AZAL samolyoti quladimi yoki qulatildimi? Halokat bo‘yicha dastlabki hisobot e’lon qilindi (foto)

Qozog‘iston Transport vazirligi Aqtau yaqinida halokatga uchragan Ozarbayjon havo yo‘llari (AZAL) samolyoti bo‘yicha tergovning dastlabki natijalarini aks ettiruvchi hisobotni e’lon qildi. 

Hujjatda shuni ko‘rish mumkinki, ushbu tergov aybdorlarni jazolash uchun amalga oshirilmadi.

Ushbu hisobotda keltirilgan ma’lumotlar dastlabki bo‘lib, tadqiqot natijalari va barcha materiallarni o‘rganish asosida aniqlanishi va to‘ldirilishi mumkin. Ish tugagandan so‘ng, aviatsiya hodisasini tekshirish natijalari bo‘yicha yakuniy hisobot tayyorlanadi. 

Vazirlikka ko‘ra, samolyotdagi yong‘inning asosiy manbai o‘ng qanot, fyuzelyaj (samolyot tanasi)ning burun va markaziy qismlari hamda chap qanot bo‘lgan. Mutaxassislar fyuzelyajning quyruq qismida, vertikal stabilizator va rulda turli o‘lcham va shakldagi ko‘plab ochiq va noaniq shikastlanishlarni aniqladi. Xuddi shunday shikastlanishlar samolyotning chap dvigateli va chap qanotida ham aniqlangan.

Ba’zi joylardagi teshiklar to‘rtburchaklar shaklida bo‘lgan. Hisobotda ilgari nashr etilmagan fotosuratlar ham mavjud.

Ayni vaqtda xabarda Ozarbayjon samolyoti urib tushirilgandan 8 daqiqa o‘tib “Kovyor” rejasi ishga tushirilgani ma’lum bo‘ldi.

Shu bilan birga, Ozarbayjon Raqamli rivojlanish va Transport vazirligi ham tergovning dastlabki hisoboti haqida ma’lumot bergan. Vazirlikning ma’lum qilishicha, 2024 yil 25 dekabr kuni Ozarbayjon Respublikasining Baku shahridan Rossiya Federatsiyasining Grozniy shahriga J2-8243 muntazam reysi AZAL tomonidan amalga oshirilgan va davlat ro‘yxatidan o‘tgan. 4K-AZ65 raqamiga ega bo‘lgan Embraer 190-100 IGV yo‘lovchi samolyoti Qozog‘iston Respublikasining Aqtau aeroporti yaqinida halokatga uchragan. Hodisa oqibatida ikki nafar ekipaj a’zosi (kapitan va ikkinchi uchuvchi), katta styuardessa va 35 nafar yo‘lovchi halok bo‘lgan. Insonlar halok bo‘lishi va jarohatlangan bo‘lishiga qaramay, uchuvchilar va bort kuzatuvchilarining yuksak professional mahorati, jasorati tufayli samolyot favqulodda qo‘nishni amalga oshirib, 29 kishining hayotini saqlab qolgan. Qozog‘iston Respublikasida kutilayotgan favqulodda qo‘nish haqida ma’lumot olinganidan so‘ng darhol zarur avariya-qutqaruv tadbirlari o‘tkazilgan, tirik qolganlar evakuatsiya qilingan va tibbiy yordam ko‘rsatilgan.

Ozarbayjon va Qozog‘iston ishtirokchi bo‘lgan 1944 yil Chikago konvensiyasining 13-ilovasiga ko‘ra, voqea sodir bo‘lgan davlat sifatida Qozog‘iston tergov boshladi. Ushbu tergovning maqsadi aybdor shaxslarni aniqlash emas, balki parvoz va aviatsiya xavfsizligini ta’minlashdir. Tekshiruv natijalari xalqaro aviatsiya standartlariga muvofiq hodisaning ob’ektiv sabablarini aniqlash va manfaatdor tomonlarga kelajakda shunga o‘xshash hodisalarning oldini olish bo‘yicha tavsiyalar berishdan iborat. Ozarbayjon Respublikasi tergovda havo kemasidan foydalanuvchi va unga egalik qiluvchi davlat sifatida ishtirok etdi. Ozarbayjon vakillari tergovning barcha bosqichlarida, jumladan voqea joyini ko‘zdan kechirish va faktlarni qayd etish uchun foto va video tasvirlarni taqdim etish, Braziliya aviatsiya hodisalarini tekshirish va oldini olish markazida samolyotning qora qutilaridan (CVFDR uskunasi) ma’lumotlarni o‘qishda ishtirok etdi. (CENIPA) Shuningdek, ular qo‘shimcha ma’lumot va dalillar to‘pladi. Ma’lumot uchun, CVR – uchuvchilarning ovozi va tashqi shovqin kabi kabinadagi radio uzatish va tovushlarni yozib oladi, FDR (Flight Data Recorder) esa vaqt, balandlik, havo tezligi, yo‘nalish va samolyot holatini qayd qiladi. Embraer 190-100 IGV samolyoti ikkala funksiyani birlashtirgan ikkita CVFDR qurilmasiga ega edi.

