Dunyo aholisining qanchasi toza ichimlik suvidan mahrum?

Iqlim o‘zgarishi qurg‘oqchilik va suv toshqinlarining chastotasi va intensivligini oshirmoqda, bu esa suv tanqisligini kuchaytiradi, ta’minotni buzadi va qishloq jamoalarini vayron qiladi. Shu bilan birga, tez urbanizatsiya shaharlarning millionlab shahar aholisini, ayniqsa kambag‘al mahallalarda va qashshoq joylarda yashovchi aholini suv bilan ta’minlash qobiliyatiga bosim o‘tkazmoqda. 

Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti (JSST), Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bolalar jamg‘armasi (UNICEF) va Jahon banki hamkorligida tayyorlangan hisobotda aholini sifatli ichimlik suvi bilan ta’minlash bo‘yicha zarur bo‘lgan ustuvor chora-tadbirlar bo‘yicha hukumatlarga tavsiyalar berilgan. 

“Ichimlik suvidan keng foydalanishni ta’minlash ko‘plab, asosan bolalarning hayotini saqlab qoldi. Ammo iqlim o‘zgarishi bu yutuqlarga putur yetkazmoqda”, deydi JSSTning atrof-muhit, iqlim o‘zgarishi va salomatlik departamenti direktori doktor Mariya Neyra hisobotni sharhlar ekan.  

Uning qayd etishicha, har bir inson toza ichimlik suvidan ishonchli foydalanishini ta’minlash borasidagi sa’y-harakatlarni kuchaytirish kerak. Bu hashamat emas, balki inson huquqidir. 

Suv nafaqat hayot, balki xavf manbai hamdir

Ma’ruza mualliflarining eslatishicha, suvsiz inson yashay olmaydigani qadar u inson uchun xavf manbai ham hisoblanadi. Ifloslangan va tozalanmagan suvda patogenlar va jiddiy kasalliklarga olib keladigan moddalar mavjud. 2019 yilda diareyaning turli shakllari tufayli dunyoda bir yarim milliondan ortiq odam halok bo‘ldi, har yili uch milliongacha odamni yuqtiruvchi xavfli kasallik bo‘lgan vabo epidemiyasi 69 davlatda qayd etildi. Diareya besh yoshgacha bo‘lgan bolalar o‘limining to‘rtinchi sababidir. 

Ko‘plab tropik kasalliklar ham suv orqali tarqaladi. Inson tanasiga tozalanmagan suv bilan kiradigan og‘ir metallar va boshqa kimyoviy birikmalar bilan zaharlanishda salomatlik uchun salbiy oqibatlar haqida gapirmaslik kerak. Shu bilan birga, hisobotdan ko‘rinib turibdiki, ichimlik suvi manbalarini to‘g‘ri tartibga solish kasalliklar xavfini ikki baravar kamaytirishi mumkin, suvni ishlatishdan oldin darhol filtrlash orqali tozalash va tayyorlash uning xavfini yana ellik foizga kamaytiradi. 

BMT ekspertlarining tavsiyalari

BMT ekspertlari butun dunyo bo‘ylab ichimlik suvi sifatini yaxshilash bo‘yicha tavsiyalar to‘plamini ishlab chiqdi. Asosiy xabar shundan iboratki, suv ta’minoti tizimini yaratishga strategik sarmoyalar kiritish zarur. Bu nafaqat moliyalashtirishni ko‘paytirishni, balki iqlim o‘zgarishi sharoitida ayniqsa muhim bo‘lgan davlatlararo muvofiqlashtirish va tartibga solishni kengaytirishni ham talab qiladi. Hisobotda suv, salomatlik va rivojlanish o‘rtasidagi bog‘liqlik to‘liq ko‘rsatilgan. 

Tavsiyalarga quyidagilar kiradi: normativ-huquqiy bazani yaratish va xizmatlar sifati standartlarini belgilash, suv ta’minoti sohasini moliyalashtirishni ko‘paytirish, korxonalar faoliyati samaradorligi va unumdorligini oshirish, suvni tozalash va yetkazib berish sohasida malakali ishchi kuchini yaratish. Butun dunyoda suv ta’minoti sifatini oshirishning muhim omili, BMT ekspertlarining fikricha, mamlakatlar, ayniqsa, ichimlik suvi bilan bog‘liq shu kabi muammolar yuzaga kelgan mamlakatlar o‘rtasida bu boradagi ma’lumotlar va tajribalarni to‘plash va almashish bo‘ladi. 

BMTning uchta tegishli agentligi ekspertlari tomonidan tayyorlangan hujjatda turli mamlakatlarning qishloq joylarida ham, shaharlarda ham aholini toza va xavfsiz ichimlik suvi bilan ta’minlash muammosi qanday hal qilinayotgani misollari keltirilgan.