АҚШ сенаторлари Киевга ленд-лиз асосида қурол етказиш бўйича қонунни тасдиқлади

АҚШ Конгресси Сенати кеча, 6 апрель куни Киевга ҳарбий ёрдам кўрсатишни соддалаштириш мақсадида Украинага Ленд-лиз (АҚШ Иккинчи Жаҳон урушидаги иттифоқчиларини ўқ-дорилар, жиҳозлар, озиқ-овқат, тиббий асбоб-ускуналар ва дори-дармонлар, стратегик хом ашё, шу жумладан нефть маҳсулотлари билан таъминлайдиган ҳукумат дастури) асосида қурол етказиб бериш тўғрисидаги қонун лойиҳасини маъқуллади. Конгресс юқори палатаси сайтида қайд этилганидек, 19 январь куни республикачи Жон Корнин бошчилигидаги сенаторлар гуруҳи ташаббуси билан қабул қилинган ҳужжат бир овоздан маъқулланди. 

Лойиҳанинг муқаддимасида айтилишича, у Қўшма Штатлар Президентига Украина ҳукумати билан Украинадаги тинч аҳолини Россия босқинидан ҳимоя қилиш ва бошқа мақсадларда вақтинча фойдаланиш учун ҳарбий техника ва мол-мулк бериш тўғрисида шартномалар тузиш ҳуқуқини беради. 

Ҳужжатда айтилишича, агар можаро тугаса ва Россия Федерацияси Украина билан шарқий чегарада ўз қўшинлари сонини 2021 йил 1 мартгача бўлган даражага камайтирса, бу ваколатлар тугайди.

Қонун лойиҳаси, шунингдек, Президент Украинага берилган ҳарбий техника тинч аҳолини ҳимоя қилиш учун зарур эканлигини Конгрессга исботлаши керак.

Унинг сўзларига кўра, қонун лойиҳаси Украинани қурол-яроғ билан таъминлаш йўлидаги тўсиқларни бартараф этишга, уларни етказиб беришни тезлаштиришга ёрдам беради, бироқ янги дастур яратмайди.

Қонунга айланиши учун ушбу ҳужжат Конгресс Вакиллар палатаси аъзоларининг маъқуллаши ва Президент Жо Байденнинг имзосини олиши керак.

Шунингдек, бугун, 7 апрель куни бўлиб ўтиши кутилаётган йиғилишда Вакиллар палатасида Россия билан нормал савдо алоқаларини тўхтатиш тўғрисидаги қонун ҳам овозга қўйилиши кутилмоқда. 

Ленд-лиз – Америка Қўшма Штатлари Иккинчи Жаҳон урушидаги иттифоқчиларини турли хил қуроллар, ҳарбий техника, ўқ-дорилар, жиҳозлар, озиқ-овқат, тиббий асбоб-ускуналар ва дори-дармонлар, стратегик хом ашё, шу жумладан нефть маҳсулотлари билан таъминлаган давлат дастури. Қўшма Штатларнинг асосий мижозлари Буюк Британия Миллатлар Ҳамдўстлиги ва СССР мамлакатлари эди.

Ушбу дастур концепцияси Қўшма Штатлар Президентига мудофааси ўз мамлакати учун ҳаётий деб ҳисобланган ҳар қандай давлатга ёрдам бериш ваколатини берди.  Дастур АҚШ Конгресси томонидан 1941 йил 11 мартда қабул қилинган ва қуйидаги шартлар қўйилган:

•    ленд-лиз асосида берилган, уруш тугаганидан кейин қолган ва фуқаролик мақсадлари учун яроқли бўлган мол-мулк АҚШ томонидан узоқ муддатли кредитлар (асосан фоизсиз кредитлар) асосида тўлиқ ёки қисман тўланади;

•    Америка томони манфаатдор бўлган тақдирда, урушдан кейин вайрон бўлмаган ва йўқолмаган техника ва жиҳозлар АҚШга қайтарилиши керак.

Дастлаб, Ленд-лиз дастурига Британия империяси мамлакатлари ва Хитой жалб қилинган. 1941 йил ноябрь ойидан бошлаб СССР дастурга қўшилди ва уруш охирига келиб АҚШнинг деярли барча иттифоқчилари унинг иштирокчиси бўлишди. 1942 йилда Қўшма Штатлар Буюк Британия, Австралия, Янги Зеландия ва “Эркин Франция” билан яна бир шартнома имзолади, бу "тескари" Ленд-лиз деб аталади. Унинг сўзларига кўра, иттифоқчилар аллақачон АҚШ армиясини товарлар, хизматлар ва транспорт хизматлари, уларнинг ҳарбий базалари билан таъминлашган.

1945 йил 21 августда Президент Трумен ленд-лиз дастури тугатилганлигини эълон қилди, аммо Буюк Британия ва Хитой нақд пул ва кредитлар асосида товарлар олишда давом этдилар.