqirozi uchun old shartlarni" yaratadi, oxir-oqibat, davlat mudofaa zavodlarini ham, ularga qarz bergan banklarni ham qutqarishi kerak bo‘lishi mumkin.

Bundan tashqari, ekspertning fikricha, harbiy-sanoat kompleksini pul bilan to‘ldirish allaqachon inflyatsiyaning tezlashishining asosiy sababi bo‘lib kelgan, bunga Rossiya Federatsiyasi Markaziy banki foiz stavkasini 21 foizga ko‘tarish bilan javob berdi.

"Bularning barchasi, G‘arbga qiyin dilemmaga duch kelayotgan Vladimir Putinga nisbatan qo‘shimcha ta’sir ko‘rsatadi: u Ukraina bo‘yicha muzokaralar boshlanishini qancha vaqt kechiktirsa, to‘satdan bank inqirozi uning muzokaralardagi pozitsiyasini keskin zaiflashtirish xavfi shunchalik katta bo‘ladi", deya ta’kidlaydi ekspert.

Eslatib o‘tamiz, avvalroq Rossiya hukumati allaqachon rossiyalik soliq to‘lovchilarga 22 trillion rubl zarar yetkazgan Ukrainadagi urush uchun harbiy sohaga byudjet xarajatlarini yana keskin oshirishga tayyorlanayotgani ma’lum qilingandi. 2025 yilda federal g‘azna “milliy mudofaa” sarlavhasi ostida rekord darajadagi 13,2 trillion rubl yoki 142 milliard dollar sarflashi rejalashtirilgan.