Эрон ва Покистон афғонистонликларни мажбуран ватанига қувяпти

Жорий йил бошидан бери 1 миллиондан ортиқ Афғонистон фуқароси Эрон ва Покистондан мажбуран Афғонистонга қайтарилди. Бу ҳақда Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Қочқинлар ишлари бўйича агентлигига таяниб, “Associated Press” хабар берди.

Афғон қочқинлари 1970 йиллардан бошлаб тинимсиз қуролли можаролардан қочиб, оммавий равишда Эрон ва Покистонга кўчиб ўтган. 2020 йиллар бошига келиб Покистонда тахминан 4 миллион, Эронда эса 6 миллион афғон яшаётганди. Уларнинг айримлари қочқин оилаларда туғилган бўлиб, ҳаётида бирор марта ҳам Афғонистонда бўлмаган. Масалан, Покистонда афғонларнинг атиги учдан бир қисми қонуний қочқин мақомига эга, қолганлари эса вақтинчалик ҳужжатларга эга ёки умуман ҳужжатсиз.

Қайд этилишича, Эрон ва Покистондаги аксар афғонлар кам ҳақ тўланадиган, малака талаб қилмайдиган ишларда меҳнат қилади, маҳаллий ҳукуматлар томонидан камситилади, соғлиқни сақлаш ва таълим хизматларига чекланган даражада эга. Шунга қарамай, бундай яшаш шароити кўпчилик учун Афғонистондагидан афзалроқ.

2023 йилда Эрон ва Покистон деярли бир вақтда афғон қочқинларини чиқариб юбориш бўйича кампанияни бошлаган. Бу ҳаракатлар тасодифан бир вақтда содир бўлган, аммо ҳар икки мамлакатда ҳам бунга асосан ички омиллар – иқтисодий муаммолар ва аҳолининг норозилиги сабаб бўлган. Бундан ташқари, расмийлар афғон муҳожирларини экстремистик гуруҳлар билан алоқадорликда ҳам айбламоқда.
 
Бугунги кунда депортация жараёни янада жадаллашган. Эронда жорий йилнинг 20 март куни афғонлар мамлакатни ихтиёрий тарк этиши мумкин бўлган муддат якунланган. Покистонда эса бир неча бор узайтирилган муддат кеча, 30 июнь куни тугаган. Эрондан афғонларнинг чиқиб кетишига Исроил билан уруш ҳам таъсир кўрсатган: 26 июнь кунининг ўзида 36,1 минг афғон фуқароси чегарани кесиб ўтган.

2021 йилда ҳокимиятни қўлга киритган “Толибон” ҳаракати барча қочқинларни қабул қилишга тайёр эканини омма олдида эълон қилган ва уларга хавфсизлик кафолатларини ваъда қилган. Ҳар бир қайтган афғонга вақтинча уй-жой, ўз вилоятига бепул етказиб қўйиш хизмати ва 2 минг афғони (тахминан 28 АҚШ доллари) миқдорида нақд пул берилиши айтилган.

Аммо гуманитар ташкилотлар қайтарилаётган афғонларни қўллаб-қувватлаш учун зарур маблағларнинг етишмаслигини таъкидламоқда. Бу ҳолат, биринчи навбатда, USAID молиялаштиришининг қисқариши билан боғлиқ. БМТ маълумотига кўра, 2025 йил биринчи ярмида Афғонистонга гуманитар ёрдам дастури учун ажратилган маблағлар йиллик эҳтиёжнинг атиги 18 фоизини ташкил қилган.

Ҳуқуқ ҳимоячиларини айниқса аёллар ва қизларнинг тақдири ташвишга солмоқда. “Толибон” ҳокимиятга қайтгач, Афғонистонда улар учун ўрта ва олий таълим тақиқланган. Эрон ва Покистондан қайтарилаётганлар орасида аёллар ва қизлар 70 фоизгача бўлиши мумкин.

Ҳуқуқ фаоллари Исломобод ва Теҳронни депортацияларни тўхтатишга чақириб, Афғонистонда кўплаб қайтганларга жиддий хавф таҳдид солиши мумкинлигидан огоҳлантирмоқда.

Эслатиб ўтамиз, жорий йилнинг 28-29 май кунлари Афғонистондаги “Толибон” муваққат ҳукуматининг миграция вазирлиги “номаълум сабабларга кўра” 49 нафар афғон муҳожири Тожикистондан депортация қилинганини маълум қилганди.