Марказий Осиёдаги ислом банкларининг ривожланишида асосий муаммолар қандай?

Марказий Осиё мамлакатларида ислом банклари паст даражада ривожланмоқда. Бу ҳақда S&P Global Ratings халқаро рейтинг агентлигининг тадқиқотида сўз боради.

2023 йил 30 сентабрь ҳолатига кўра, минтақада исломий молиялаштиришнинг умумий ҳажми бор-йўғи 500 миллион долларни ташкил қилган.

Агентлик экспертларининг қайд этишича, исломий молия собиқ Иттифоқнинг аҳолиси асосан мусулмонлар бўлган олтита давлатида: Озарбайжон, Қозоғистон, Қирғизистон, Тожикистон, Туркманистон ва Ўзбекистонда ривожланишнинг дастлабки босқичида.

Бироқ тадқиқотда таъкидланишича, ўсиб бораётган исломий молия саноатини ривожлантириш учун фақат мусулмон аҳолининг мавжудлиги етарли эмас.

Унда келтирилишича, ҳатто ҳукумат томонидан муҳим меъёрий-ҳуқуқий база яратилган мамлакатларда ҳам бундай банк маҳсулотларининг аҳоли ўртасида кириб бориш даражаси анча пастлигича қолмоқда.

S&P Global Ratings таҳлилчиларининг тушунтиришича, ислом банкларининг кириб бориш даражасининг пастлиги бир қанча омиллар, жумладан, молиявий маҳсулотнинг нисбий мураккаблиги, аҳоли бойлигининг пастлиги ва республикаларнинг дунёвий мероси эҳтимоли билан изоҳланиши мумкин.

Уларнинг фикрича, Тожикистон ва Қирғизистонда исломий банк фаолиятининг жадал ривожланиши ислом банклари анъанавий банклар билан рақобатлаша олишидан далолат беради.

Тадқиқот муаллифларига кўра, умуман минтақада молиявий воситачилик етарли даражада ривожланмаган.

Улар минтақадаги кўплаб мамлакатлар ўз иқтисодиётлари ҳажмига нисбатан кичик банк тизимларига эга эканини таъкидлайди.

Бу қуйидагиларга боғлиқ:

• фаровонликнинг паст даражаси (Тожикистон ёки Қирғизистон);
• иқтисодиёт таркибида қазиб олувчи тармоқларнинг устунлиги (Озарбайжон ва Қозоғистон);
• банк ҳисобига киришнинг нисбатан паст даражаси (Қозоғистон бундан мустасно).

“Ислом банкининг ривожланишига нафақат ушбу соҳага хос омиллар, балки ушбу мамлакатлар аҳолиси орасида банк хизматларининг етарли даражада кириб бориши ҳам тўсқинлик қилмоқда”, дейилади тадқиқотда.

Вилоят аҳолиси, айниқса, қишлоқларда молиявий саводхонлик даражаси ҳам паст.

S&P Global Ratings'нинг қайд этишича, Марказий Осиё аҳолисининг аксарияти мусулмонлар бўлишига қарамай, шариат маълум ҳуқуқий меъёрларга таъсир кўрсатадиган Яқин Шарқдаги мусулмон давлатларидан фарқли ўлароқ, шариат тамойиллари собиқ Иттифоқнинг олти давлати суд тизимига таъсир кўрсатмайди. Узоқ вақт давомида ҳуқуқий муҳитни мослаштиришнинг қийинлиги соҳа ривожига тўсиқ бўлиб келган.