Эрон МАГАТЭ билан ҳамкорликни тўхтатди

Бугун, 2 июль куни Эрон Президенти Масъуд Пезешкиён Халқаро атом энергияси агентлиги (МАГАТЭ) билан ҳамкорликни тўхтатиш тўғрисида фармон чиқарди. Бу ҳақда “Tasnim” хабар берди.

Жорий йилнинг 25 июнь куни бу қарор мамлакат парламенти томонидан маъқулланганди. Бу ҳодиса Исроил билан бўлиб ўтган 12 кунлик уруш якунидан бир кун ўтиб юз берди. Исроилнинг даъво қилишича, уруш Эроннинг ядровий қурол яратишга яқинлашгани туфайли бошланган.

Кейинчалик парламент раиси ўринбосари Ҳамид Ризо Ҳожий Бобоийнинг маълум қилишича, Эрон эндиликда МАГАТЭ раҳбари Рафаэль Гроссини ўзининг ядровий объектларига киритмоқчи эмас ва бу иншоотларга кузатув камераларини ўрнатишга ҳам рози бўлмайди.

Гросси уруш давомида Эрон ядровий иншоотларига зарар етганини тан олди, бироқ Теҳрон бир неча ой ичида уранни бойитиш жараёнларини тиклашга қодирлигини айтган.

Маълумот учун, 1970 йилда Теҳрон Ядро қуролини тарқатмаслик тўғрисидаги шартномани (ЙҚТШ) ратификация қилган, 1974 йилда эса МАГАТЭ билан кенг қамровли кафолатлар тўғрисидаги битимни имзолаган. Унга кўра, агентлик мамлакатнинг ядровий объектлари ҳақида маълумот йиғади, уларни текширади ва дастур тинч мақсадга хизмат қилишини тасдиқлайди. 1979 йилдаги инқилобдан сўнг дастур тўхтатилган, бироқ кейинчалик қайта тикланган. 1990 йилларда Эрон биринчи марта ядровий қурол яратмоқчи бўлганликда айбланган.

2003 йилда МАГАТЭ Эронда уранни бойитиш изларини топган, Теҳрон эса декларация қилинмаган фаолият олиб борганини тан олган. Шундан сўнг, ЙҚТШга қўшимча протокол имзоланган ва Эрон МАГАТЭ тавсиясига кўра бойитиш дастурини тўхтатди. Бироқ 2005 йилда уни қайта бошлади. Кейинги йили агентлик Эронга ҳамкорликдан бош тортиш айбини қўйди ва унга нисбатан илк санкциялар жорий этилди.

Шундан сўнг, Теҳрон ва Ғарб давлатлари ядровий дастур бўйича келишувга эришишга уринди. 2015 йилда Қўшма кенг қамровли ҳаракатлар режаси имзоланди. Бу ҳужжатга кўра, Эрон уранни бойитишдан воз кечади ва бунинг эвазига санкциялар олиб ташланади. 2018 йилда АҚШ битимдан чиқди, бир йилдан кейин эса Эрон ядровий ишланмаларни қайта бошлади.

2021 йилдан бошлаб Теҳрон МАГАТЭ билан айрим келишувларга амал қилишни тўхтатди, агентлик ходимларини объектларга киритмади ва қуролга яқин даражадаги уран бойитишни давом эттирди. 12 кунлик уруш арафасида АҚШ ва Эрон янги ядро битими бўйича музокаралар олиб борган, бироқ улар самара бермаган.