AZAL самолёти қуладими ёки қулатилдими? Ҳалокат бўйича дастлабки ҳисобот эълон қилинди (фото)

Қозоғистон Транспорт вазирлиги Ақтау яқинида ҳалокатга учраган Озарбайжон ҳаво йўллари (AZAL) самолёти бўйича терговнинг дастлабки натижаларини акс эттирувчи ҳисоботни эълон қилди. 

Ҳужжатда шуни кўриш мумкинки, ушбу тергов айбдорларни жазолаш учун амалга оширилмади.

Ушбу ҳисоботда келтирилган маълумотлар дастлабки бўлиб, тадқиқот натижалари ва барча материалларни ўрганиш асосида аниқланиши ва тўлдирилиши мумкин. Иш тугагандан сўнг, авиация ҳодисасини текшириш натижалари бўйича якуний ҳисобот тайёрланади. 

Мазкур ҳужжат билан ҳодисанинг бир қатор янги тафсилотлари маълум бўлди.

Вазирликка кўра, самолётдаги ёнғиннинг асосий манбаи ўнг қанот, фюзеляж (самолёт танаси)нинг бурун ва марказий қисмлари ҳамда чап қанот бўлган. Мутахассислар фюзеляжнинг қуйруқ қисмида, вертикал стабилизатор ва рулда турли ўлчам ва шаклдаги кўплаб очиқ ва ноаниқ шикастланишларни аниқлади. Худди шундай шикастланишлар самолётнинг чап двигатели ва чап қанотида ҳам аниқланган.

Баъзи жойлардаги тешиклар тўртбурчаклар шаклида бўлган. Ҳисоботда илгари нашр этилмаган фотосуратлар ҳам мавжуд.

Айни вақтда хабарда Озарбайжон самолёти уриб туширилгандан 8 дақиқа ўтиб “Ковёр” режаси ишга туширилгани маълум бўлди.

Шу билан бирга, Озарбайжон Рақамли ривожланиш ва Транспорт вазирлиги ҳам терговнинг дастлабки ҳисоботи ҳақида маълумот берган. Вазирликнинг маълум қилишича, 2024 йил 25 декабрь куни Озарбайжон Республикасининг Баку шаҳридан Россия Федерациясининг Грозний шаҳрига J2-8243 мунтазам рейси AZAL томонидан амалга оширилган ва давлат рўйхатидан ўтган. 4К-АЗ65 рақамига эга бўлган Embraer 190-100 IGV йўловчи самолёти Қозоғистон Республикасининг Ақтау аэропорти яқинида ҳалокатга учраган. Ҳодиса оқибатида икки нафар экипаж аъзоси (капитан ва иккинчи учувчи), катта стюардесса ва 35 нафар йўловчи ҳалок бўлган. Инсонлар ҳалок бўлиши ва жароҳатланган бўлишига қарамай, учувчилар ва борт кузатувчиларининг юксак профессионал маҳорати, жасорати туфайли самолёт фавқулодда қўнишни амалга ошириб, 29 кишининг ҳаётини сақлаб қолган. Қозоғистон Республикасида кутилаётган фавқулодда қўниш ҳақида маълумот олинганидан сўнг дарҳол зарур авария-қутқарув тадбирлари ўтказилган, тирик қолганлар эвакуация қилинган ва тиббий ёрдам кўрсатилган.

Озарбайжон ва Қозоғистон иштирокчи бўлган 1944 йил Чикаго конвенциясининг 13-иловасига кўра, воқеа содир бўлган давлат сифатида Қозоғистон тергов бошлади. Ушбу терговнинг мақсади айбдор шахсларни аниқлаш эмас, балки парвоз ва авиация хавфсизлигини таъминлашдир. Текширув натижалари халқаро авиация стандартларига мувофиқ ҳодисанинг объектив сабабларини аниқлаш ва манфаатдор томонларга келажакда шунга ўхшаш ҳодисаларнинг олдини олиш бўйича тавсиялар беришдан иборат. Озарбайжон Республикаси терговда ҳаво кемасидан фойдаланувчи ва унга эгалик қилувчи давлат сифатида иштирок этди. Озарбайжон вакиллари терговнинг барча босқичларида, жумладан воқеа жойини кўздан кечириш ва фактларни қайд этиш учун фото ва видео тасвирларни тақдим этиш, Бразилия авиация ҳодисаларини текшириш ва олдини олиш марказида самолётнинг қора қутиларидан (CVFDR ускунаси) маълумотларни ўқишда иштирок этди. (CENIPA) Шунингдек, улар қўшимча маълумот ва далиллар тўплади. Маълумот учун, CVR – учувчиларнинг овози ва ташқи шовқин каби кабинадаги радио узатиш ва товушларни ёзиб олади, FDR (Flight Data Recorder) эса вақт, баландлик, ҳаво тезлиги, йўналиш ва самолёт ҳолатини қайд қилади. Embraer 190-100 IGV самолёти иккала функцияни бирлаштирган иккита CVFDR қурилмасига эга эди.

