Дунё аҳолисининг қанчаси тоза ичимлик сувидан маҳрум?

Иқлим ўзгариши қурғоқчилик ва сув тошқинларининг частотаси ва интенсивлигини оширмоқда, бу эса сув танқислигини кучайтиради, таъминотни бузади ва қишлоқ жамоаларини вайрон қилади. Шу билан бирга, тез урбанизация шаҳарларнинг миллионлаб шаҳар аҳолисини, айниқса камбағал маҳаллаларда ва қашшоқ жойларда яшовчи аҳолини сув билан таъминлаш қобилиятига босим ўтказмоқда. 

Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти (ЖССТ), Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Болалар жамғармаси (UNICEF) ва Жаҳон банки ҳамкорлигида тайёрланган ҳисоботда аҳолини сифатли ичимлик суви билан таъминлаш бўйича зарур бўлган устувор чора-тадбирлар бўйича ҳукуматларга тавсиялар берилган. 

“Ичимлик сувидан кенг фойдаланишни таъминлаш кўплаб, асосан болаларнинг ҳаётини сақлаб қолди. Аммо иқлим ўзгариши бу ютуқларга путур етказмоқда”, дейди ЖССТнинг атроф-муҳит, иқлим ўзгариши ва саломатлик департаменти директори доктор Мария Нейра ҳисоботни шарҳлар экан.  

Унинг қайд этишича, ҳар бир инсон тоза ичимлик сувидан ишончли фойдаланишини таъминлаш борасидаги саъй-ҳаракатларни кучайтириш керак. Бу ҳашамат эмас, балки инсон ҳуқуқидир. 

Сув нафақат ҳаёт, балки хавф манбаи ҳамдир

Маъруза муаллифларининг эслатишича, сувсиз инсон яшай олмайдигани қадар у инсон учун хавф манбаи ҳам ҳисобланади. Ифлосланган ва тозаланмаган сувда патогенлар ва жиддий касалликларга олиб келадиган моддалар мавжуд. 2019 йилда диареянинг турли шакллари туфайли дунёда бир ярим миллиондан ортиқ одам ҳалок бўлди, ҳар йили уч миллионгача одамни юқтирувчи хавфли касаллик бўлган вабо эпидемияси 69 давлатда қайд этилди. Диарея беш ёшгача бўлган болалар ўлимининг тўртинчи сабабидир. 

Кўплаб тропик касалликлар ҳам сув орқали тарқалади. Инсон танасига тозаланмаган сув билан кирадиган оғир металлар ва бошқа кимёвий бирикмалар билан заҳарланишда саломатлик учун салбий оқибатлар ҳақида гапирмаслик керак. Шу билан бирга, ҳисоботдан кўриниб турибдики, ичимлик суви манбаларини тўғри тартибга солиш касалликлар хавфини икки баравар камайтириши мумкин, сувни ишлатишдан олдин дарҳол филтрлаш орқали тозалаш ва тайёрлаш унинг хавфини яна эллик фоизга камайтиради. 

БМТ экспертларининг тавсиялари

БМТ экспертлари бутун дунё бўйлаб ичимлик суви сифатини яхшилаш бўйича тавсиялар тўпламини ишлаб чиқди. Асосий хабар шундан иборатки, сув таъминоти тизимини яратишга стратегик сармоялар киритиш зарур. Бу нафақат молиялаштиришни кўпайтиришни, балки иқлим ўзгариши шароитида айниқса муҳим бўлган давлатлараро мувофиқлаштириш ва тартибга солишни кенгайтиришни ҳам талаб қилади. Ҳисоботда сув, саломатлик ва ривожланиш ўртасидаги боғлиқлик тўлиқ кўрсатилган. 

Тавсияларга қуйидагилар киради: норматив-ҳуқуқий базани яратиш ва хизматлар сифати стандартларини белгилаш, сув таъминоти соҳасини молиялаштиришни кўпайтириш, корхоналар фаолияти самарадорлиги ва унумдорлигини ошириш, сувни тозалаш ва етказиб бериш соҳасида малакали ишчи кучини яратиш. Бутун дунёда сув таъминоти сифатини оширишнинг муҳим омили, БМТ экспертларининг фикрича, мамлакатлар, айниқса, ичимлик суви билан боғлиқ шу каби муаммолар юзага келган мамлакатлар ўртасида бу борадаги маълумотлар ва тажрибаларни тўплаш ва алмашиш бўлади. 

БМТнинг учта тегишли агентлиги экспертлари томонидан тайёрланган ҳужжатда турли мамлакатларнинг қишлоқ жойларида ҳам, шаҳарларда ҳам аҳолини тоза ва хавфсиз ичимлик суви билан таъминлаш муаммоси қандай ҳал қилинаётгани мисоллари келтирилган.