Алиев ва Пашинян Оқ уйда тарихий битимни имзолади (видео)

Озарбайжон ва Арманистон кеча, 8 август куни АҚШ воситачилигида АҚШ Президенти Дональд Трамп билан учрашув чоғида кўп йиллик можаролардан сўнг икки томонлама иқтисодий алоқаларни ривожлантирувчи ва уларни ўзаро муносабатларни тўлиқ нормаллаштиришга олиб келадиган тинчлик битимини имзолади. Жараён Оқ уй томонидан жонли трансляция қилинди.

Жанубий Кавказдаги рақиблар ўртасидаги келишув, агар шундай бўлса, Трамп маъмурияти учун муҳим ютуқ бўлади, бу минтақани ўз таъсир доирасидаги деб билувчи Москвани ларзага келтириши аниқ.

Озарбайжон Президенти Илҳом Алиев ва Арманистон Бош вазири Никол Пашиняннинг ўртасида ўтирган Трамп Оқ уйда битимни имзолаш маросимида “Бу узоқ вақт – 35 йил – улар жанг қилишди, энди эса улар дўст ва узоқ вақт дўст бўлиб қолишади”, деди.

Арманистон ва Озарбайжон ўртасида 1980 йилларнинг охиридан бери Қорабоғ масаласида келишмовчилик бўлган. Озарбайжон 2023 йилда минтақани назорат остига олди.

Трампнинг айтишича, икки давлат урушни тўхтатиш, дипломатик муносабатларни очиш ва бир-бирининг ҳудудий яхлитлигини ҳурмат қилиш мажбуриятини олган.

Шартнома АҚШнинг Жанубий Кавказ орқали стратегик транзит йўлагига эксклюзив ривожланиш ҳуқуқларини ўз ичига олади, бу Оқ уйнинг таъкидлашича, энергия ва бошқа ресурсларни кўпроқ экспорт қилишга ёрдам беради.

Трампнинг таъкидлашича, Қўшма Штатлар ҳар бир давлат билан энергия, савдо ва технология, жумладан, сунъий интеллект соҳасида ҳамкорликни кенгайтириш учун алоҳида шартномалар имзолаган. Тафсилотлар ошкор қилинмади.

Унинг сўзларига кўра, Озарбайжон ва АҚШ ўртасидаги мудофаа соҳасидаги ҳамкорликка ҳам чекловлар олиб ташланган, бу Москвани ҳам хавотирга солиши мумкин.

Иккала етакчи ҳам Трампни можарога барҳам беришда ёрдам бергани учун олқишлади ва уни Тинчлик учун Нобель мукофотига номзод қилиб кўрсатишини айтди.

Трамп иккинчи муддатининг биринчи ойларидаёқ ўзини глобал тинчликпарвар сифатида кўрсатишга ҳаракат қилди. Оқ уй уни Камбоджа ва Таиланд ўртасида ўт очишни тўхтатиш, Руанда ва Конго Демократик Республикаси, Покистон ва Ҳиндистон ўртасида тинчлик битимларини имзолашда воситачилик қилганини маълум қилди.

Бироқ у Россиянинг Украинадаги 3,5 йиллик урушини ёки Исроилнинг Ғазодаги босқинини тўхтата олмади. Кеча Трамп 15 август куни Аляскада Россия Президенти Владимир Путин билан учрашиб, урушни тугатиш устида иш олиб боришини айтди.

АҚШ расмийларининг таъкидлашича, келишув минтақага такрорий ташрифлар чоғида амалга оширилган ва бу мамлакатлар ўртасида тўлиқ нормаллашувга эришиш учун асос бўлади.

Тинчлик келишуви Россия, Европа, Туркия ва Эрон билан қўшни энергия ишлаб чиқарувчи минтақа бўлган Жанубий Кавказни ўзгартириши мумкин, у нефть ва газ қувурлари билан кесишган, лекин ёпиқ чегаралар ва узоқ вақтдан бери давом этаётган этник тўқнашувлар билан ўралган.

Лоёла университети қошидаги Чикаго ҳуқуқ факультети маслаҳатчиси ва санкциялар бўйича эксперт Бретт Эриксоннинг айтишича, келишув Ғарбга Россиянинг санкциялардан қочиш ҳаракатларига қарши курашда ёрдам беради.

"Кавказ санкциялар сиёсатида сўқир нуқта бўлиб қолди. Расмий тинчлик Ғарб учун Арманистон ва Озарбайжонни қочиш қувурларини ёпишга жалб қиладиган платформа яратади", дейди у.

Стратегик ва халқаро тадқиқотлар маркази ходими Тина Долбаянинг айтишича, кеча имзоланган ҳужжат катта рамзий ҳаракат, бироқ кўплаб саволлар қолмоқда, жумладан, янги транзит йўлагини қайси АҚШ компаниялари назорат қилиши мумкин, Арманистон ва Озарбайжон унинг қурилишида қанчалик иштирок этади.

Унинг сўзларига кўра, Россия келишувдан четда қолиши ва АҚШнинг коридордаги ролидан ғазабланиши мумкин. 

“Энди... арманларнинг озарбайжонлар билан қўл бериб кўришгани ва улар АҚШнинг ушбу йўлакдаги иштироки ҳақида гапираётгани – бу Россия учун жуда катта зарба”, деди у.

Мустақил минтақавий эксперт Олеся Вартаняннинг айтишича, келишув минтақага янада кўпроқ прогноз қилиш имкониятини қўшган, бироқ унинг узоқ муддатли истиқболлари АҚШнинг давомли иштирокига боғлиқ бўлади.

“Арманистон ва Озарбайжон тинч йўлдаги резолюциялардан кўра муваффақиятсиз музокаралар ва зўравонлик билан авж олиш тажрибасига эга. АҚШнинг тўғри ва доимий аралашувисиз, муаммо яна боши берк кўчага тушиб қолади ва бу кескинликнинг қайта тикланиш эҳтимолини оширади” , дейди у.

Маъмуриятнинг юқори мартабали мулозимларининг таъкидлашича, келишув Совуқ уруш тугаганидан бери Россия чеккасида музлатилган бир нечта можароларнинг биринчисига якун ясади ва бу бутун минтақа учун кучли сигналдир.

“Арманистон АҚШнинг транзит йўлаги бўйича узоқ муддатга эксклюзив махсус ривожланиш ҳуқуқини беришни режалаштирмоқда”, деди АҚШ расмийлари шу ҳафта “Reuters” агентлигига. 

Анонимлик шарти билан бир амалдорнинг айтишича, “Трампнинг халқаро тинчлик ва фаровонлик йўли” деб аталувчи йўналиш аллақачон тўққизта компания, жумладан, АҚШнинг учта фирмасида қизиқиш уйғотган.

Вашингтонда жойлашган Freedom Now ҳуқуқ ташкилоти вакили Дафне Панаётатоснинг айтишича, у Трамп маъмуриятини Алиев билан учрашувдан мамлакатда сақланаётган 375 га яқин сиёсий маҳбусни озод қилишни талаб қилиш учун фойдаланишга ундаган.

Ўтган йилнинг ноябрида Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг иқлим саммитига мезбонлик қилган нефть қазиб олувчи Озарбайжон Ғарбнинг инсон ҳуқуқлари аҳволи ҳақидаги танқидларини рад этиб, буни қабул қилиб бўлмас аралашув деб таърифлайди.