Раисий ва Абдуллоҳиённинг ўлими дунё сиёсатига қандай таъсир кўрсатади?

20 май куни Эрон Президенти Иброҳим Раисий ва мамлакат Ташқи ишлар вазири Амир Абдуллоҳиён вафот этгани расман тасдиқланди. Бу воқеа нафақат Эрон учун, балки бутун жаҳон сиёсати учун ҳам бир қанча оқибатларга олиб келиши мумкин. “Asia-Plus” нашри мақоласида ушбу оқибатлар ҳақида сўз боради.

Иброҳим Раисий: шахс, қарашлар ва Эрон сиёсий тузилишидаги ўрни

“Иброҳим Раисий Эроннинг энг кўзга кўринган сиёсатчиларидан бири эди. У ёшлигида ҳам консерватив қарашларга эга эди ва мухолифатга нисбатан қаттиқ чораларни қўллаб-қувватлаган. У 1980 йилларнинг охирида, Эрон ҳукумати ҳар қандай норозиликни қаттиқ бостирганда, бу масалада ўзини кўрсатди”, дейди нашрга ёзган мақоласида сиёсатшунос Муҳаммад Шамсуддинов.

Бундай қарашлар уни Эрон элитасининг консерватив қанотининг (ички ва ташқи сиёсатда радикалроқ чоралар тарафдори) кўзга кўринган вакилларидан бирига айлантириб, олий ҳукумат вакиллари билан яқинлаштирди.

У Эроннинг олий раҳнамолари Оятуллоҳ Ҳумайний ва ҳозирги раҳбар Сайид Али Хоманаий томонидан тақдирланган.

Ворислик муаммоси

Раисий Эроннинг амалдаги олий раҳбарининг энг эҳтимолий вориси ҳисобланган. Экспертларнинг фикрича, унинг президентликка сайланиши мумкин бўлган ўтишга тайёргарлик кўрилган.

“У мамлакатда тўлиқ ҳокимиятни эгаллаш учун шахсий фазилатларга эга эди. Унинг ўлими, айниқса, яқин келажакда мамлакат учун жиддий оқибатларга олиб келиши мумкин”, дейилади нашр мақоласида.

Агар Раисий ҳақиқатан ҳам Хоманаийнинг потенциал вориси бўлган бўлса, энди Эрон каби давлат учун жуда жиддий бўлган ворис масаласи турли манфаат гуруҳларини қамраб олиши мумкин бўлган қизғин ички элита курашига сабаб бўлиши мумкин.

Ўз навбатида, бу мамлакатдаги барқарорликка потенциал хавф туғдириши мумкин.

Ташқи сиёсат

Раисий ташқи сиёсатида консерватив қарашларга амал қилди. Бу Эроннинг мавжуд душманлари АҚШ ва Исроилга нисбатан қаттиқ позицияни эгаллашни англатади.

Консерваторларнинг фикрича, фақат ана шундай ёндашув мамлакат хавфсизлигини таъминлаши ва унинг душманларидан имтиёзларга эришиши мумкин.

Эроннинг Қўшма Штатлар ва Исроил билан муносабатлари Раисий даврида ёмонлашди, аммо АҚШнинг собиқ президенти Дональд Трамп 2018 йил май ойида Қўшма Штатларни JCPOA (Эрон ядровий дастури битими) дан чиқаргач, бу муносабатларда инқироз юзага келди ва бу даврда нуфузли генерал Қосим Сулаймоний ўлдирилди.

Ҳатто АҚШнинг айнан мана шу қадамлари Эронда консерваторларни ҳокимиятга олиб келган деган тахминлар бор.

Россия ва Хитойга яқинлашган Раисий

Раисий ташқи сиёсатининг яна бир муҳим йўналиши Россия ва Хитой билан муносабатлар эди. У Украинага қарши урушда Россияни очиқ қўллаб-қувватлаган. Унинг фикрича, Украинадаги уруш НАТОнинг Шарққа юришининг муқаррар оқибати эди. Унинг даврида Эрон ва Россия ҳарбий соҳада янада яқинроқ ҳамкорлик қила бошлади.

Хитой йўлида Эрон ҳам муносабатларни чуқурлаштирди. У Ғарбга қарши давлатлар ўртасида чуқурроқ ва ҳатто иттифоқчилик муносабатларини қўллаб-қувватлаган.

“Раисий ўлими қисқа муддатда Эрон ташқи сиёсатига таъсир қилиши мумкин. Аммо узоқ муддатда Эрон ташқи сиёсатини ўзгартириши даргумон”, дейилади мақолада.

Амир Абдуллоҳиён: Яқин Шарқ, араб дунёси ва ядровий дастур муаммоси

Абдуллоҳиён замонавий Эроннинг етакчи ва тажрибали дипломатларидан бири эди. У Яқин Шарқ ва араб дунёси бўйича яхши мутахассис бўлган.

"АҚШнинг минтақадан чиқиб кетиши" фонида Абдуллоҳиённинг шахсияти Эрон учун жуда муҳим эди ва бу маълум оқибатларга олиб келди.

Форс кўрфази монархиялари, биринчи навбатда Саудия Арабистони билан муносабатларни нормаллаштириш айниқса муҳим эди. Мамлакат ташқи сиёсатининг бу йўналиши учун биринчи навбатда Эрон Ташқи ишлар вазирлиги раҳбари масъул эди.

Урғуланишича, бу шахснинг йўқолиши Эрон ва бутун Яқин Шарқ ташқи сиёсатининг ушбу векторига катта таъсир кўрсатиши мумкин.

Эроннинг ядровий дастурига тўхталса, Абдуллоҳиён бу борадаги музокараларда катта тажрибага эга эди. 

“Амир Абдуллоҳиён бу масала бўйича жуда яхши мутахассис сифатида бу муаммони ҳал қилишда катта ҳисса қўшиши мумкин эди ва унинг ўлими ҳам бу жараёнга таъсир қилиши мумкин. Чунки Эроннинг янги савдодаги манфаатлари айнан шундай лавозимларга эга бўлган одамни талаб қилади”, дейди нашрга ёзган мақоласида сиёсатшунос Муҳаммад Шамсуддинов.

Марказий Осиёга таъсир

“Марказий Осиёга келсак, менимча, бу воқеа Эроннинг минтақадаги сиёсатига катта таъсир кўрсатмайди. Унинг Марказий Осиёга нисбатан сиёсати анча изчил ва жуда камдан-кам ҳолларда ўткир зигзагларга эга, масалан, баъзан Яқин Шарқда ва АҚШ ва Исроилга нисбатан содир бўлади”, дейди сиёсатшунос.