Европа Марказий Осиёнинг 2-савдо ҳамкори – Антониу Кошта

Кеча, 4 апрель куни Самарқанд шаҳрида ўтган “Марказий Осиё – Европа Иттифоқи” биринчи саммитида сўзга чиққан Европа кенгаши Президенти Антониу Кошта икки минтақа орасидаги муносабатларнинг янги босқичга чиққани, Россиянинг Украинага тажовуси ва Афғонистон масаласида гапирди:

"Бугунги тарихий воқеа — Европа Иттифоқи ва Марказий Осиё ўртасидаги илк саммитга раислик қилиш мен учун катта шарафдир. Аввало, бизни гўзал юртингизда илиқ кутиб олганингиз ва бизни қадимий Самарқанд шаҳрида меҳмон қилганингиз учун Президент Шавкат Мирзиёевга чуқур миннатдорлик билдираман.

Бу шаҳар бизнинг минтақаларимиз тарихида чуқур из қолдирган. Бугун эса мен Самарқанднинг замонавий тарихидаги янги саҳифанинг гувоҳи бўлишимдан фахрланаман — биз Европа Иттифоқи ва Марказий Осиё ўртасидаги муносабатларни фаол ва “стратегик” шериклик даражасига олиб чиқмоқдамиз.

Европа Иттифоқи билан Марказий Осиёдаги беш давлат ўртасида дипломатик алоқалар ўрнатилганига 30 йил бўлди. Энди эса бизни боғлаб турган алоқаларнинг қанчалик чуқур ва аҳамиятли эканини тан олиш вақти келди. Сўнгги кунларда Бухоро ва Самарқанд каби ҳайратланарли шаҳарларга ташриф буюриш бахтига муяссар бўлдим. Бу ерда мен нафақат минтақанинг бой тарихи ва маданиятини кашф қилдим, асрлар давомида бизнинг муносабатларимизни мустаҳкамлаб келган маданий алмашинувлар, илмий ҳамкорлик ва савдо орқали шаклланган чуқур илдизларни ҳам ҳис қилдим.

Бугунги халқаро вазиятда қоидаларга асосланган, самарали ва кўп томонлама тартибнинг аҳамиятини ортиқча таърифлашга ҳожат йўқ. Бугунги учрашувимиз Европа Иттифоқи ва Марказий Осиё ўртасида кўпгина соҳалардаги ҳамкорликни янада ривожлантиришга туртки беради, бу эса тинч ва фаровон глобал тартибга бўлган умумий садоқатимизни мустаҳкамлайди.

Шунингдек, бугун ўтказиладиган Самарқанд Иқлим Форумига мезбонлик қилаётган Ўзбекистонни табриклайман. Бу форум иқлим ўзгариши ва сув ресурсларини бошқариш каби долзарб масалаларда минтақавий ҳамкорлик зарурлигини яна бир бор таъкидлайди. Бу давримизнинг энг жиддий муаммоларидан бири бўлиб, уларни фақат биргаликда ҳал қила оламиз. Биз аллақачон кўп нарсага эришдик. Европа Иттифоқи Марказий Осиёнинг асосий инвесторларидан бири бўлиб, минтақанинг иккинчи йирик савдо ҳамкоридир. Энди эса биз келажакда ҳамкорлигимизни янги босқичга олиб чиқишимиз зарур.

Иқлим ўзгариши бу фақат ўз манфаатларимиз учун эмас, балки глобал барқарорлик, хавфсизлик ва фаровонлик йўлида биргаликда ҳаракат қилишимиз зарур бўлган соҳадир. Сув танқислиги, ҳавонинг ифлосланиши, атроф-муҳитнинг зарарланиши ва биологик хилма-хилликнинг йўқолиши — бу икки минтақанинг хавфсизлиги ва фаровонлигига жиддий таҳдид солаётган муаммолардир.

Европанинг икки иқлим бўйича молиявий институти — Европа Тикланиш ва Тараққиёт Банки (EBRD) ҳамда Европа Инвестиция Банки (EIB) аллақачон Марказий Осиёда муҳим иқлим чора-тадбирларини қўллаб-қувватламоқда ва биз бу борадаги ҳамкорликни сезиларли даражада кенгайтиришга қатъий бел боғлаганмиз.

Сўнгги йилларда Европа Иттифоқининг Марказий Осиё бўйича стратегияси (2019), Европа Иттифоқи ва Марказий Осиё ўртасидаги ҳамкорликни чуқурлаштириш бўйича Қўшма Йўл харитаси (2023), шунингдек, Европа Иттифоқининг Global Gateway стратегияси орқали минтақангиз билан алоқаларимизни мустаҳкамладик. Рақамли технологиялар, транспорт ва хомашё соҳаларида янги ҳамкорлик йўналишларини ўрганмоқдамиз.

Бироқ, менимча, бизнинг муносабатларимиз тўлиқ салоҳиятни ҳали забт этмаган. Бизнинг шериклигимиз — бу якуний манзил эмас, балки биргаликдаги йўлдир. Бугунги саммит муносабатларимиздаги янги босқичнинг бошланиши ва бу бир марталик тадбир эмас. Мен сизнинг фикр ва ҳамкорликни қандай кучайтириш, энг кўп фойда келтирувчи соҳаларга эътибор қаратиш бўйича таклифларингизни эшитишга тайёрман. 

Биргаликда биз стратегик ҳамкорлигимизнинг ҳақиқатда самарали ва фаол бўлишини таъминлашимиз керак — бу эса узоқ муддатли, аниқ натижаларга олиб келиши лозим.

