Эрдўған сайланса кимга яқинлашади? У халқи ва дунёга нима ваъда қиляпти?

Эртага, 28 май куни Туркияда президентлик сайловларининг иккинчи босқичи бўлиб ўтади. Унда Туркиянинг амалдаги Президенти, ҳукмрон ўнг қанот Халқ Иттифоқи вакили Ражаб Тойиб Эрдўған (биринчи турда у 49,52 фоиз овоз олган) ва Миллат Иттифоқи номзоди Камол Қиличдорўғли (44, 88%) иштирок этади. Охирги сўровларга кўра, Эрдўған 52-54 фоиз, Киличдорўғли эса 46-48 фоиз овоз олиши мумкин. 

Эътиборингизга амалдаги давлат раҳбари Ражаб Тойиб Эрдўғаннинг сайловолди дастурининг асосий бандлари ҳақидаги маълумотларни ўз ичига олган материални тақдим этамиз.  

“Туркия асрига тўғри қадамлар: 2023 йилги сайлов декларацияси” дастурида давлат раҳбари унинг бошчилигида мамлакат президентлик бошқарув шаклини мустаҳкамлашда давом этишини таъкидлайди (2017 йилда Эрдўған даврида мамлакатда конституциявий референдум бўлиб ўтди, натижада парламент бошқарув шакли президент бошқарувига алмаштирилди, президентнинг ваколатлари кенгайтирилди.) Ражаб Тойиб Эрдўған “бутун турк халқининг иродасини” акс эттирувчи ҳамда “ирқи, дини, мазҳаби, тили, ранги ва маданиятидан қатъи назар” барча фуқароларни ҳимоя қиладиган ва қамраб оладиган янги конституцияни қабул қилиш бўйича референдум ўтказиш ниятида. 

Эрдўған, шунингдек, 6 февраль куни Туркия жануби-шарқида содир бўлган ва 50 мингдан ортиқ одамнинг ҳаётига зомин бўлган даҳшатли зилзила оқибатларини тезда бартараф этишга ваъда бермоқда. Табиий омиллар таъсиридан азият чеккан вилоятларда 650 мингта янги уй қурилиши кутилмоқда. Шу билан бирга, уларнинг ярмига яқини – 319 мингтаси йил давомида фойдаланишга топширилиши режалаштирилган. Эрдўған, шунингдек, “барча шаҳарларнинг табиий офатларга чидамлилигини” оширишга ваъда бермоқда. 

Амалдаги Президент сайловолди дастурида иқтисодга катта эътибор қаратади. У инфляция даражасини бир неча бор пасайтиришга (2022 йилда у 64 фоиздан ошди) ва иш ҳақини инфляция даражасидан юқори индексация қилиш орқали фуқароларнинг фаровонлик даражасини оширишга ваъда бермоқда. Эрдўған йиллик иқтисодий ўсиш суръатини 5,5 фоизда ушлаб туриш ва 2028 йилга бориб мамлакат ялпи ички маҳсулотини 1,5 триллион долларга етказишни мақсад қилган (2022 йилда Туркия Статистика институти маълумотларига кўра, ЯИМ 905 миллиард долларни, ЯИМ ўсиши – 5,6 фоизни ташкил этган). Аҳоли жон бошига ялпи ички маҳсулот ҳажмини 16 минг долларга (2022 йилда – 10 655 доллар) ошириш режалаштирилган. Амалдаги президент ишсизлик даражасини 7 фоизга (2022 йилда – 10,4 фоиз) пасайтиришга, 5 йил ичида 6 миллионгача янги иш ўрни яратишга ваъда бермоқда. Хусусан, ҳокимият иқтисоддаги аёлларнинг бандлик даражасини 35 фоизга (ҳозирги асрда – 28 фоиз) ошириш, мослашувчан иш соатлари, қўшимча ўқув дастурлари ва ҳ.к. 

Шунингдек, 2028 йилгача экспорт ҳажмини 254,2 миллиард доллардан камида 400 миллиард долларга (хусусан, ҳарбий маҳсулотлар экспортини 4,4 миллиард доллардан 15 миллиард долларга) ошириш режалаштирилган. Эрдўған ҳар йили 90 миллионгача сайёҳни (2022 йилда – 44,56 миллион) жалб қилишни ва туризм секторидан келадиган даромадни йилига 100 миллиард долларга (2022 йилда – 46 миллиард доллар) оширишни режалаштирмоқда. 

Эрдўғаннинг сайловолди ваъдаларининг муҳим мавзуларидан бири Туркиянинг энергия импортига қарамлигини 2028 йилга бориб 71 фоиздан 56 фоизга камайтиришдир. Бунда мамлакатда янги атом электр станцияларини қуриш ва ўз табиий газини ишлаб чиқаришни кўпайтириш орқали амалга оширилиши режалаштирилган (2020 йилда Туркия Қора денгизда ўзининг янги захираларини топди, унинг умумий ҳажми 710 млрд куб метр). 

Инфратузилма лойиҳаларини ривожлантириш доирасида, хусусан, қурилиши 2021 йилда бошланиши эълон қилинган Истанбул каналининг кейинги қурилиши режалаштирилган. У Мармара ва Қора денгизни боғлаб, Босфор бўғозига муқобил бўлиши керак. Эрдўған, шунингдек,  Анқара ва Истанбул ўртасида (поезд тезлиги 400 км/соатгача) тезюрар темир йўл линиясини яратиш лойиҳасини амалга ошириш ниятида. 

Амалдаги давлат раҳбари оила даромадларини сақлаб қолиш, шунингдек, ёшлар бандлиги муаммоларини ҳал этишга қаратилган қатор ижтимоий дастурларни амалга оширишни режалаштирган. Янги турмуш қуришни рағбатлантириш мақсадида янги турмуш қурганларга 150 000 лира (ҳозирги курс бўйича 7 460 АҚШ доллари) миқдорида 48 ой тўлов муддати билан икки йиллик имтиёзли давр билан фоизсиз кредит бериш режалаштирилган. 

Эрдўған таълим соҳасида Туркияни ўз университетларида ўқиш учун дунёнинг энг жозибадор беш давлатидан бирига айлантиришга, хорижлик талабалар сонини 260 мингдан 1 миллионга оширишга ваъда берди. Туркия университетлари халқаро рейтингда биринчи 500 таликка кирди. 

Эрдўған ташқи сиёсатда ҳам Ғарб давлатлари, ҳам Россия билан алоқаларни ривожлантиришга қатъий қарор қилди. У Россия-Украина муносабатларида бетарафлик сиёсатига амал қилишда давом этишини маълум қилади. Сайловолди дастурида Туркия ушбу мамлакатдаги вазиятни тартибга солишга эришиш учун Сурия можаросининг барча томонлари билан алоқаларни фаоллаштириши қайд этилган. Ҳужжатга кўра, қўшни давлатлар билан муносабатлар “миллий манфаатларни ҳурмат қилиш, ҳамкорлик, фаровонлик, барқарорлик ва тинчлик асосида” мустаҳкамланади. Шу билан бирга, Туркия чегара хавфсизлигини мустаҳкамлаш сиёсатини "энг фаол тарзда" давом эттириши таъкидланган.