BMAT talablariga ko‘ra, baxtsiz hodisani tekshirayotgan davlat 30 kun ichida BMAT va manfaatdor shaxslarga dastlabki faktik ma’lumotlarni aks ettiruvchi hisobot taqdim etishi kerak. Qozog‘istonda tuzilgan tergov komissiyasi ushbu hisobotni tayyorlashga Ozarbayjon vakillarini ham jalb qilgan. Dastlabki hisobot quyidagi faktlarni tasdiqlaydi:

1. 2024 yil 25 dekabrda Ozarbayjon Respublikasining Baku shahridan Rossiya Federatsiyasining Grozniy shahriga muntazam reysni amalga oshirgan “Ozarbayjon havo yo‘llariga tegishli 4K-AZ65 raqami bilan davlat reestrida ro‘yxatdan o‘tgan Embraer 190-100 IGV yo‘lovchi samolyoti havoga ko‘tarilganda va Grozniyga parvoz paytida to‘liq parvozga yaroqli holatda bo‘lgan. Samolyotning parvozga yaroqliligi, shu jumladan uning boshqaruv tizimi haqidagi ushbu ma’lumot FDR tomonidan tasdiqlangan.
2. Samolyotning ikkala dvigateli ham voqea sodir bo‘lgunga qadar hech qanday texnik nosozliklarsiz ishlagan. Ushbu ma’lumot FDR orqali tasdiqlangan.
3. Samolyot Rossiya Federatsiyasi havo hududida, jumladan, Grozniy aeroporti ustida parvoz operatsiyalarini bajarish chog‘ida GPS signallarini yo‘qotdi.
4. Samolyot noqulay ob-havo sharoiti tufayli Grozniy ustidan ikkinchi qo‘nishni amalga oshira olmaganidan so‘ng, kapitan Bakuga qaytishga qaror qildi. Ushbu qaror qabul qilingandan so‘ng, Grozniy ustidagi CVR 24 soniya oralig‘ida ikkita begona shovqinni qayd etdi.
5. CVR va FDR ma’lumotlarini taqqoslash natijasida birinchi begona ovozdan 4 soniya o‘tgach, 3-gidravlik tizim ishlamay qolgani, 1-gidravlika tizimidan 6 soniyadan so‘ng va 2-gidravlika tizimi 21 soniyadan so‘ng funksionallikni yo‘qotganligi aniqlandi.
6. Samolyotning fyuzelyajida ko‘p sonli kirib boruvchi va ko‘r-ko‘rona shikastlar borligi aniqlanib, foto va videoga olindi. Ushbu shikastlanishlar samolyot fyuzelyajining orqa qismida, ayniqsa vertikal va gorizontal stabilizatorlarda, shuningdek, chap qanot va chap dvigatelda juda ko‘p miqdorda topilgan.
7. Samolyot fyuzelyajida begona jismlarning ta’siri natijasida aniqlangan shikastlanishlar hosil bo‘lishi haqida ma’lumot berildi. Dastlabki hisobotda qushlarning urilishi haqida hech qanday ma’lumot berilmagan.
8. Samolyot qoldiqlarining ko‘r-ko‘rona zararlanishida havo kemasiga tegishli bo‘lmagan begona jismlar aniqlandi va olib tashlandi va ushbu begona narsalarning fotosuratlari dastlabki hisobot matnida ommaga e’lon qilindi. Kelgusida topilgan yerdan tashqari ob’ektlarning aniq shaxsini aniqlash uchun qo‘shimcha ekspertiza o‘tkazish rejalashtirilgan.
9. Soat 05:13:32 da samolyotning asosiy boshqaruv tizimlari yo‘qoladi, 05:21:42 da muvofiqlashtiruvchi dispetcher Grozniyga “Kovyor” operatsiyasi haqida xabar beradi.
10. Kislorod balloni portlash faktini o‘z ichiga olgan ma’lumotlar qayd etilmagan. Bu yerda sanab o‘tilgan faktlarni tasdiqlovchi fotografik, audio va raqamli qayd qurilmalaridan ko‘chirmalar dastlabki hisobot matnida keltirilgan.

Chikago konvensiyasiga ko‘ra, dastlabki hisobot tayyorlangach, voqea sodir bo‘lgan kundan boshlab 1 yil ichida avariya sabablari bo‘yicha yakuniy hisobot tayyorlanishi kerak. Qozog‘iston Respublikasi va tergovda ishtirok etayotgan boshqa davlatlar tomonidan yakuniy hisobotni tayyorlash bo‘yicha ishlar allaqachon boshlangan.

Eslatib o‘tamiz, avvalroq Qozog‘iston Bosh vazir o‘rinbosari, aviatsiya halokatini o‘rganish komissiyasi rahbari Qanat Bozumbayev Qozog‘iston Ozarbayjon aviakompaniyasiga tegishli Embraer 190 samolyoti halokati bo‘yicha “qora quti” ma’lumotlarini dekodlashni tugatib, ularni Rossiya va Ozarbayjonga taqdim etilgani haqida xabar bergandi.