BMAT талабларига кўра, бахтсиз ҳодисани текшираётган давлат 30 кун ичида BMAT ва манфаатдор шахсларга дастлабки фактик маълумотларни акс эттирувчи ҳисобот тақдим этиши керак. Қозоғистонда тузилган тергов комиссияси ушбу ҳисоботни тайёрлашга Озарбайжон вакилларини ҳам жалб қилган. Дастлабки ҳисобот қуйидаги фактларни тасдиқлайди:

1. 2024 йил 25 декабрда Озарбайжон Республикасининг Баку шаҳридан Россия Федерациясининг Грозний шаҳрига мунтазам рейсни амалга оширган “Озарбайжон ҳаво йўлларига тегишли 4К-АЗ65 рақами билан давлат реэстрида рўйхатдан ўтган Embraer 190-100 IGV йўловчи самолёти ҳавога кўтарилганда ва Грознийга парвоз пайтида тўлиқ парвозга яроқли ҳолатда бўлган. Самолётнинг парвозга яроқлилиги, шу жумладан унинг бошқарув тизими ҳақидаги ушбу маълумот FDR томонидан тасдиқланган.
2. Самолётнинг иккала двигатели ҳам воқеа содир бўлгунга қадар ҳеч қандай техник носозликларсиз ишлаган. Ушбу маълумот FDR орқали тасдиқланган.
3. Самолёт Россия Федерацияси ҳаво ҳудудида, жумладан, Грозний аэропорти устида парвоз операцияларини бажариш чоғида GPS сигналларини йўқотди.
4. Самолёт ноқулай об-ҳаво шароити туфайли Грозний устидан иккинчи қўнишни амалга ошира олмаганидан сўнг, капитан Бакуга қайтишга қарор қилди. Ушбу қарор қабул қилингандан сўнг, Грозний устидаги CVR 24 сония оралиғида иккита бегона шовқинни қайд этди.
5. CVR ва FDR маълумотларини таққослаш натижасида биринчи бегона овоздан 4 сония ўтгач, 3-гидравлик тизим ишламай қолгани, 1-гидравлика тизимидан 6 сониядан сўнг ва 2-гидравлика тизими 21 сониядан сўнг функционалликни йўқотганлиги аниқланди.
6. Самолётнинг фюзеляжида кўп сонли кириб борувчи ва кўр-кўрона шикастлар борлиги аниқланиб, фото ва видеога олинди. Ушбу шикастланишлар самолёт фюзеляжининг орқа қисмида, айниқса вертикал ва горизонталь стабилизаторларда, шунингдек, чап қанот ва чап двигателда жуда кўп миқдорда топилган.
7. Самолёт фюзеляжида бегона жисмларнинг таъсири натижасида аниқланган шикастланишлар ҳосил бўлиши ҳақида маълумот берилди. Дастлабки ҳисоботда қушларнинг урилиши ҳақида ҳеч қандай маълумот берилмаган.
8. Самолёт қолдиқларининг кўр-кўрона зарарланишида ҳаво кемасига тегишли бўлмаган бегона жисмлар аниқланди ва олиб ташланди ва ушбу бегона нарсаларнинг фотосуратлари дастлабки ҳисобот матнида оммага эълон қилинди. Келгусида топилган ердан ташқари объектларнинг аниқ шахсини аниқлаш учун қўшимча экспертиза ўтказиш режалаштирилган.
9. Соат 05:13:32 да самолётнинг асосий бошқарув тизимлари йўқолади, 05:21:42 да мувофиқлаштирувчи диспетчер Грознийга “Ковёр” операцияси ҳақида хабар беради.
10. Кислород баллони портлаш фактини ўз ичига олган маълумотлар қайд этилмаган. Бу ерда санаб ўтилган фактларни тасдиқловчи фотографик, аудио ва рақамли қайд қурилмаларидан кўчирмалар дастлабки ҳисобот матнида келтирилган.

Чикаго конвенциясига кўра, дастлабки ҳисобот тайёрлангач, воқеа содир бўлган кундан бошлаб 1 йил ичида авария сабаблари бўйича якуний ҳисобот тайёрланиши керак. Қозоғистон Республикаси ва терговда иштирок этаётган бошқа давлатлар томонидан якуний ҳисоботни тайёрлаш бўйича ишлар аллақачон бошланган.

Эслатиб ўтамиз, аввалроқ Қозоғистон Бош вазир ўринбосари, авиация ҳалокатини ўрганиш комиссияси раҳбари Қанат Бозумбаев Қозоғистон Озарбайжон авиакомпаниясига тегишли Embraer 190 самолёти ҳалокати бўйича “қора қути” маълумотларини декодлашни тугатиб, уларни Россия ва Озарбайжонга тақдим этилгани ҳақида хабар берганди.