Хавфсизлик бўйича бизга таҳдид солаётган умумий муаммолар глобал миқёсда тобора кучайиб бораётган бир пайтда, биз бу хавфлар энди трансмиллий характерга эга эканини тан олишимиз керак. Ҳеч бир минтақа бу таҳдидлардан ҳоли эмас, шу боисдан биз икки томонлама, минтақавий ва халқаро даражаларда ҳамкорлигимизни янада кучайтиришимиз зарур.

Европа Иттифоқи Марказий Осиё учун хавфсизлик соҳасида узоқ муддатли ҳамкор ҳисобланади. Чегара бошқаруви ва гиёҳванд моддалар билан боғлиқ муаммоларни ҳал этишга қаратилган дастурларимиз Европа Иттифоқининг ушбу минтақага бўлган садоқатини узоқ йиллардан буён намоён этиб келмоқда.

Биз, шунингдек, терроризмга қарши курашиш, қонунларни амалга ошириш, терроризмни молиялаштиришга қарши курашиш, шунингдек, зўравон экстремизм ва радикализмнинг олдини олиш каби турли ташаббусларни қўллаб-қувватладик.

Минтақаларимиз ўртасидаги гиёҳванд моддаларга қарши доимий мулоқотларимиз бу масалада ҳамкорлигимизни янада мустаҳкамлаш учун имкониятларни яратади. Хусусан, биз биргаликда терроризмга қарши курашиш ва зўравон экстремизмга қарши махсус мулоқот бошлашга келишиб олдик. Бу умумий хавфсизлик таҳдидлари билан курашишда муҳим қадамдир.

Шунингдек, бу имкониятдан фойдаланиб, Тожикистон ва Қирғизистонни 13 мартда имзоланган тарихий чегаралар битими билан табрикламоқчиман. Бу икки мамлакат ва бутун минтақа учун муҳим ютуқдир. Мураккаб даврда бундай ижобий ечимларни кўпроқ яратишимиз керак, чунки улар можароларни тинч йўл билан ҳал қилишга ёрдам беради.

Афғонистон тўғрисида гапирадиган бўлсак, бу ерда бир нечта хавф таҳдидлари айниқса, терроризм, экстремизм ва гиёҳванд моддалар савдоси Марказий Осиё ва Европага таъсир ўтказиш хавфини туғдиради. Марказий Осиё бу хавфларни енгиллаштиришнинг энг яхши йўллари бўйича қимматли тажриба ва тушунчаларга эга. Биргаликда биз минтақавий барқарорликни таъминлаш йўлида ишлашимиз лозим.

Шунингдек, биз сиёсий манипуляция мақсадларида ишлатиладиган нотўғри ахборотнинг ортиб бораётганига гувоҳ бўлмоқдамиз. Европа Иттифоқи бу таҳдидни жуда жиддий қабул қилади ва уни бартараф этиш учун нафақат ўз ҳудудида, балки ҳамкор давлатларда ҳам ахборот манипуляцияси ёки бошқа хавфларга қарши туриш қобилиятини кучайтиришга қатъий қарор қилган.

Бугунги энг оғир хавфсизлик муаммоси — бу Россиянинг Украинага қарши давом этаётган тажовузи. Бу уруш Украина ва Европадан анча узоққа тарқалиб кетган. Россиянинг уруши — бу маҳаллий можаро эмас; бу қоидаларга асосланган халқаро тартибнинг асосий принципларига қарши ҳужумдир.

Учинчи йил давомида, Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Хавфсизлик Кенгашининг доимий аъзоси сифатида Россия БМТ Низоми ва халқаро ҳуқуқни очиқчасига бузиб, халқаро тизимнинг барқарорлигини издан чиқармоқда.

Энди Украинанинг тинчлик жараёнига янги суръат киритилиши кўзга ташланмоқда, бу жараён умумий, адолатли ва барқарор тинчликка олиб бориши керак. Биз биргаликда бунга кафолат беришимиз зарур. Европа Иттифоқи бу саъй-ҳаракатларни тўлиқ қўллаб-қувватлайди ва ҳар томонлама уларга ҳисса қўшади.

БМТ низомида белгиланган принциплар фақат қоғоздаги сўзлар эмас — улар давлатлар ўртасидаги низоларнинг олдини олиш, тинчликни рағбатлантириш ва фуқаролар фаровонлигини таъминлашга бўлган умумий садоқатни ифодалайди. Ушбу принциплар бугунги кунда ҳам, БМТ ташкил этилган пайтда бўлгани каби, аҳамиятли ва улар кўп томонлама ҳамкорликнинг асосини ташкил этади.

Биз фақат кўп томонлама ҳамкорликни ҳимоя қилиб қолмасдан, балки уни бугунги куннинг шароитларига мос равишда янада самарали, инклюзив ва яхшиланган тарзда ислоҳ қилишимиз зарур.

Бизнинг биринчи саммитимиз — бу ишончга асосланган минтақавий ҳамкорликнинг глобал саҳнадаги барқарорлаштирувчи ролининг аниқ намунасидир.

Европа Иттифоқи Марказий Осиё билан ўзаро манфаатли шерикликни қуришга интилади, бу кутилганлардан ҳам ортиқроқ бўлиб, давлатлар ҳамкорлик руҳида бирлашганда нималар амалга оширилиши мумкинлигининг жонли мисоли бўлиши керак. 

Бугунги саммит муҳим бурилиш нуқтасидир. Биз келажакка умид билан қараймиз ва мазкур саммитнинг шиорини баҳам кўрмоқчимиз: “Келажакка инвестиция!”

Бизнинг муносабатларимиз ҳеч қачон бундай кучли бўлмаган ва энди биз юксак мақсадлар билан, Марказий Осиё ва Европа Иттифоқи ўртасидаги стратегик шерикликнинг кейинги саҳифаларини ёзишга киришмоғимиз керак. Раҳмат".