Polsha NATOning 4-moddasini ishlatishdan voz kechdi. Bu moddada nima deyilgandi?

Polsha hukumati raketa hodisasidan keyin tahdid yuzaga kelgan taqdirda Shimoliy Atlantika shartnomasining 4-moddasini maslahatlashuvlar bo‘yicha qo‘llamaslikka qaror qildi. Bu haqda kecha, 16 noyabr kuni Polsha Bosh vaziri Mateush Moravetskiy Polsha televideniyesi orqali ma’lum qildi. 

“Aslida biz bu maslahatlashuvlarni o‘tkazyapmiz. Biroq, haqiqatan ham Vashington mudofaa shartnomasi doirasida ishtirokchilarni tahdid yuzaga kelgan taqdirda maslahatlashuvlar o‘tkazishga majburlovchi to‘rtinchi modda bor. Biz Prezident bilan birgalikda Milliy xavfsizlik qo‘mitasi doirasida kecha kechqurun 4-moddadan foydalanish uchun zarur shart-sharoitlarni tekshirib ko‘ramiz, degan qarorga keldik. Agar shunday bo‘lsa, elchimiz undan foydalanish imkoniyatiga ega edi”, deydi Bosh vazir. 

Uning qayd etishicha, yangi ma’lumotlar raketa atayin Polsha hududiga otilmaganini tasdiqlagan.  

“Ammo voqealar rivoji va tunda olingan ma’lumotlar bizni bu Polshaga ataylab qilingan hujum emas, degan xulosaga olib keldi. Bizdagi ma’lumotlarga ko‘ra, hozircha Polsha hududiga hujum qilish rejasi yo‘q edi. Shuning uchun biz 4-moddadan foydalanmadik, balki uni tayyor holda qoldirdik”, deydi Moravetskiy. 

4-moddada nima deyilgan?

NATO Nizomining 4-moddasida aytilishicha, agar tomonlardan birining fikriga ko‘ra, biron bir tomonning hududiy yaxlitligi, siyosiy mustaqilligi yoki xavfsizligi tahdid ostida bo‘lsa, tomonlar bir-biri bilan maslahatlashishlari kerak. 

NATO Nizomining 4-moddasi qachon qo‘llanilgan?

O‘tmishda NATO a’zolari yetti marta alyans nizomining 4-moddasini faollashtirgan. Ulardan Turkiya buni besh marta amalga oshirdi: 2003 yil fevral oyida Iroqdagi urush tufayli, 2012 yil iyun va oktyabr oylarida Suriyadagi mojaro tufayli, 2015 yil iyulida teraktlar, jumladan, Suruchdagi portlash tufayli, 2020 yil fevralida – yana Suriyadagi vaziyat tufayli. 

2014 yil mart oyida Qrimning Rossiya Federatsiyasi tarkibiga kirishiga javoban 4-modda Latviya, Litva va Polsha tomonidan faollashtirildi. 2022 yil fevralida NATOning bir qancha davlatlari Rossiyaning Ukrainada “maxsus operatsiyasi” boshlashiga javoban bunga murojaat qildi.

Eslatib o‘tamiz, joriy yilning 15 noyabr kuni Polsha sharqida, Ukraina bilan chegarada joylashgan Pshevoduv (Lyublin vodiysi) qishlog‘iga raketa qulab tushdi va ikki kishi halok bo‘ldi. Mamlakat Prezidenti Anjey Dudaning so‘zlariga ko‘ra, bu Polshaga ataylab qilingan hujum emas. Varshavada ma’lum bo‘lishicha, 1970-yillarda ishlab chiqarilgan S-300 tipidagi zenit-raketa tizimining raketasi Ukraina raketaga qarshi mudofaa/havo hujumiga qarshi mudofaa kuchlari tomonidan ishlatilgan. 

Polsha hukumati 16 noyabrga o‘tar kechasi Xavfsizlik va mudofaa qo‘mitasi yig‘ilishini o‘tkazdi. Bundan tashqari, Varshava NATO, AQSH va boshqa ittifoqchilar bilan maslahatlashdi. Duda NATO Bosh kotibi Yens Stoltenberg, AQSH Prezidenti Jo Bayden va Ukraina yetakchisi Vladimir Zelenskiy bilan telefon orqali muloqot qildi. Polsha hukumati ham turli darajadagi hamkorlar bilan muzokaralar olib bormoqda. Polsha hukumati barcha xizmatlarni yuqori shay holatga keltirish va havo hududi monitoringini kuchaytirishga qaror qildi. 

Rossiya Mudofaa vazirligi Polsha ommaviy axborot vositalari va rasmiylarining Rossiya raketalari qulagani haqidagi bayonotlarini provokatsiya deb atadi va Ukraina-Polsha chegarasi yaqinida Rossiya qurollarining zarbalari yo‘qligini aytdi.